Korona Królestwa Polskiego: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Pzwolinski (dyskusja | edycje) WP:SK, lit. |
→Geneza: drobne merytoryczne |
||
| Linia 89: | Linia 89: | ||
== Geneza == |
== Geneza == |
||
{{Main|Zjednoczone Królestwo Polskie}} |
{{Main|Zjednoczone Królestwo Polskie}} |
||
Termin Korony Królestwa Polskiego zaczerpnięty został z ideologii politycznej realizowanej w [[monarchia stanowa|monarchiach stanowych]] Czech i Węgier w późnym średniowieczu. W krajach tych ideologia korony królestwa przyjęła nazwy "[[Korona świętego Wacława|Korony świętego Wacława]]" i "[[Korona Świętego Stefana|Korony Świętego Stefana]]", nawiązujące do postrzeganych jako święte [[insygnia|insygniów]] władzy monarszej. W Polsce określenie "Korona Królestwa Polskiego" po raz pierwszy pojawia się w dokumentach królewskich za [[Kazimierz Wielki|Kazimierza Wielkiego]] ([[1333]]-[[1370]]), nie |
Termin Korony Królestwa Polskiego zaczerpnięty został z ideologii politycznej realizowanej w rządzonych przez obce dynastie [[monarchia stanowa|monarchiach stanowych]] Czech i Węgier w późnym średniowieczu. W krajach tych ideologia korony królestwa przyjęła nazwy "[[Korona świętego Wacława|Korony świętego Wacława]]" i "[[Korona Świętego Stefana|Korony Świętego Stefana]]", nawiązujące do postrzeganych jako święte [[insygnia|insygniów]] władzy monarszej i miała na celu ograniczenie władzy królewskiej, nad królem bowiem stało właśnie królestwo. W Polsce określenie "Korona Królestwa Polskiego" po raz pierwszy pojawia się w dokumentach królewskich za [[Kazimierz Wielki|Kazimierza Wielkiego]] ([[1333]]-[[1370]]), nie niosło one jednak wtedy ze sobą jeszcze spójnej ideologii politycznej, stanowiąc raczej zamiennik dla nazwy [[Zjednoczone Królestwo Polskie|Królestwa Polskiego]]. Dopiero wygaśnięcie głównej linii [[Piastowie|Piastów]] w 1370 i przejęcie władzy przez monarchę z obcej [[dynastia|dynastii]] ([[Ludwik Węgierski|Ludwika Andegaweńskiego]]) doprowadziło do ostatecznego wykrystalizowania się terminu, określającego nowy sposób postrzegania państwa i władcy, charakterystyczny dla rozwiniętej monarchii stanowej. Początkowo stosowany był on przede wszystkim w kręgu możnowładztwa małopolskiego (grupa tzw. [[panowie krakowscy|panów krakowskich]]). Z czasem dzięki wpływowi jaki wspomniana grupa dostojników wywierała na Ludwika Węgierskiego i [[Władysław Jagiełło|Władysława Jagiełłę]], Korona Królestwa stała się obowiązującą ideologią państwową. |
||
== Założenia == |
== Założenia == |
||
Wersja z 11:12, 18 sie 2011
| 1386-1569 (1795[1]) | |||||
| |||||
| Język urzędowy | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Stolica | |||||
| Ustrój polityczny |
monarchia stanowa, później demokracja szlachecka | ||||
| Typ państwa | |||||
| Głowa państwa | |||||
| Data powstania | |||||
| Rozbiory Polski | |||||
| Religia dominująca |
Kościół rzymskokatolicki, judaizm, na ziemiach ruskich: Kościół ormiański, cerkiew prawosławna, Kościół greckokatolicki | ||||
| Terytoria zależne |
Mazowieckie (do 1526), | ||||
| |||||
.jpg)
Korona Królestwa Polskiego (łac. Corona Regni Poloniae) – termin określający instytucję państwa polskiego w późnym średniowieczu, rozumianą zgodnie z koncepcją niezależności instytucji państwa od osoby monarchy. Zarazem nazwa ideologii politycznej wyrażającej się w nowym sposobie postrzegania władzy, powstałej pod wpływem koncepcji płynących z Czech i Węgier.
