Lipka (roślina)
 Lipka afrykańska | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Podkrólestwo | |||
| Nadgromada | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadklasa | |||
| Klasa | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Rodzaj |
lipka | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Sparrmannia Linnaeus f. Suppl. 41 ('Sparmannia'), 265, [468]. Apr 1782[3] | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
|
S. africana Linnaeus f.[3] | |||
| Synonimy | |||
| |||
Lipka[4], sparmania[5], jeżatka[6] (Sparrmannia) – rodzaj roślin z rodziny ślazowatych Malvaceae. Obejmuje trzy gatunki[7][8] występujące w południowej Afryce (na południe od Sudanu i Erytrei[8], włącznie z Krajem Przylądkowym[9]) i na Madagaskarze[7].
Rośliny te są uprawiane, zwłaszcza popularna jest lipka afrykańska S. africana – w krajach o klimacie chłodniejszym traktowana jako roślina pokojowa[9]. Nazwa naukowa rodzaju upamiętnia szwedzkiego botanika Andersa Sparrmana, uczestnika drugiej podróży Jamesa Cooka[9].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Krzewy i drzewa[7][9] osiągające do 7 m wysokości, o korze włóknistej[9]. Pędy są miękko owłosione[4], kwitnące rozgałęziają się sympodialnie[7].
- Liście
- Skrętoległe, zimozielone, ząbkowane na brzegu do klapowanych, stosunkowo duże i miękko owłosione – pokryte są włoskami gwiazdkowatymi i prostymi[9].
- Kwiaty
- Zebrane są w baldachopodobne wierzchotkowate kwiatostany wyrastające na długich szypułach naprzeciw liści[9][7]. Kwiaty są obupłciowe i czterokrotne. Działki kielicha i płatki korony są w kolorze białym, wszystkie o płaskich, nie kapturkowatych brzegach. Pręciki są liczne, czasem skupione w cztery grupy, zawsze skrajne wykształcone jako prątniczki – pozbawione pylników, z nitkami falistymi lub koralikowato zgrubiałymi[7]. Zalążnia 4- lub 5-komorowa zwykle z niepełną przegrodą w szczytowej części zalążni. W komorach rozwijają się liczne zalążki. Szyjka słupka zwieńczona jest znamieniem z 4-5 ząbkami[7].
- Owoce
- Kuliste lub elipsoidalne torebki 4-5 komorowe, od zewnątrz pokryte kolcami, otwierające się klapami[7].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
- Pozycja systematyczna
Rodzaj z podrodziny Grewioideae, rodziny ślazowatych Malvaceae z rzędu ślazowców[2][10]. Jest blisko spokrewniony z Entelea z Nowej Zelandii (różni się liczbą komór w zalążni i obecnością prątniczków)[7].
- Wykaz gatunków[11]
- Sparrmannia africana L.f. – lipka afrykańska
- Sparrmannia discolor Baker
- Sparrmannia ricinocarpa (Eckl. & Zeyh.) Kuntze
Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]
Rośliny te występują w lasach i na terenach skalistych[9].
Kwiaty zapylane są przez owady[9]. W zwisających kwiatach skrajne prątniczki mają budowę i żółtą barwę przypominającą ciałka odżywcze wabiące zapylaczy. Odwiedzając kwiat wchodzą one w wyniku haptonastii w kontakt z płodnymi pręcikami (podrażnione pręciki wykonują dość szybkie ruchy[6]) i znamieniem słupka, dokonując zapylenia[7]. Przed wizytą zapylacza pręciki pozostają stulone. Są one utrzymywane w suchym stanie ponieważ osłonięte są od góry miseczkowato stulonymi i wzniesionymi ku górze działkami i płatkami okwiatu, gromadzącymi wodę i pozwalającymi na przelewanie się jej kropla po kropli przez krawędź okwiatu[9][12].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2021-07-21] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2021-07-21] (ang.).
- ↑ a b c Sparrmannia. Index Nominum Genericorum. [dostęp 2021-07-21].
- ↑ a b Geoffrey Burnie i inni, Botanica. Ilustrowana, w alfabetycznym układzie, opisuje ponad 10 000 roślin ogrodowych, Niemcy: Könemann, Tandem Verlag GmbH, 2005, ISBN 3-8331-1916-0, OCLC 271991134.
- ↑ Debicz R.. Sparmania afrykanska najpiekniej prezentuje sie solo. „Mój piękny ogród”. 1, s. 33, 2009.
- ↑ a b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 468. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c d e f g h i j K. Kubitzki (red.): The Families and Genera of Vascular Plants. V. Flowering Plants. Dicotyledons. Berlin, Heidelberg, New York: Springer-Verlag, 2003, s. 234, 254-255. ISBN 3-540-42873-9.
- ↑ a b Sparrmannia L.f.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-07-21].
- ↑ a b c d e f g h i j Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 151. ISBN 0-333-73003-8.
- ↑ United States Department of Agriculture Agricultural Research Service: Family: Malvaceae Juss.. Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2010-02-19]. (ang.).
- ↑ Corchorus. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2016-10-21].
- ↑ David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 871, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.