Oskomian
.JPG) Oskomian pospolity | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
oskomian | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Averrhoa L. Sp. Pl. 428. 1 Mai 1753[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
A. bilimbi L.[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Oskomian[4], aweroa[5] (Averrhoa L.) – rodzaj roślin z rodziny szczawikowatych (Oxalidaceae). Obejmuje dwa gatunki, czasem rozbijane na cztery[6] lub pięć[7]. Oba gatunki, zarówno oskomian pospolity, znany też pod nazwą karambola, jak i oskomian bilimbi, zwany bilimbi, zostały rozpowszechnione w strefie tropikalnej jako drzewa owocowe już w czasach przedkolonialnych. Z tego powodu niejasne jest ich pochodzenie. Jako ich ojczyznę wskazuje się południowo-wschodnią Azję, w szczególności Malezję[4][5][6], albo wschodnią Brazylię[6][8].
Oba gatunki uprawiane są jako rośliny owocowe. Przy czym bilimbi na mniejszą skalę, głównie w południowej Azji i Ameryce Południowej[5]. Ma owoce kwaśne[5], raczej nietrwałe. Zwykle spożywane są one kiszone, czasem kandyzowane, stosowane jako dodatek do potraw i przypraw. Karambola jest szerzej rozpowszechniona, jej owoce są trwałe, słodko-cierpkie. Poza jadalnymi owocami, sok obu gatunków używany jest wszechstronnie w gospodarstwach domowych, a różne części roślin wykorzystywane są także w medycynie[4].
Naukowa nazwa rodzaju pochodzi od mauretańskiego lekarza, filozofa i przyrodnika – Awerroesa (ok. 1126–1198)[4].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Wiecznie zielone[4] krzewy i niewielkie drzewa[9] (oskomian pospolity osiąga do 6 m wysokości)[5] oraz nieco wyższe drzewa (bilimbi rośnie do 10[4]–15 m wysokości[5]). Korony mają silnie rozgałęzione, rozłożyste[4].
- Liście
- Skrętoległe lub pozornie naprzeciwległe, bez przylistków. Blaszka nieparzysto pierzasto złożona, u karamboli z 3–7 jajowatych listków, u bilimbi z 10–20 listków[9]. Pod wpływem dotyku listki wykonują ruch nastyczny stulając się[4][5].
- Kwiaty
- Drobne i wonne, zebrane są w wierzchotkowate i wiechowate kwiatostany[4][9], wyrastające w kątach liści[9], także z grubych konarów i pnia[4][5]. Działki kielicha w liczbie 5 są czerwone i mięsiste. Płatki korony, których także jest 5, są białe, różowe lub czerwone. Pręcików jest 10, czasem 5 z nich pozbawionych jest pylników. Zalążnia górna z 5 owocolistków, z kilkoma zalążkami w każdej z komór[9].
- Owoce
- Mięsiste jagody o kształcie wydłużonym, osiągające do kilkunastu cm. U bilimbi owoce są pięciokanciaste, u karamboli z czterema lub pięcioma silnie wystającymi żebrami, stąd na przekroju charakterystycznie gwiaździste[5]. Nasiona od kilku do wielu, nagie lub z osnówką[9].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Wykaz gatunków[9]
- Averrhoa bilimbi L. – oskomian bilimbi[4], bilimbi[5]
- Averrhoa carambola L. – oskomian pospolity, karambola gwiaździsta[4], karambola pospolita[5]
-
Kwiaty oskomianu pospolitego -
Kwiaty oskomianu bilimbi -
Owoce oskomianu bilimbi
.jpg)
.jpg)
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-11-19] (ang.).
- ↑ a b c Averrhoa Linnaeus. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-11-19].
- ↑ a b c d e f g h i j k l Jolanta i Karol Węglarscy: Użyteczne rośliny tropików. Poznań: Hortus Botanicus Universitatis Posnaniensis, 2008, s. 56-62. ISBN 978-83-61320-17-3.
- ↑ a b c d e f g h i j k Alicja i Jerzy Szweykowscy (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo "Wiedza Powszechna", 2003, s. 46-47. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 90, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ Averrhoa. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-11-19].
- ↑ Wielka Encyklopedia Przyrody. Rośliny kwiatowe 1. Warszawa: Muza SA, 1998, s. 347. ISBN 83-7079-778-4.
- ↑ a b c d e f g Averrhoa Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-11-19].