Ludność służebna

Ludność służebna - we wczesnym średniowieczu w Czechach, Polsce i na Węgrzech grupy ludności wieśniaczej, zobowiązanej dziedzicznie do wyspecjalizowanych świadczeń i posług na rzecz monarchii w zamian za zwolnienie z niektórych danin i ciężarów.

Ludność służebna – ludność wolna lub niewolna, pracująca wyłącznie na potrzeby dworu książęcego. Mieszkańcy wykonywali różne powinności, które były powodem utworzenia ich nazw.

Ludność służebna powstała na terenach Polski prawdopodobnie X-XI wieku w okresie powstawania i konsolidacji państwa (podobnie w Czechach i na Węgrzech). Nieliczne jej kategorie przetrwały do XIII w.

Ludność służebna pełniła funkcję bezpośredniego zaplecza gospodarczego książąt i monarchii.

Ludność służebna wykonująca posługi dla dworu i aparatu państwowego:

• kucharze
• łagiewnicy - wytwarzający gliniane lub drewniane naczynia
• łażnicy - wykonywanie usług w łaźniach książęcych

• piekarze
• pracze - pranie odzieży książęcej i dworzan
• rybitwi (rybitwy) rybołówstwo - dostarczanie ryb na dwór księcia
• stróże
• woźnicy
• żerdnicy - rozstawianie namiotów i organizowanie pobytu w czasie podróży księcia.

Ludność służebna wytwarzająca różnorodne przedmioty i dobra:

• bednarze - produkcja naczyń klepkowych z drewna - beczki, kadzie, faski itp.
• cieśle
• grotnicy - wyrób grotów do włóczni i strzał
• jadownicy - wytwarzali jady do grotów
• kobiernicy
• korabnicy - wytwarzanie łodzi
• kowale - wyrób broni i innych żelaznych przedmiotów
• mącznicy - mielenie zboża w żarnach
• mydlnicy- wytwarzający mydło
• niewodnicy - wyrób sieci rybackich (zobacz też niewód)
• rudnicy
• rzeszotarze - wyrób sit, przetaków
• sannicy - wyrób sani
• szczytnicy - wyrób tarcz
• szewcy
• szłomnicy - wyrób hełmów
• tokarze
• winiarze
• woźnicy - wytwarzanie wozów
• zduni
• złotnicy

Ludność służebna zajmująca się hodowlą zwierząt:

• konary czyli koniarze - doglądanie stadnin i stajni książęcych
• owczarze
• skotnicy - wypas bydła książęcego
• świniarze

Ludność służebna zajmująca się obsługa łowów monarchy:

• bobrownicy - opiekowali się bobrami
• psarze (psiarze) - hodowla i tresura psów
• sokolnicy
• strzelcy

Ludność służebna wykonująca czynności urzędowe niższego rzędu:

• komornicy

Inne:

• bartodzieje (bartnicy) - zajmowali się pszczelnictwem (bartnictwem)
• jastrzębnicy - hodowla i tresura jastrzębi
• kobylnicy - hodowla koni
• łazękowie:
  • wypalanie i karczowanie lasów lub
  • zadania wywiadowcze

Organizacja ludności służebnej jest niepewna, poszczególne grupy prawdopodobnie podporządkowane były rożnym agendom monarchii. Poza ludnością służebną podlegli monarsze byli także służebni kościelni, którzy wywodzili się prawdopodobnie z nadania ich Kościołowi przez monarchę. W Polsce znani jako świątnicy, w Czechach jako dzwonnicy lub stróże kościołów.

Osady zamieszkane dawniej przez ludność służebną zachowały nazwy, związane z wykonywanymi czynnościami tej ludności: np. Bobrowniki, Jastrzębniki, Konary, Kobylniki, Kuchary, Owczary, Psary, Rybitwy, Sanniki, Skotniki, Słomniki, Sokolniki, Szczytniki, Świniary, Winiary, Złotniki itd.

Zobacz też

• Wieś służebna, osada służebna

Bibliografia

• Vlaho S. Vlahović: Two Hundred 50 Million and One Slavs, New York 1945.
• Historia Polski. 1. Polska do 1586. Biblioteka Gazety Wyborczej. wyd. PWN, Warszawa 2007.