Rokselana białobroda

Rokselana białobroda

Rhinopithecus strykeri
Geissmann, Ngwe Lwin, Saw Soe Aung, Thet Naing Aung, Zin Myo Aung, Tony Htin Hla, Grindley & Momberg, 2011
Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Infragromada	łożyskowce
Rząd	naczelne
Podrząd	wyższe naczelne
Nadrodzina	koczkodanowce
Rodzina	koczkodanowate
Podrodzina	gerezy
Rodzaj	rokselana
Gatunek	rokselana białobroda
Kategoria zagrożenia (CKGZ)
krytycznie zagrożony
Zasięg występowania

Rokselana białobroda (Rhinopithecus strykeri) – gatunek ssaka z podrodziny gerez (Colobinae) w rodzinie koczkodanowatych (Cercopithecidae). Występuje jedynie w północno-wschodniej Mjanmie i południowych Chinach, a całkowita liczebność jest bardzo niewielka, dlatego gatunek należy do skrajnie zagrożonych wyginięciem.

Budowa

Od innych gatunków z rodzaju Rhinopithecus, rokselana białobroda różni się czarnym zabarwieniem futra na stronie brzusznej, kończynach oraz białą brodą. Oprócz brody białe futro występuje jedynie w okolicach narządów płciowych i na uszach. Twarz w większości naga, z jasnoróżową skórą. Ogon stosunkowo długi – dochodzi do 140% długości tułowia. Holotypowy samiec mierzył 55,5 cm długości, a jego ogon – 78 cm. Według opisów myśliwych młode małpy są jaśniejsze lub mają więcej białego futra niż dorosłe, zwłaszcza na piersi i gardle.

Taksonomia

Spośród 50 cech, głównie ubarwienia futra i skóry, wymienionych przez Geissmanna i współpracowników, 24 łączą rokselanę białobrodą z rokselaną czarną (R. bieti), 22 z rokselaną zadartonosą (R. avunculus), 17 z rokselaną szarą (R. bielichi), a jedynie 8 z rokselaną złocistą (R. roxellana). Cechą łączącą R. strykeri i R. bieti jest m.in. obecność dużego grzebienia na czaszkach samców, która może być synapomorfią tych gatunków. R. bieti występuje najbliżej R. strykeri, co także wspiera hipotezę o ich bliskim pokrewieństwie.

Późniejsze analizy molekularne potwierdziły bliskie pokrewieństwo R. strykeri i R. bieti; analizy DNA mitochondrialnego sugerują nawet, że haplogrupa B R. bieti jest bliżej spokrewniona z R. strykeri niż z haplogrupą A, choć analizy sekwencji DNA jądrowego nie potwierdzają takiego rezultatu. Szacowany czas rozejścia się R. strykeri i R. bieti to około 400 tys. lat (na podstawie DNA jądrowego), natomiast szacowany czas oddzielenia się R. strykeri od haplogrupy B R. bieti wynosi około 240 tys. lat (na podstawie DNA mitochondrialnego).

Biologia i ekologia

Rokselany białobrode występują jedynie na północnym wschodzie stanu Kaczin w Mjanmie i w graniczącej z nią prowincji Nujiang w Chinach. Zasięg występowania gatunku obejmuje górskie lasy na wysokości przeważnie ponad 1500 m n.p.m. Obszar ten ograniczają rzeki Mekong i Saluin, dlatego nie przekracza on 273 km². Okres od maja do października małpy spędzają na większych wysokościach (powyżej 2135 m n.p.m.). W zimie, gdy spada ilość dostępnego pożywienia, zwierzęta przebywają na niżej położonych obszarach i zbliżają się do wiosek. Żywią się pędami bambusów.

Obserwowano rokselany białobrode przemieszczające się w grupach liczących kilka osobników. Według tubylców małpy te szczególnie łatwo zaobserwować w porze deszczu – gdy woda dostaje się do zadartych nosów, małpy głośno kichają. By tego uniknąć, pochylają głowę i wkładają ją między kolana.

Historia odkryć

Na pierwsze ślady R. strykeri naukowcy natknęli się podczas wypraw w pierwszej połowie 2010 roku. Podczas rozmów z myśliwymi z Kaczinu usłyszeli o występujących tam małpach z zadartymi nosami, które zidentyfikowali jako przedstawicieli rodzaju Rhinopithecus, dotychczas nieznanego z terenów Mjanmy. 7 marca w wiosce Pade kupili czaszkę i skórę dorosłego samca schwytanego dzień lub dwa dni wcześniej. Okaz ten wraz z jego fotografiami został później desygnowany na holotyp. Paratypami zostały czaszki samca i samicy oraz torba wykonana ze skóry młodocianej małpy, uzyskane 21 lutego w wiosce Hantan.

Gatunek został nazwany na cześć Jona Strykera, prezesa i założyciela Arcus Foundation, która sfinansowała ekspedycję. W językach grup etnicznych Law Waw i Lisu, zamieszkujących tereny zasiedlane przez rokselana białobrode, małpa ta nazywana jest odpowiednio myuk na tok te i mey nwoah, co oznacza „małpa z zadartym nosem”.

Liczebność i zagrożenia

Na podstawie rozmów z myśliwymi Geissmann i współpracownicy ocenili, że w Kaczinie istnieją prawdopodobnie trzy grupy R. strykeri występujące na różnych obszarach, choć nie wykluczyli, że istnieją również inne grupy. Pierwsza z nich miałaby liczyć 60 – 80 osobników, druga – 80 – 100 osobników, natomiast trzecia – około 150 zwierząt. Łącznie całą znaną liczebność gatunku ocenili na 260 – 330 osobników i na podstawie kryteriów Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody zasugerowali wpisanie R. strykeri do Czerwonej księgi gatunków zagrożonych jako gatunku krytycznie zagrożonego (CR), co stało się faktem w 2012 roku. Obserwacje tego gatunku są bardzo rzadkie, dlatego oszacowania jego liczebności są bardzo niepewne. Populacjom małp zagrażają głównie polowania (niekiedy małpy zostają złapane w pułapki przeznaczone dla niedźwiedzi) i zajmowanie zasiedlanych przez nie terenów pod budowę tam i dróg.