Rękawica (zbroja)
_MET_sfeah11-128-1mod1ATs1.jpeg)
Rękawica – część zbroi służąca do ochrony dłoni i fragmentu przedramienia, zbudowana z folg lub z plecionki kolczej[1]. W pełnej zbroi płytowej budowano je z drobnych metalowych płytek nitowanych do skórzanego podkładu[2].
W zachodniej i północnej Europie formy pancernych osłon ręki są zaświadczone w ikonografii znalezisk z Valsgärde (Szwecja, VI w. n.e.) i Sutton Hoo (VII w.); miały one najprawdopodobniej postać płytek pancernych nakładanych na rękawicę i przedramię, tak że tworzyły rodzaj mankietu[3].
W armiach zachodniej Europy rękawice pancerne pojawiają się na szeroką skalę wraz z rozwojem pełnej zbroi kolczej w XII w. Były to jednopalcowe „łapawice”, często wykonywane jako jedna całość z rękawem kolczugi; rękaw taki miał rozcięcie u nadgarstka umożliwiające wysunięcie dłoni z rękawicy, gdy ochrona nie była potrzebna[4][5].
Z końcem XIII w. pojawiają się częste wzmianki o rękawicach (najprawdopodobniej skórzanych) wzmocnionych płytkami z fiszbinu; w 1296 roku po raz pierwszy wzmiankowane są rękawice pokryte płytkami pancernymi, niemniej w tym czasie dominowały wciąż kolcze „łapawice”[6]. Około 1330 roku rękawica kolcza zanika na rzecz rękawicy skórzanej lub tekstylnej, z głębokim mankietem, pokrytej fiszbinowymi lub metalowymi płytkami. W połowie wieku kształtuje się typowa rękawica pancerna, z wierzchnią płytą o kształcie klepsydry (tzw. rękawica klepsydrowa), przewężonej w nadgarstku. Jedna część tworzyła okrywający przedramię mankiet, druga ukształtowana była tak, by otaczać wierzch i boki dłoni, łącznie z podstawą kciuka. Małe płytki okrywały palce; umieszczano czasem na nich kolce, by ułatwić walkę pięściami. Całość połączona była spodnią rękawicą tekstylną, rzadziej materiał pokrywał metalowe części od wierzchu[7].
W latach 30. XV w. rękawice w zbrojach typu niemieckiego uległy wydłużeniu i wysmukleniu, chroniąc jedną płytą przedramię i dłoń po nasadę kciuka; przyjmowały zazwyczaj formę z jednym palcem, z niewielkimi lamelkami tworzącymi wspólną ochronę palców, z wyjątkiem kciuka, chronionego osobno. Dodatkowa, węższa płyta chroniła nadgarstek od wewnątrz[8]. Jednoczęściowe rękawice zastąpiły też poprzedni typ w zbrojach włoskich[9].
W XVI w. rozwój broni palnej spowodował stopniową rezygnację z pełnych zbroi; lżej opancerzona kawaleria wykorzystywała jednak często pancerne rękawice jako częściową ochronę[10]. Już wcześniej piechota uzupełniała lżejsze opancerzenie rękawicami, o czym świadczą np. dokumenty krakowskie z XIV w., w których członkowie cechów otrzymują w użytkowanie kolczugi, hełmy i rękawice[11]. Pancerne rękawice pozostały też elementem częściowych pancerzy piechurów, np. hiszpańskich pikinierów w XV–XVI w.[12]. Równocześnie zaś tworzono specjalistyczne, bardzo ciężkie, jednoczęściowe rękawice osłaniające całą rękę wraz z ramieniem aż po bark dla ochrony lewej ręki w zbrojach turniejowych[13].
Płatnerze wykonujący rękawice byli czasem osobną grupą w cechu – tak było np. w XV w. w Norymberdze, gdzie była to jedna z pięciu specjalności, którą mógł wybrać czeladnik płatnerski[14].
Rękawice pancerne były używane także poza Europą. W Persji do zbroi kolczo-płytowych używano często karwaszy z tekstylnymi łapawicami, pokrytymi od wierzchu kolczugą; zachowały się takie egzemplarze z XVII i XVIII w.[15]. Podobnych rękawic z materiału i kolczej plecionki używano w Indiach[16]. W Japonii wczesne zachowane zbroje (z IV–VIII w.) wyposażone są w ochronę przedramienia i wierzchu dłoni z płytek metalowych[17]. Także zbroje nowożytne (gusoku) posiadały często kolczo-lamelkowe naręczaki, przechodzące w podobnej konstrukcji rękawice[18]. Płytka pancerna chroniąca wierzch dłoni, czasem tworząca połowiczną metalową rękawicę zwała się tetsu-gai[19].
-
Wielopalczasta rękawica z kolczej plecionki -
Para jednopalczastych rękawic płytowych do zbroi maksymiliańskiej -
Ozdobna płytowa wielopalczasta rękawica z XVI w. -
Para japońskich zarękawi pancernych z łapawicami
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Józef Urbanowicz (red.): Mała encyklopedia wojskowa. T. 3. Warszawa: Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, 1971, s. 55.
- ↑ Włodzimierz Kwaśniewicz: 1000 słów o broni białej i uzbrojeniu ochronnym. Warszawa: Wydawnictwo MON, 1981, s. 149. ISBN 83-11-06559-4.
- ↑ R. Ewart Oakeshott: The archaeology of weapons. Arms and armour from prehistory to the age of chivalry. Woodbridge, Suffolk, UK; Rochester, NY: Boydell Press, 1994, s. 125–126. ISBN 0-85115-559-6.
- ↑ Edge 1995 ↓, s. 56.
- ↑ Lepage 2005 ↓, s. 92–93.
- ↑ Edge 1995 ↓, s. 58–59.
- ↑ Edge 1995 ↓, s. 82.
- ↑ Edge 1995 ↓, s. 103.
- ↑ Edge 1995 ↓, s. 108.
- ↑ Edge 1995 ↓, s. 141.
- ↑ Swaryczewski 1987 ↓, s. 82.
- ↑ Lepage 2005 ↓, s. 264.
- ↑ Edge 1995 ↓, s. 161.
- ↑ Swaryczewski 1987 ↓, s. 91.
- ↑ Żygulski 1986 ↓, s. 72 i 78.
- ↑ Żygulski 1986 ↓, s. 110.
- ↑ Żygulski 1986 ↓, s. 145.
- ↑ Żygulski 1986 ↓, s. 146–148.
- ↑ Kote. W: George Stone: A glossary of the construction, decoration, and use of arms and armor in all countries and in all times: together with some closely related subjects. Mineola, N.Y: Dover Publications, 1999, s. 377. ISBN 0-486-40726-8.
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- David Edge: Arms & armour of the medieval knight. London: Bison Group, 1995. ISBN 0-517-64468-1.
- Jean-Denis Lepage: Medieval armies and weapons in western Europe: an illustrated history. Jefferson, N.C.: McFarland Company, 2005. ISBN 0-7864-1772-2.
- Andrzej Swaryczewski: Płatnerze krakowscy. Warszawa: Państwowe Wydawn. Nauk, 1987. ISBN 83-01-07271-7.
- Zdzisław Żygulski: Broń wschodnia. Turcja, Persja, Indie, Japonia. Warszawa: Krajowa Agencja Wydawnicza, 1986. ISBN 83-03-01484-6.