Przejdź do zawartości

Park Wörlitz

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Pałac Wörlitz

Park Wörlitz (niem. Wörlitzer Park, Wörlitzer Garten lub Wörlitzer Anlagen) – 21-hektarowy park w stylu angielskim wraz z klasycystycznym pałacem i licznymi obiektami małej architektury w Wörlitz w Saksonii-Anhalt.

Położony na terenie ogrodów Dessau-Wörlitz (niem.: Dessau-Wörlitzer Gartenreich) – kompleksu ogrodów i parków w stylu angielskim, powstałych w drugiej połowie XVIII w. na zlecenie księcia Anhalt-Dessau Leopolda III Friedricha Franza (1740–1817), które w 2000 zostały wpisane na listę dziedzictwa kulturowego UNESCO. Pałac – pierwszy w stylu klasycystycznym na terenie Niemiec – został zbudowany pod koniec XVIII w. przez Friedricha Wilhelma von Erdmannsdorffa. Projekt okalającego go parku angielskiego – pierwszego tego typu w Europie kontynentalnej – sporządził Johann Friedrich Eyserbeck.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

Po ślubie z Luise von Brandenburg-Schwedt w 1767, książę Anhalt-Dessau Leopold III Friedrich Franz wybrał Wörlitz na swoją siedzibę, gdzie rozpoczął budowę nowego pałacu i ogrodów w stylu angielskim[1], zainspirowany ogrodami Stourhead, Stowe i Claremont, widzianymi podczas podroży po Anglii[2]: w latach 1763–1764 razem z architektem Friedrichem Wilhelmem von Erdmannsdorffem[1], a także w 1775 i 1785[3]. Celem podroży obok zaznajomienia się z trendami w sztuce i architekturze były studia nad gospodarką, szczególnie nad angielskim rolnictwem, handlem, rzemiosłem oraz zapoznanie się z działalnością manufaktur[3]. Po powrocie do kraju, Franz wprowadził podpatrzone w Anglii nowe metody gospodarowania, m.in. nowoczesne techniki uprawy w rolnictwie i ogrodnictwie, zreorganizował armię i służbę zdrowia, zreformował system szkolny[3]. Za jego panowania Dessau stało się centrum myśli oświeceniowej[3].

Budowę kompleksu rozpoczęto w 1769. W 1770 duża część nieukończonego wówczas jeszcze założenia ogrodowego została zniszczona podczas powodzi, niemniej jednak prace kontynuowano[1]. Powstałe w latach 1769–1773 ogrody angielskie były pierwszymi tego typu w Europie kontynentalnej[4]. Głównym architektami kompleksu byli Friedrich Wilhelm von Erdmannsdorff[4] i Johann Friedrich Eyserbeck[5].

Pałac Wörlitz

[edytuj | edytuj kod]
Dom Gotycki
Synagoga

W latach 1769–1773 powstał pałac w stylu angielskiego domu wiejskiego – pierwszy w stylu klasycystycznym na terenie Niemiec[6][4]. Pałac zbudowano na wzór projektu Jamesa Gibbsa zamieszczonego w książce A Book of Architecture[7]. Obok rezydencji wzniesiono domek letni wzorowany na angielskim Stourhead – jedną z pierwszych budowli na terenie Niemiec w stylu palladiańskim[7].

Park Wörlitz

[edytuj | edytuj kod]

Park Wörlitz składa się z pięciu części połączonych ze sobą systemem alei, ścieżek i ponad dwudziestoma mostami[8]: Ogrodu Pałacowego (niem. Schlossgarten), Ogrodów Neumarka (niem. Neumarks Garten), Ogrodów Schocha (niem. Schochs Garten), Nowego Ogrodu (niem. Neue Anlage) i Weidenheger[9]. Na terenie parku znajdują się liczne obiekty architektoniczne:

