Sandersonia pomarańczowa
| |
| Systematyka[1][2] | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Podkrólestwo | |
| Nadgromada | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Nadklasa | |
| Klasa | |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Rodzina | |
| Rodzaj |
sandersonia |
| Gatunek |
sandersonia pomarańczowa |
| Nazwa systematyczna | |
| Sandersonia aurantiaca Hook. Bot. Mag. 79: t. 4716 (1853) | |
Sandersonia pomarańczowa (Sandersonia aurantiaca Hook.) – gatunek ziemnopączkowych lub błotnopączkowych roślin zielnych z monotypowego rodzaju sandersonia z rodziny zimowitowatych, występujący we wschodniej Republice Południowej Afryki i Suazi[3], gdzie zasiedla wilgotne łąki na wysokości 600–2000 m n.p.m.[4]. Rośliny zawierają od 0,8 do 1,1% kolchicyny w suchej masie[5].
Nazwa naukowa rodzaju została nadana na cześć Johna Sandersona, żyjącego w XIX wieku honorowego sekretarza Horticultural Society of Natal[6].
Morfologia
[edytuj | edytuj kod]- Pokrój
- Roślina zielna o wysokości do 75 cm[7].
- Łodyga
- Krucha[7] bulwa pędowa w kształcie litery V[4], okryta tuniką[8]. Pęd naziemny nierozgałęziony, wzniesiony[8] do pnącego, wiotki[7].
- Liście
- Liście siedzące, lancetowate, przeważnie z wierzchołkowym wąsem czepnym[8], szmaragdowe[7].
- Kwiaty
- Kwiaty zwisające, wyrastające na szypułkach z pachwin liści. Okwiat dzbankowato-dzwonkowaty[8] (w kształcie chińskich lampionów lub czapki kucharza[7]). Listki okwiatu pomarańczowe, zrośnięte, wierzchołkowo zwinięte na zewnątrz[8], osiągające długość 3,5 cm[7]. Szyjka słupka wierzchołkowo rozwidlona na 3 wygięte końcówki[8].
Systematyka i zmienność
[edytuj | edytuj kod]Według Angiosperm Phylogeny Website (aktualizowany system APG IV z 2016) gatunek należy do monotypowego rodzaju sandersonia (Sandersonia), zaliczanego do rodziny zimowitowatych (Colchicaceae), która należy do rzędu liliowców (Liliales)[2].
Typ nomenklatoryczny nie został wskazany[9].
Gatunek tworzy mieszańce z przedstawicielami rodzaju glorioza, np. Gloriosa modesta[10] i glorioza wspaniała[11].
Zastosowanie
[edytuj | edytuj kod]Rdzenna ludność Afryki stosuje tę roślinę u kobiet w ciąży do regulacji płci potomstwa[5].
Sandersonia pomarańczowa, z uwagi na efektowne kwiaty, jest uprawiana jako roślina ogrodowa[7] oraz na kwiat cięty. Kwiaty sandersonii są bardzo cenione w bukieciarstwie[4]. Największym producentem sandersonii jest Nowa Zelandia, gdzie uprawia się ją na eksport w postaci materiału sadzeniowego (bulw) i kwiatów ciętych. Największymi importerami tych roślin są Holandia, Wielka Brytania, Kanada, Stany Zjednoczone, Hongkong, Singapur i Japonia. W roku 2003 w Holandii sprzedano około 1 miliona kwiatów ciętych o wartości niemal pół miliona Euro. W Nowej Zelandii w ostatnich latach wyhodowano dwa kultywary tego gatunku: 'Phoenix' (o pomarańczowych kwiatach) i 'Golden Lights' (o kwiatach złotożółtych)[4].
Uprawa
[edytuj | edytuj kod]Bulwy należy wysadzać wiosną na głębokości 10 cm, w odstępie 15 cm[12]. Przed sadzeniem każdą V-kształtną bulwę należy podzielić na dwie, możliwie równe części[4]. Rośliny wymagają podłoża lekkiego, przepuszczalnego, wzbogaconego w materię organiczną, o pH 5,5–6,5. Sandersonia preferuje stanowiska słoneczne; w dni upalne należy jednak chronić ją przed przegrzaniem, które powoduje wiotczenie pędów i zasychanie pąków. Rośliny należy systematyczne podlewać, nie dopuszczając do przesychania podłoża. Od trzeciego tygodnia wzrostu do zakwitnięcia zaleca się podawanie co 7 dni siarczanu amonu i nawozu wieloskładnikowego w stężeniu 0,1–0,2%[4]. Sandersonia pomarańczowa nie jest mrozoodporna (strefy mrozoodporności 8–11[7]). W Polsce bulwy należy wykopać z gruntu i zimować w piasku lub torfie, w temperaturze 10–12 °C. W przypadku uprawy doniczkowej po przekwitnięciu należy stopniowo zaprzestać podlewania i bez wykopywania bulw przechować pojemnik w suchym miejscu, w tej samej temperaturze[13].
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-10-20] (ang.).
- ↑ Rafael Govaerts: World Checklist of Selected Plant Families. The Board of Trustees of the Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2011-04-03]. (ang.).
- ↑ a b c d e f Joanna Krause. Sandersonia egzotyczny przebój. „Hasło ogrodnicze”. 7, 2004. (pol.).
- ↑ a b Yashpal Singh Bajaj: Biotechnology in agriculture and forestry. T. 9: Medicinal and Aromatic Plants. Springer, 1996, s. 232. ISBN 978-3-540-60597-3. (ang.).
- ↑ D. Gledhill: The names of plants. Cambridge ; New York: Cambridge University Press, 2008, s. 339. ISBN 978-0-521-86645-3.
- ↑ a b c d e f g h Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, s. 818, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
- ↑ a b c d e f g B. Nordenstam: Colchicaceae. W: Klaus Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. T. 3: Flowering Plants. Monocotyledons. Lilianae (except Orchidaceae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 183. ISBN 3-540-64060-6. (ang.).
- ↑ Tropicos. Missouri Botanical Garden. [dostęp 2011-04-03].
- ↑ E.R. Morgan (et al.). Wide crosses in the Colchicaceae: Sandersonia aurantiaca (Hook.) × Littonia modesta (Hook.). „Euphytica”. 121 (3). s. 343-348. DOI: 10.1023/A:1012034015686. (ang.).
- ↑ Junji Amano (et al.). Morphological characterization of three intergeneric hybrids among Gloriosa superba „Lutea”, Littonia modesta, and Sandersonia aurantiaca (Colchicaceae). „Horticultural Science”. 43 (1), s. 115-118, 2008. (ang.).
- ↑ Margaret Hanks Urquhart, Paul Urquhart, Growing Bulbs, Murdoch Books, 2004, s. 232, ISBN 978-1-74045-520-6 (pol.).
- ↑ Frances Tenenbaum: Taylor's encyclopedia of garden plants. Houghton Mifflin Harcourt, 2003, s. 354. ISBN 978-0-618-22644-3. (ang.).