Pałac Królewski w Łobzowie

Pałac Królewski w Łobzowie

nr rej. A-127 oraz A-645 z 18 listopada 1983
Widok od frontu
Państwo	Polska
Województwo	małopolskie
Miejscowość	Kraków, ul. Podchorążych 1
Typ budynku	pałac
Położenie na mapie Krakowa Pałac Królewski w Łobzowie
Położenie na mapie Polski Pałac Królewski w Łobzowie
Położenie na mapie województwa małopolskiego Pałac Królewski w Łobzowie
50°04′32,131″N 19°54′33,235″E

Pałac Królewski w Łobzowie – zabytkowy pałac z XVI w. zlokalizowany w Krakowie przy ul. Podchorążych 1 (dawne przedmieście Krakowa), będący częścią zespołu pałacowo-parkowego w Łobzowie, stanowiącego niegdyś własność królewską.

Historia

Gotycki Zamek Królewski w XIV–XVI wieku

Historia tej królewskiej rezydencji zaczyna się w XIV wieku za panowania Kazimierza Wielkiego. Wówczas przy trakcie handlowym, który wiódł z Krakowa na Śląsk wzniesiono murowany budynek o charakterze wieży mieszkalno-obronnej, zwany w źródłach fortalicium, którego relikty do dzisiaj tkwią w murach pałacu. Drewniany gotycki zameczek z wieżą (castellum) wybudowany został w 1357 (lub 1367) przez Kazimierza Wielkiego i pełnił funkcję letniej rezydencji królewskiej. Według legendy zamieszkiwały tam kochanki Kazimierza Wielkiego, w tym piękna Esterka, z którą według Jana Długosza miał dwóch synów, Niemierzę i Pełkę, a także córki.

Renesansowa willa królowej Bony w 1. poł. XVI wieku

W czasach Zygmunta I Starego i Bony Sforzy dawną wieżę kazimierzowską przekształcono w letnią rezydencję renesansową w typie suburbana. Otaczały ją wówczas inne zabudowania, składające się na okazałe założenie. Były to: dom mieszkalny położony w sadzie, łaźnia, wozownia, stajnie, piekarnia oraz spichlerz. W bezpośrednim sąsiedztwie ogrodzonej rezydencji znajdował się zwierzyniec, gdzie trzymane były m.in. niedźwiedzie.

Manierystyczny Pałac Królewski w XVI–XVII wieku

Czasy Anny Jagiellonki i Stefana Batorego przyniosły kolejne zmiany w architekturze i funkcji rezydencji. Na zlecenie królewskie Santi Gucci w nowe założenie wkomponował pozostałości dawnej wieży mieszkalno-obronnej, od zachodu wzniósł piętrowy pałac z kamiennymi szczytami oraz połączył obie części otwartymi do wewnątrz galeriami. Gucci powiązał tradycyjne założenie dziedzińcowe z kreacją nowożytną, w której głównym elementem stał się jednoskrzydłowy, symetrycznie rozwiązany, reprezentacyjny pałac, natomiast dziedziniec arkadowy pełnił zasadniczo funkcję dekoracyjną. W tym samym czasie przypałacowy ogród przybrał formę włoską z charakterystyczną geometryzacją przestrzeni względem budynku mieszkalnego i osi widokowych. Założenie oparto na planie regularnego czworoboku podzielonego krzyżującymi się alejami. Pałac i ogród otoczono parkanem, poza którym znalazły się zabudowania mieszkalne dla służby i gospodarcze. W czasie bezkrólewia po śmierci Stefana Batorego nad dokończeniem inwestycji czuwała Anna Jagiellonka. To właśnie jej staraniem w latach 1588–1589 w bezpośrednim sąsiedztwie pałacu królewskiego wzniesiono nowy dom folwarczny.