  • Dom Gotycki (niem. Gotisches Haus) – wzniesiony według projektu von Erdmannsdorffa[10] i Georga Christopha Hesekiela w latach 1773–1813[11], który zapoczątkował modę na architekturę neogotycką w Europie[4][6]. Fasada domu od strony kanału naśladuje fasadę weneckiego kościoła Madonny dell’ Orto; strona ogrodowa wzorowana jest na architekturze Strawberry Hill – angielskiego domu wiejskiego Horacego Walpole’s w Richmond upon Thames[11].
  • Świątynia Flory (niem. Floratempel) – wzniesiona w latach 1797–1798 według projektu von Erdmannsdorffa, który wzorował się na jednym z gmachów Chambersa[12]. Za panowania księcia Franza świątynia była wykorzystywana jako sala koncertowa[12].
  • Synagoga – wzniesiona przez księcia Franza na niewielkim wzgórzu na wschodnim krańcu ogrodu pałacowego. Budowla powstała w latach 1789–1790 według projektu von Erdmannsdorffa na wzór rzymskiej świątyni[13]. Wyposażenie synagogi zostało zniszczone podczas nocy kryształowej w 1938, jednak sam budynek został uratowany dzięki interwencji ówczesnego dyrektora parku[13]. Obecnie w gmachu znajduje się wystawa na temat historii Żydów w Anhalt[13].
Wyspa „Stein” z willą „Hamilton” i sztucznym wulkanem.

Ponadto we wschodniej części parku leży wyspa Stein z jedynym sztucznym wulkanem w Europie – topografia wyspy nawiązuje do neapolitańskiej[14]. U podnóża wulkanu znajduje się Willa Hamilton, wzniesiona według projektu von Erdmannsdorffa w akcie przyjaźni dla brytyjskiego dyplomaty, kolekcjonera antyków i geologa Williama Douglasa Hamiltona[14].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ a b c Siebigk.: Leopold Friedrich Franz, Fürst und später Herzog von Anhalt-Dessau. W: Allgemeine Deutsche Biographie. T. 18. 1883, s. 356–367. (niem.).
  2. ↑ Charles Quest-Ritson: Gärten in Deutschland: ein Reiseführer zu den schönsten Gartenanlagen. Springer, 1999, s. 28. ISBN 3-7643-6007-0. [dostęp 2010-07-03]. (niem.).
  3. ↑ a b c d Erhard Hirsch: Leopold III. Friedrich Franz („Vater Franz”). W: Neue Deutsche Biographie. T. 11. 1977, s. 268–270. (niem.).
  4. ↑ a b c d Dessau-Wörlitz (Germany). whc.unesco.org. [dostęp 2010-06-30]. (ang.).
  5. ↑ Detlev Arens: 100x Deutschland: die 100 wichtigsten Kulturdenkmäler. DuMont Reiseverlag, 2006, s. 110. ISBN 3-7701-6395-8. [dostęp 2010-06-30]. (niem.).
  6. ↑ a b Kulturstiftung Dessau-Wörlitz: Idee und Entstehung des Gartenreiches. gartenreich.com. [dostęp 2010-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2010-02-11)]. (niem.).
  7. ↑ a b Charles Quest-Ritson: Gärten in Deutschland: ein Reiseführer zu den schönsten Gartenanlagen. Springer, 1999, s. 30. ISBN 3-7643-6007-0. [dostęp 2010-07-08]. (niem.).
  8. ↑ Detlev Arens: 100x Deutschland: die 100 wichtigsten Kulturdenkmäler. DuMont Reiseverlag, 2006, s. 112. ISBN 3-7701-6395-8. [dostęp 2010-07-08]. (niem.).
  9. ↑ Patrick Taylor: The Oxford companion to the garden. Oxford University Press, 2006, s. 133. ISBN 0-19-866255-6. [dostęp 2010-07-08]. (ang.).
  10. ↑ Kulturstiftung Dessau-Wörlitz: Gotisches Haus – Gärtnerwohnung und Fürstensitz. gartenreich.com. [dostęp 2010-06-30]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-04-13)]. (niem.).
  11. ↑ a b Das Gotische Haus. woerlitz-information.de. [dostęp 2010-07-05]. (niem.).
  12. ↑ a b Floratempel. woerlitz-information.de. [dostęp 2010-07-05]. (niem.).
  13. ↑ a b c Die Synagoge. woerlitz-information.de. [dostęp 2010-07-05]. (niem.).
  14. ↑ a b Kulturstiftung Dessau-Wörlitz: Der »Wunderfelsen« von Wörlitz. gartenreich.com. [dostęp 2010-06-30]. (niem.).

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Park_Wörlitz&oldid=74520211”