Posępnik
.jpg) Nyctanthes arbor-tristis | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
posępnik | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Nyctanthes Linnaeus Sp. Pl. 6. 1 Mai 1753[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Posępnik, smutne drzewo, nieuśmiał, nocnik[4] (Nyctanthes L.) – rodzaj drzew należący do rodziny oliwkowatych. Obejmuje dwa gatunki rosnące w południowej Azji na obszarze od Indii po Jawę[5][6]. Jeden z gatunków – Nyctanthes arbor-tristis – ma różnorodne zastosowania i w Indiach uznawany jest za święte drzewo[5], od czasów starożytnych roślina ta jest uprawiana i w różnych miejscach spotykana jako zdziczała[7]. Uprawiana jest głównie dla swych pachnących kwiatów[7]. Otwierają się one w ciągu nocy i przed świtem opadają na ziemię. Stanowią źródło olejków aromatycznych i pomarańczowego barwnika (kolor z czasem blednie), stanowią też tani zamiennik szafranu[5]. Liście używane są do polerowania drewna[7] jak papier ścierny[8]. N. arbor-tristis jest też ważną rośliną leczniczą w Ajurwedzie, o wszechstronnych zastosowaniach leczniczych. Potwierdzono obecność szeregu substancji czynnych w różnych organach rośliny[9].
Naukowa nazwa rodzajowa utworzona została z greckich słów nykhta (noc) i anthos (kwiat) z powodu nocnego kwitnienia tych roślin. Nazwa zwyczajowa polska nawiązuje do nazwy gatunkowej indyjskiego przedstawiciela rodzaju arbor-tristis znaczącego „smutne drzewo”. Nazwa ta nadana została roślinie z powodu nieciekawego widoku, jaki prezentuje w ciągu dnia[9].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Niewysokie drzewa i krzewy. Pędy czworokątne, u N. aculeata cierniste (wyjątek wśród oliwkowatych)[8].
- Liście
- Pojedyncze, naprzeciwległe[7]. Blaszka jajowata, zaostrzona, całobrzega[7] lub ząbkowana[8], szorstka[2].
- Kwiaty
- Obupłciowe, siedzące po kilka w niewielkich wierzchotkach tworzących szczytowe kwiatostany wiechowate[6]. Kwiatostan jest owłosiony, a u nasady kwiatów znajdują się przysadki. Kielich walcowato-jajowaty. Płatki korony zrośnięte w dole w rurkę, w górze rozpostarte szeroko, w liczbie 4-8. Pręciki dwa, bardzo krótkie. Zalążnia dwukomorowa, zwieńczona walcowatą szyjką słupka, na końcu z płytko wyciętym, dwudzielnym znamieniem[7].
- Owoce
- Kulistawe, nieco spłaszczone[7] suche rozłupnie, rozpadające się na dwie jednonasienne rozłupki[6].
Systematyka
[edytuj | edytuj kod]Rodzaj zaliczany jest do plemienia Myxopyreae Boerlage zajmującego bazalną pozycję w obrębie rodziny oliwkowatych Oleaceae[2].
W niektórych ujęciach rodzaj ten klasyfikowany był do rodziny werbenowatych Verbenaceae[7] (zaproponował to Airy Shaw w 1952[8]). Niektórzy badacze postulowali też wyodrębnienie rodzaju we własnej rodzinie Nyctanthaceae J. Agardh[8].
- Wykaz gatunków[10]
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b c Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-12-12] (ang.).
- ↑ a b Nyctanthes. [w:] Index Nominum Genericorum (ING) [on-line]. Smithsonian Institution. [dostęp 2019-12-01].
- ↑ Nazwy polskie rodzaju według: Józef Rostafiński: Słownik polskich imion rodzajów oraz wyższych skupień roślin. Kraków: Akademia Umiejętności, 1900, s. 378. (pol.).
- ↑ a b c David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 636, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
- ↑ a b c K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. VII. Flowering Plants. Dicotyledons. Lamiales. Berlin, Heidelberg: Springer, 2004, s. 298, 304. ISBN 978-3-642-62200-7.
- ↑ a b c d e f g h Nyctanthes L.. [w:] Flora of Pakistan [on-line]. eFlora. Missouri Botanical Garden, St. Louis, MO & Harvard University Herbaria, Cambridge, MA.. [dostęp 2019-12-01].
- ↑ a b c d e Ruth Kiew, Pieter Baas. Nyctanthes is a member of the Oleaceae. „Proceedings: Plant Sciences”. 93, 3, s. 349–358, 1984.
- ↑ a b Ruchita Shrivastava, Ajay Kumar Bharadwaj. Nyctanthes arbortristis an Important Medicinal Plant of Madhya. „Pharmaceutical and Biosciences Journal”. 6, 6, s. 10-15, 2018. DOI: 10.20510/ukjpb/6/i6/179227.
- ↑ Nyctanthes. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-12-01].