Ryjowniczka karłowata

Ryjowniczka karłowata
	Planigale maculata
	(Gould, 1851)
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ssaki
Podgromada	żyworodne
Nadrząd	torbacze
Rząd	niełazokształtne
Rodzina	niełazowate
Podrodzina	grubogoniki
Plemię	ryjowniczki
Rodzaj	ryjowniczka
Gatunek	ryjowniczka karłowata
Synonimy
	Antechinus maculatus Gould, 1851; Antechinus minutissimus Gould, 1852; Podabrus minutus: Schmeltz, 1879; Phascogale minutissima sinualis O. Thomas, 1926;
	Antechinus maculatus Gould, 1851; Antechinus minutissimus Gould, 1852; Podabrus minutus: Schmeltz, 1879; Phascogale minutissima sinualis O. Thomas, 1926;
Podgatunki
	P. m. maculata Gould, 1851; P. m. sinualis O. Thomas, 1926;
	P. m. maculata Gould, 1851; P. m. sinualis O. Thomas, 1926;
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Ryjowniczka karłowata^[6], płaskogłówka malutka^[7] (Planigale maculata) – gatunek ssaka z podrodziny niełazów (Dasyurinae) w obrębie rodziny niełazowatych (Dasyuridae).

Taksonomia[edytuj | edytuj kod]

Gatunek po raz pierwszy zgodnie z zasadami nazewnictwa binominalnego opisał w 1851 roku angielski przyrodnik John Gould nadając mu nazwę Antechinus maculatus^[1]. Miejsce typowe to rzeka Clarence, niedaleko Clarence, Nowa Południowa Walia, Australia^[8]^[9]^[10]. Podgatunek maculata formalnie opisał w 1926 roku angielski zoolog Oldfield Thomas w randze podgatunku i nadając mu nazwę Phascogale minutissima sinualis^[4]. Miejsce typowe to Groote Eylandt, Terytorium Północne, Australia^[4]. Holotyp to młodociany samiec o sygnaturze BMNH 26.3.11.194 z kolekcji Muzeum Historii Naturalnej w Londynie; odłowiony 19 stycznia 1925 roku^[4].

Planigale maculata prawdopodobnie zawiera kilka gatunków, szczególnie w Australii Zachodniej (Pilbara), Kimberley i Terytorium Północnym^[10]. Obecnie wyróżniane podgatunki czeka prawdopodobnie rewizja taksonomiczna, gdy zostanie nazwany nowy gatunek z Wyspy Barrowa w Australii Zachodniej^[10].

Autorzy Illustrated Checklist of the Mammals of the World rozpoznają obecnie dwa podgatunków^[10]^[11].

Etymologia[edytuj | edytuj kod]

Planigale: łac. planus „płaski”^[12]; gr. γαλεη galeē lub γαλη galē „łasica”^[13].
maculata: łac. maculatus „cętkowany, plamisty”, od maculare „mieć plamki, cętki”, od macula „plamka”^[14].

Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]

Ryjowniczka karłowata występuje w zależności od podgatunku^[15]:

P. maculata maculata – wschodnia Australia, północny Queensland (Jork), od południa przez wschodnią część Queensland do wschodniej części Nowej Południowej Walii (Gosford), także na Wielkiej Wyspie Piaszczystej i Bribie.
P. maculata sinualis – północna Australia, północna Australia Zachodnia, północne Terytorium Północne (wyspy Top End i Groote Eylandt).

Na Wyspie Barrowa u wybrzeży północnej Australii Zachodniej występuje populacja pierwotnie zaliczana do tego gatunku ale prawdopodobnie reprezentuje inny, wciąż nieopisany gatunek^[15].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Długość ciała (bez ogona) samic 6–8,3 cm, samców 5,2–8,4 cm, długość ogona samic 4,6–6,5 cm, samców 4,8–6,4 cm; masa ciała samic 3,5–17,2 g, samców 4–16,3 g^[15]^[11]. Wierzch ciała jest barwy od szarej do cynamonowej (czasami występują jasne plamki), spód ciała jest jaśniejszy. Silnie spłaszczona głowa o wysokości 3 mm i białym podbródku. Duże uszy i oczy. Długi ogon pokryty jest rzadszym futrem w stosunku do reszty ciała. U samicy występuje dobrze rozwinięta torba, zwrócona otworem do tyłu^[16].

