Rela Schmeidler
| Data i miejsce urodzenia |
26 kwietnia 1905 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
9 lutego 1988 |
| Alma mater | |
| Odznaczenia | |
| |
Rela Schmeidler, także Antonina Szmajdlerówna, Maria Wolska (ur. 26 kwietnia 1905 w Krakowie[1], zm. 9 lutego 1988 w Warszawie[2]) – polska architektka żydowskiego pochodzenia.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Urodziła się 26 kwietnia 1905 roku w rodzinie Aschera Benema i Chai z d. Mandelbaum[1][3]. W 1923 ukończyła kurs zdobniczy w Wolnej Szkole Malarstwa i Rysunku[1]. W latach 1924–1929 studiowała na Wydziale Architektury Akademii Sztuk Pięknych w Krakowie[4], po czym w 1930 roku kontynuowała naukę na Wydziale Architektury Politechniki Warszawskiej[3], gdzie uzyskała dyplom inżyniera architekta[5].
Wraz z Dianą Reiter i Ireną Bertig należała do pierwszych kobiet pracujących w zawodzie architekta w Krakowie[6]. W latach 1931–1934 pełniła funkcję sekretarza Związku Architektów Województwa Krakowskiego[3]. Do 1939 roku była członkinią krakowskiego oddziału Stowarzyszenia Architektów Polskich, a w 1936 roku należała do Zarządu Oddziału[7]. W 1933 roku, wraz z Adolfem Szyszko-Bohuszem i Józefem Nowakiem reprezentowała oddział podczas V Zwyczajnego Zjazdu Delegatów ZSAP[8].
W 1934 roku opracowała projekt przebudowy portalu domu przy ul. Grodzkiej 2[9]. W 1935 roku zaprojektowała dom czynszowy przy ul. Lea 16b, a w roku następnym budynek przy ul. Pułaskiego 12[9]. Równocześnie w latach 30. pracowała w biurach krakowskich architektów: Ekielskiego, Struszkiewicza i Szyszko-Bohusza[2]. W 1939 roku przygotowała projekt internatu Prywatnej Średniej Szkoły Zawodowej dla Dziewcząt Żydowskiego Towarzystwa „Ognisko Pracy” w Krakowie[3]. Budowla utrzymana w duchu umiarkowanego modernizmu miała powstać na działce przylegającej do szkoły przy ul. Wietora[10]. Władze miasta zatwierdziły projekt 29 sierpnia 1939 roku[11], jednak wybuch II wojny światowej przekreślił plany budowy internatu[11][10].
W latach 1940–1941 przebywała we Lwowie[2]. Podczas okupacji i po wojnie posługiwała się imieniem Maria Wolska[2][12]. Jej przybrane miano zatwierdzono oficjalnie w 1946 roku[2]. Po przeprowadzce do Warszawy pracowała w Biurze Odbudowy Stolicy i w Ministerstwie Budownictwa[2][7]. Dołączyła do warszawskiego oddziału SARP, w latach 1949–1950 pełniąc funkcję członka Zarządu Oddziału, a przez następne dwa lata funkcję skarbnika zarządu[7]. W 1955 roku została wyróżniona Złotą Odznaką SARP[7]. Otrzymała także Brązową Odznakę Odbudowy Warszawy i Srebrny Krzyż Zasługi (1952)[2].
Zmarła 9 lutego 1988 roku[3]. Została pochowana na Cmentarzu Wojskowym w Warszawie[2].
W 2021 roku, wraz z Dianą Reiter i Ireną Bertig została nominowana w konkursie na patronkę jednej z ławek na Skwerze Praw Kobiet w Krakowie, celem upamiętnienia pierwszych architektek działających w mieście[13].
Projekty (wybór)[edytuj | edytuj kod]
- 1936: kamienica przy ul. Pułaskiego 12 w Krakowie (z Zygmuntem Prokeszem)[14]
- 1939: internat Prywatnej Średniej Szkoły Zawodowej dla Dziewcząt Żydowskiego Towarzystwa „Ognisko Pracy” (niezrealizowany)[3]
- rozbudowa Domu Aktora Weterana w Skolimowie[7]
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c Zbroja 2023 ↓, s. 197.
- ↑ a b c d e f g h Zbroja 2023 ↓, s. 199.
- ↑ a b c d e f Rela Schmeidler [online], In memoriam – Pamięci Architektów Polskich [dostęp 2021-08-10].
- ↑ Zbroja 2005 ↓, s. 138–139.
- ↑ Osobiste, „Ilustrowany Kuryer Codzienny”, 21 (67), Polona, 13 marca 1930, s. 7 [dostęp 2021-08-10].
- ↑ Zbroja 2005 ↓, s. 132.
- ↑ a b c d e Maria Wolska [online], In memoriam – Pamięci Architektów Polskich [dostęp 2021-08-10].
- ↑ V Zwyczajny Zjazd Delegatów ZSAP, „Architektura i Budownictwo”, 9, 1933, s. 267.
- ↑ a b Zbroja 2023 ↓, s. 198.
- ↑ a b Zbroja 2005 ↓, s. 139.
- ↑ a b Krakowski szlak kobiet: przewodniczka po Krakowie emancypantek, Ewa Furgał (red.), t. 2, Kraków: Fundacja Przestrzeń Kobiet, 2010, s. 280, ISBN 978-83-928639-0-8.
- ↑ Kamila Twardowska, Identity and Gender as Obstacles? A Comparison of Two Biographies of Jewish Architects from Krakow, [w:] Designing Transformation: Jews and Cultural Identity in Central European Modernism, Elana Shapira (red.), Bloomsbury Publishing, 29 lipca 2021, ISBN 978-1-350-17229-6 (ang.).
- ↑ Angelika Pitoń, 10 patronek ławeczek na Skwerze Praw Kobiet. Oddano prawie 7,8 tysiąca głosów [online], krakow.wyborcza.pl, 29 marca 2021 [dostęp 2021-08-23].
- ↑ Zbroja 2005 ↓, s. 167.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Barbara Zbroja, Miasto Umarłych. Architektura publiczna Żydowskiej Gminy Wyznaniowej w Krakowie w latach 1868–1939, Wydawnictwo WAM, 2005, ISBN 83-7318-619-0.
- Barbara Zbroja, Leksykon architektów i budowniczych pochodzenia żydowskiego w Krakowie w latach 1868–1939, Kraków: Wysoki Zamek, 2023, ISBN 978-83-966500-2-3.