Barokowy Pałac Królewski w XVII–XVIII wieku

Kolejne przemiany rezydencji nastąpiły za panowania Zygmunta III. Na początku XVII wieku Giovanni Trevano dobudował od strony południowej do gucciowskiego pałacu nowe, piętrowe skrzydło o symetrycznej fasadzie z niewielkim ryzalitem, gdzie ulokowano bramę przejazdową. Wówczas wprowadzono także surowe elewacje, dla których przeciwwagą stał się bogaty kamienny detal architektoniczny, w tym portal z rustykowaną arkadą. Całość przyziemia opasywał kamienny cokół, kondygnacje rozdzielał gzyms, a okna zdobiły kamienne obramienia. Zapewne w podobnym duchu przekształcono dwie pozostałe elewacje. Wnętrza nowego skrzydła, które przejęło funkcje reprezentacyjne, otrzymały bogate wyposażenie. Znalazły się tam wzorowane na wawelskich portale z herbami Wazów, marmurowe posadzki, kominki i piece. Wielce prawdopodobne, że przynajmniej w tym skrzydle wykonano dekoracyjne stropy ramowe. Sklepienie kaplicy znajdującej się w południowo-wschodnim narożniku pałacu ozdobiły sztukaterie. Ich autora należy wiązać ze środowiskiem pracującym wówczas przy dekoracji Kaplicy Królewskiej na Wawelu. Dnia 4 grudnia 1605 na polach przed rezydencją odbyła się uroczystość powitania Konstancji Habsburżanki. Dnia 20 stycznia 1633 z Warszawy przywieziono do pałacu trumny z ciałami Zygmunta III i jego żony, które były wystawione w tym miejscu do wieczora dnia 3 lutego. W latach 1642–1645 budowlę odrestaurowano staraniem Władysława IV. Dnia 15 lipca 1646 para królewska wyruszyła z Łobzowa na Wawel, gdzie odbyła się koronacja Ludwiki Marii Gonzagi. Kres świetności rezydencji przyniósł Potop szwedzki.

W okresie panowania Jana III Sobieskiego (1674–1696) pałac został wyremontowany. Podczas wojny z Turcją w pałacu zamieszkała królowa Maria Kazimiera z dziećmi. Po powrocie król świętował zwycięstwo w Łobzowie, nie zaś na Wawelu. W pałacu wystawiano trofea wojenne.

W XVIII wieku rezydencja królewska w Łobzowie podupadła, głównie ze względu na brak zainteresowania nią ze strony królów z dynastii Wettynów.

Losy rezydencji w XIX i XX wieku

Za czasów zaborów losy pałacu były różne. Austriacy początkowo oddali posiadłość w wieczystą dzierżawę niejakiemu Beniszowi w zamian za zobowiązanie się do utrzymywania pałacu i ogrodu w stanie jego świetności. Gdy jego spadkobiercy nie wywiązali się z nałożonego zadania, Austriacy wykupili Łobzów z wieczystej dzierżawy przeznaczając go na Szkołę Kadetów (tzw. C.K. Instytut Kadetów). Po 1918 ulokowano tu Szkołę Podchorążych.

Współczesność (XXI wiek)

Po II wojnie światowej posiadłość przekazano Politechnice Krakowskiej. Część parku dworskiego została wykarczowana pod budowę stadionu WKS Wawel otwartego w 1953 r. Obecnie gmach pałacu nadal należy do Politechniki; mieści się w nim Wydział Architektury oraz Wydział Inżynierii Materiałowej i Fizyki (kiedyś Wydział Fizyki, Matematyki i Informatyki). Pałac wpisano do rejestru zabytków 18 listopada 1983 r. pod pozycjami A-127 i A-645 jako "założenie pałacowo-parkowe na Łobzowie". Miłośnicy zabytków oraz historycy sztuki postulują odrestaurowanie pałacu, który niegdyś był określany mianem drugiego Wersalu. Uwzględniając jego lokalizację w obecnym centrum Krakowa, niewątpliwie byłby ogromną atrakcją turystyczną, tym bardziej, że odtworzenia wymagałby tylko ogród, zaś pałac jedynie rewitalizacji.