Ekologia[edytuj | edytuj kod]

Tryb życia[edytuj | edytuj kod]

Ryjowniczka karłowata jest aktywna o zmierzchu i nocą. Jeśli brakuje pokarmu, można ją spotkać również w dzień. Gniazda budowane na ziemi są zamieszkiwane przez grupę zwierząt. W obrębie grupy społecznej tworzy się hierarchia. Potrafią wydawać różnorodne odgłosy. Płaska główka pozwala na przeciskanie się przez ciasne otwory, szczeliny podczas ucieczki lub polowania. Jeśli pożywienia jest mało lub warunki pogodowe są niekorzystne zapadają w odrętwienie (torpor)^[16]. Ryjowniczka karłowata poluje głównie na owady, jaszczurki, drobne ssaki i ptaki^[17].

Rozród[edytuj | edytuj kod]

Ciąża u samic trwa 19-20 dni. Po tym okresie na świat przychodzi 4-11 (najczęściej 4-8) młodych. Rodzą się we wczesnym stadium rozwoju, wędrują do torby i żywią się mlekiem matki^[18]. W miarę wzrostu rozciągają torbę i stają się widoczne na zewnątrz. Młode opuszczają torbę matki po 28 dniach, rozpoczynają jedzenie stałego pokarmu po 55 dniach. Od matki uzależniają się po około 70 dniach. Dojrzałość płciową uzyskują po ukończeniu roku.

Znaczenie[edytuj | edytuj kod]

Na ryjowniczki polują większe niełazy, koty i sowy

Zagrożenie i ochrona[edytuj | edytuj kod]

W Czerwonej księdze gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody i Jej Zasobów został zaliczony do kategorii niskiego ryzyka LC^[5].

Uwagi[edytuj | edytuj kod]

↑ Niepoprawna późniejsza pisownia Antechinus minutissimus Gould, 1852.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ ^a ^b ^c ^d Gould 1863 ↓, s. ryc. 44.
↑ Gould 1863 ↓, s. ryc. 45.
↑ J.D.E. Schmeltz: Mammalia. W: Museum Godeffroy Catalog VII. Wirbelthiere (Animalia Vertebrata) und Nachträge zu Catalog V & VI aus den übrigen Thierklassen. Cz. 7. Hamburg: L. Friederichsen & Co, 1879, s. 3. (niem.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e O. Thomas. On various mammals obtained during Capt. Wilkins’s Expedition in Australia. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 17 (102), s. 634, 1926. DOI: 10.1080/00222932608633458. (ang.).
↑ ^a ^b S.S. Burnett S.S., C.C. Dickman C.C., Planigale maculata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-07-26] (ang.).
↑ W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 9. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).
↑ E. Keller, J.H. Reichholf & G. Steinbach (redaktorzy): Ssaki. Cz. 1. Warszawa: Horyzont, 2001, s. 22, seria: Leksykon zwierząt. ISBN 83-7227-610-2.
↑ D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Planigale maculata. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-07-26].
↑ N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Planigale maculata (Gould, 1851). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-27]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 66. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).
↑ ^a ^b Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 47. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 177.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 94.
↑ Jaeger 1944 ↓, s. 130.
↑ ^a ^b ^c A. Baker: Family Dasyuridae (Carnivorous Marsupials). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 328–329. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).
↑ ^a ^b J. Painter, C. Krajewski i M. Westerman. Molecular phylogeny of the Marsupial genus Planigale (Dasyuridae). „Journal of Mammalogy”. 76(2), s. 406, 1995. DOI: 10.2307/1382351.
↑ H. M. Van Deusen. Feeding habits of Planigale (Marsupalia, Dasyuridae). „Journal of Mammology”. 3, s. 616, 1969. DOI: 10.2307/1378792.
↑ H.J. Aslin. Reproduction in Antechinus maculatus Gould (Dasyuridae). „Australian Wildlife Research”. 2(1), 1975. DOI: 10.1071/WR9750077.

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

J. Gould: The mammals of Australia. Cz. 1. London: Printed by Taylor and Francis, pub. by the author, 1863, s. i–xl, ryc. 1–60. (ang.).
Edmund C.E.C. Jaeger Edmund C.E.C., Source-book of biological names and terms, wyd. 1, Springfield: Charles C. Thomas, 1944, s. 1-256, OCLC 637083062 (ang.).
E. Keller, J.H. Reichholf & G. Steinbach (red. red.): Ssaki. Cz. 1. Warszawa: Horyzont, 2001, s. 22, seria: Leksykon zwierząt. ISBN 83-7227-610-2.
Common Planigale - Profile. Threatened Species. [dostęp 2008-12-23]. [zarchiwizowane z tego adresu (29 czerwca 2009)]. (ang.).