Geneza
Termin Korony Królestwa Polskiego zaczerpnięty został z ideologii politycznej realizowanej w rządzonych przez obce dynastie monarchiach stanowych Czech i Węgier w późnym średniowieczu. W krajach tych ideologia korony królestwa przyjęła nazwy "Korony świętego Wacława" i "Korony Świętego Stefana", nawiązujące do postrzeganych jako święte insygniów władzy monarszej i miała na celu ograniczenie władzy królewskiej, nad królem bowiem stało właśnie królestwo. W Polsce określenie "Korona Królestwa Polskiego" po raz pierwszy pojawia się w dokumentach królewskich za Kazimierza Wielkiego (1333-1370), nie niosło one jednak wtedy ze sobą jeszcze spójnej ideologii politycznej, stanowiąc raczej zamiennik dla nazwy Królestwa Polskiego. Dopiero wygaśnięcie głównej linii Piastów w 1370 i przejęcie władzy przez monarchę z obcej dynastii (Ludwika Andegaweńskiego) doprowadziło do ostatecznego wykrystalizowania się terminu, określającego nowy sposób postrzegania państwa i władcy, charakterystyczny dla rozwiniętej monarchii stanowej. Początkowo stosowany był on przede wszystkim w kręgu możnowładztwa małopolskiego (grupa tzw. panów krakowskich). Z czasem dzięki wpływowi jaki wspomniana grupa dostojników wywierała na Ludwika Węgierskiego i Władysława Jagiełłę, Korona Królestwa stała się obowiązującą ideologią państwową.
Założenia
Nazwa "Korona Królestwa Polskiego" odnosiła się do państwa, jako instytucji niezależnej od władcy, nie będącej już, jak w dobie monarchii patrymonialnej, jego własnością. Nazwa "Korona Królestwa" określała Polskę, jako organizm niepodzielny, rządzący się prawami i zasadami ustrojowymi stojącymi ponad osobą monarchy. Władca zgodnie z tą ideologią nie miał prawa uszczuplania terytorium państwa, np. poprzez zapis testamentowy lub nadanie ziemi w lenno. Nie był też już jedynym i nadrzędnym źródłem prawa, jak w okresie wcześniejszym. Sam podlegał prawom królestwa, co wyrażało się m.in. w wykształconym już w pełni prawie oporu. Terminem Korony Królestwa określano często nie tylko ziemie rzeczywiście znajdujące się pod władzą króla polskiego, ale także te do których roszczono sobie prawa, czyli przede wszystkim Śląsk i Pomorze Gdańskie. Do Korony wliczano także stanowiące (pomimo podejmowanych przez lokalnych książąt prób usamodzielnienia się) lenno Polski Mazowsze.
Za Ludwika Węgierskiego ideologia Korony Królestwa przyjęła już w pełni rozwiniętą formę. Termin ten stosowano przede wszystkim w celu zabezpieczenia pozycji i niezależności Królestwa Polskiego, które w unii personalnej z Węgrami było stroną niewątpliwie słabszą. Przykład stanowi przywilej koszycki z 1374, w którym Ludwik zobowiązał się: zachowywać Koronę Królestwa Naszego całą i nienaruszoną i żadnych ziem lub ich części od niej nie odrywać ani uszczuplać[3].
Nowa ideologia państwowa wpisywała się w szerszy nurt przemian, który na sile przybrał wraz z przejęciem władzy przez obcych władców, ale zapoczątkowany został już w momencie zjednoczenia państwa przez Władysława Łokietka i wykrystalizowania się monarchii stanowej (jej umowna data początkowa - 1320). Przejawiał się on w nowym sposobie rozumienia państwa jako spójnego organizmu, w wykreowaniu symboli ogólnopaństwowych (Orzeł Biały), z czasem także w podporządkowaniu władzy monarszej zasadom ustrojowym (egzekwowany od 1438, choć początkowo nie w pełni skutecznie, obowiązek potwierdzania przez nowo obranego władcę przywilejów nadanych przez jego poprzedników).
Korona jako określenie państwa
Po zawarciu unii z Wielkim Księstwem Litewskim termin Korony Królestwa przyjął się jako popularne i wygodne określenie Królestwa Polskiego. W kontraście do "Litwy" lub "Wielkiego Księstwa" określano je krótko mianem "Korony". Pod tą nazwą Królestwo stanowiło jedną z dwóch części składowych Rzeczypospolitej Obojga Narodów (od unii lubelskiej z 1569).
Ideologia Korony Królestwa wywarła także wpływ na terminologię stosowaną na dworze. Od późnego średniowiecza urzędy państwowe dotąd określane jako królewskie, zaczęły nosić nazwę koronnych.
- ↑ Zawarcie unii realnej z Litwą nie zakończyło istnienia Korony
- ↑ Proces przenoszenia dworu do Warszawy trwał do 1609 roku
- ↑ Kodeks dyplomatyczny Wielkopolski, t. III nr 1709, s. 425-426. Przeł. H. Paszkiewicz, Dzieje Polski, Warszawa 1925, s. 213-216.
Bibliografia
- S. Grodziski, Z dziejów staropolskiej kultury prawnej, UNIVERSITAS, Kraków 2004, ISBN 83-242-0339-7, s. 102-105
- S. Szczur, Historia Polski średniowiecze, Wydawnictwo Literackie 2002, ISBN 83-08-03272-9.