Galeria

• 
  Szczegółowa panorama Krakowa z ok. 1603/1605 zamieszczona w dziele G. Brauna i F. Hogenberga "Civitates orbis terrarum", wydanego w Kolonii najpóźniej w 1617, zatytułowana Cracovia Metropolis Regni Poloniae (tł. Kraków Metropolia Królestwa Polskiego). U dołu widać orszak królewski zmierzający do Łobzowa (łac. Lobzovia)
• 
  Fragment wydanej w Paryżu w I poł. XVII w., panoramy Krakowa nieznanego autora, replika widoku Matthäusa Meriana z 1619 roku. Na tym fragmencie widoczny zespół folwarczny w Łobzowie z Pałacem królewskim
• 
  Fragment Planu Kołłątajowskiego z 1785, z zarysem budynków folwarku łobzowskiego
• 
  A.Vogel, "Ruiny pałacu królewskiego w Łobzowie" – od północnego wschodu, 1806
• 
  Michał Stachowicz (1768–1825), "Ruiny pałacu królewskiego w Łobzowie" – od południowego wschodu 1820
• 
  Antoni Lange (1774–1842), "Ruiny pałacu królewskiego w Łobzowie" – od północy 1825–1827
• 
  Przejęcie Szkoły Kadetów w Pałacu Łobzowskim przez polskie oddziały X–XI 1918
• 
  Pałac w Łobzowie współcześnie (2012)
• 
  Pałac w Łobzowie, obecnie Politechnika Krakowska
• 
  Mur (koniec XVI w.) Pałacu Łobzowskiego od strony ul. Zakątek

Zobacz też

• Pałace Krakowa – lista wszystkich zabytkowych pałaców znajdujących się w Krakowie
• Kopiec Esterki

Bibliografia

• Janowski Piotr Józef, Dzieje budowy domu folwarcznego przy rezydencji królewskiej w Łobzowie w świetle inwentarza i rachunków z lat 1588–1589, "Klio - Czasopismo Poświęcone Dziejom Polski i Powszechnym", 62 (2022), nr 2, s. 141–172
• Janowski Piotr Józef, Renesansowa curia Lobzoviensis królowej Bony w świetle inwentarza z 1558 roku, "Kwartalnik Historii Kultury Materialnej", 70 (2022), nr 3, s. 271–285
• Janowski Piotr Józef, Rezydencja królewska w Łobzowie w epoce Wazów 1597–1668, w: Residentiae tempore belli et pacis. Materiały do badań i ochrony założeń rezydencjonalnych i obronnych, red. P. Lasek, P. Sypczuk, Warszawa 2019, s. 53–76
• Krasnowolski Bogusław, Rączka Jan Władysław, Królewska rezydencja w Łobzowie, w: Pałace i wille podmiejskie Krakowa. Materiały sesji naukowej odbytej 24 kwietnia 2004 roku, red. J.M. Małecki, Kraków 2007, s. 101–151
• Rączka Jan Władysław, Królewska rezydencja pałacowo-ogrodowa na Łobzowie. Stan badań i zachowane źródła archiwalne (1367–1586), cz. 1, "Teka Komisji Urbanistyki i Architektury", 1982, t. 16, s. 17–30
• Rączka Jan Władysław, Królewska rezydencja pałacowo-ogrodowa na Łobzowie. Stan Badań i zachowane źródła archiwalne (1585–1655), cz. 2, "Teka Komisji Urbanistyki i Architektury", 1983, t. 17, s. 25–40

Linki zewnętrzne

• L. Frey, Łobzów – królewski ogród pod Krakowem Portal Pałacu w Wilanowie (dostęp: 2003-03-11)
• Fotografia współczesnego Pałacu w Łobzowie
• Pałac w Łobzowie – stare plany. krowodrza.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-04)].