Panowie i niewolnicy
Panowie i niewolnicy (port. Casa-grande & senzala) – książka brazylijskiego socjologa, Gilberto Freyrego z 1933[1] poświęcona stosunkom pomiędzy białymi a Murzynami na plantacji trzciny cukrowej[2].
Jedna z najważniejszych pozycji nurtu pisarstwa brazylijskiego będąca owocem zainteresowania mieszkańców kraju historią brazylijskich Murzynów i Indian, a także postępującą w Brazylii falą nadawania praw tym grupom ludności. M.in. w konstytucji z 1934 znalazł się punkt o ochronie prawa własności Indian do ziemi, na której zamieszkują. Autor w swoim dziele postawił tezę, że cywilizacja brazylijska jest tworem odrębnym i oryginalnym, który wynikł z dogłębnego zmieszania się kultur i ras: białej, indiańskiej i murzyńskiej[1]. Pozycja wywołała silną dyskusję społeczną[2].
Tytuł książki jest trudny do przetłumaczenia. Casa grande oznaczała najczęściej dom pana na niewolniczej plantacji trzciny cukrowej, a senzala pomieszczenie dla pracowników przymusowych. Książka była rodzajem studium cywilizacji brazylijskiej, którą silnie definiowała gospodarka cukrowa[2]. Freyre uważał, że senioralna, patriarchalna wspólnota wiejska nie była doskonała, ale ustrzegła Brazylię przed rasizmem. Autor bulwersował czytelników m.in. opisami zwyczajów białych plantatorów, którzy uprawiali seks z czarnymi niewolnicami[3].