[3] Niepoprawna późniejsza pisownia Antechinus minutissimus Gould, 1852.

[CITEREFGould1863[https://www.biodiversitylibrary.org/page/49738223_ryc._44]-1] Gould 1863 ↓, s. ryc. 44.

[CITEREFGould1863[https://www.biodiversitylibrary.org/page/49738227_ryc._45]-2] Gould 1863 ↓, s. ryc. 45.

[sch-4] J.D.E. Schmeltz: Mammalia. W: Museum Godeffroy Catalog VII. Wirbelthiere (Animalia Vertebrata) und Nachträge zu Catalog V & VI aus den übrigen Thierklassen. Cz. 7. Hamburg: L. Friederichsen & Co, 1879, s. 3. (niem.).

[Thomas-5] O. Thomas. On various mammals obtained during Capt. Wilkins’s Expedition in Australia. „The Annals and Magazine of Natural History”. Seventh series. 17 (102), s. 634, 1926. DOI: 10.1080/00222932608633458. (ang.).

[iucn-6] S.S. Burnett S.S., C.C. Dickman C.C., Planigale maculata, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2020, wersja 2020-2 [dostęp 2020-07-26] (ang.).

[Cichocki&inni-7] W. Cichocki, A. Ważna, J. Cichocki, E. Rajska-Jurgiel, A. Jasiński & W. Bogdanowicz: Polskie nazewnictwo ssaków świata. Warszawa: Muzeum i Instytut Zoologii PAN, 2015, s. 9. ISBN 978-83-88147-15-9. (pol. • ang.).

[Keller&inni-8] E. Keller, J.H. Reichholf & G. Steinbach (redaktorzy): Ssaki. Cz. 1. Warszawa: Horyzont, 2001, s. 22, seria: Leksykon zwierząt. ISBN 83-7227-610-2.

[Wilson&Reeder-9] D.E. Wilson & D.M. Reeder (redaktorzy): Species Planigale maculata. [w:] Mammal Species of the World. A Taxonomic and Geographic Reference (Wyd. 3) [on-line]. Johns Hopkins University Press, 2005. [dostęp 2020-07-26].

[mdd-10] N. Upham, C. Burgin, J. Widness, M. Becker, C. Parker, S. Liphardt, I. Rochon & D. Huckaby: Planigale maculata (Gould, 1851). [w:] ASM Mammal Diversity Database (Version 1.11) [on-line]. American Society of Mammalogists. [dostęp 2023-07-27]. (ang.).

[icmw-11] C.J. Burgin, D.E. Wilson, R.A. Mittermeier, A.B. Rylands, T.E. Lacher & W. Sechrest: Illustrated Checklist of the Mammals of the World. Cz. 1: Monotremata to Rodentia. Barcelona: Lynx Edicions, 2020, s. 66. ISBN 978-84-16728-34-3. (ang.).

[amw-12] Class Mammalia. W: Lynx Nature Books (A. Monadjem (przedmowa) & C.J. Burgin (wstęp)): All the Mammals of the World. Barcelona: Lynx Edicions, 2023, s. 47. ISBN 978-84-16728-66-4. (ang.).

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=207_177]-13] Jaeger 1944 ↓, s. 177.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=124_94]-14] Jaeger 1944 ↓, s. 94.

[CITEREFJaeger1944[https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015072139499;view=1up;seq=160_130]-15] Jaeger 1944 ↓, s. 130.

[Baker-16] A. Baker: Family Dasyuridae (Carnivorous Marsupials). W: D.E. Wilson & R.A. Mittermeier (redaktorzy): Handbook of the Mammals of the World. Cz. 5: Monotremes and Marsupials. Barcelona: Lynx Edicions, 2015, s. 328–329. ISBN 978-84-96553-99-6. (ang.).

[Journal_of_Mammology-17] J. Painter, C. Krajewski i M. Westerman. Molecular phylogeny of the Marsupial genus Planigale (Dasyuridae). „Journal of Mammalogy”. 76(2), s. 406, 1995. DOI: 10.2307/1382351.

[18] H. M. Van Deusen. Feeding habits of Planigale (Marsupalia, Dasyuridae). „Journal of Mammology”. 3, s. 616, 1969. DOI: 10.2307/1378792.

[19] H.J. Aslin. Reproduction in Antechinus maculatus Gould (Dasyuridae). „Australian Wildlife Research”. 2(1), 1975. DOI: 10.1071/WR9750077.

[1]

[2]

[a]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]