Ankylozaury (rodzina): Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m r2.7.1) (robot poprawia: sk:Pravé ankylosaury |
drobne merytoryczne |
||
| Linia 22: | Linia 22: | ||
'''Ankylozaury''' (Ankylosauridae) – [[rodzina (biologia)|rodzina]] [[dinozaury|dinozaurów]] z podrzędu [[tyreofory|tyreoforów]]. Pojawiły się w środkowej [[jura|jurze]], a szczytowy okres rozwoju przeżywały w [[kreda (okres)|kredzie]], aż do końca [[mezozoik|ery mezozoicznej]]. Według definicji [[Paul Sereno|Sereno]] (1998) Ankylosauridae to [[klad]] obejmujący zwierzęta bliżej spokrewnione z [[ankylozaur]]em niż z [[panoplozaur]]em<ref name=Sereno>{{Cytuj pismo |nazwisko=Sereno |imię=Paul C. |rok=1998 |tytuł=A rationale for phylogenetic definitions, with application to the higher-level taxonomy of Dinosauria |czasopismo=Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie, Abhandlungen |wolumin=210 |wydanie=1 |strony=41–83 |język=en}}</ref>. [[Matthew Vickaryous]], [[Teresa Maryańska]] i [[David B. Weishampel]] w 2004 przedstawili identyczną definicję. Cechą charakterystyczną ankylozaurydów była obecność [[maczuga ogonowa|kostnej buławy]] na końcu ogona, służącej prawdopodobnie do obrony, oraz zbudowany z [[osteodermy|osteoderm]] pancerz<ref name=Dinos2>{{Cytuj książkę |nazwisko r=Vickaryous |imię r=Matthew K. |imię2 r=Teresa |nazwisko2 r=Maryańska |imię3 r=David B. |nazwisko3 r=Weishampel |rozdział=Ankylosauria |nazwisko=Weishampel |imię=David B. |nazwisko2=Dodson |imię2=Peter |nazwisko3=Osmólska (red.) |imię3=Halszka |tytuł=The Dinosauria |wydanie=drugie |wydawca=University of California Press |miejsce=Berkeley |rok=2004 |strony=363–392 |isbn=0-520-24209-2}}</ref>. |
'''Ankylozaury''' (Ankylosauridae) – [[rodzina (biologia)|rodzina]] [[dinozaury|dinozaurów]] z podrzędu [[tyreofory|tyreoforów]]. Pojawiły się w środkowej [[jura|jurze]], a szczytowy okres rozwoju przeżywały w [[kreda (okres)|kredzie]], aż do końca [[mezozoik|ery mezozoicznej]]. Według definicji [[Paul Sereno|Sereno]] (1998) Ankylosauridae to [[klad]] obejmujący zwierzęta bliżej spokrewnione z [[ankylozaur]]em niż z [[panoplozaur]]em<ref name=Sereno>{{Cytuj pismo |nazwisko=Sereno |imię=Paul C. |rok=1998 |tytuł=A rationale for phylogenetic definitions, with application to the higher-level taxonomy of Dinosauria |czasopismo=Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie, Abhandlungen |wolumin=210 |wydanie=1 |strony=41–83 |język=en}}</ref>. [[Matthew Vickaryous]], [[Teresa Maryańska]] i [[David B. Weishampel]] w 2004 przedstawili identyczną definicję. Cechą charakterystyczną ankylozaurydów była obecność [[maczuga ogonowa|kostnej buławy]] na końcu ogona, służącej prawdopodobnie do obrony, oraz zbudowany z [[osteodermy|osteoderm]] pancerz<ref name=Dinos2>{{Cytuj książkę |nazwisko r=Vickaryous |imię r=Matthew K. |imię2 r=Teresa |nazwisko2 r=Maryańska |imię3 r=David B. |nazwisko3 r=Weishampel |rozdział=Ankylosauria |nazwisko=Weishampel |imię=David B. |nazwisko2=Dodson |imię2=Peter |nazwisko3=Osmólska (red.) |imię3=Halszka |tytuł=The Dinosauria |wydanie=drugie |wydawca=University of California Press |miejsce=Berkeley |rok=2004 |strony=363–392 |isbn=0-520-24209-2}}</ref>. |
||
Niektórzy naukowcy dzielą Ankylosauridae na podrodziny [[ankylozaury (podrodzina)|Ankylosaurinae]] i [[Polacanthinae]], inni, jak np. [[Kenneth Carpenter]], podnoszą Polacanthinae do rangi odrębnej rodziny, stanowiącej [[grupa siostrzana|grupę siostrzaną]] Ankylosauridae<ref name=KC>{{Cytuj książkę |nazwisko r=Carpenter |imię r=Kenneth |rozdział=Phylogenetic Analysis of the Ankylosauria |tytuł=The Armoured Dinosaurs |nazwisko=Carpenter (red.) |imię=Kenneth |strony=455–456 |miejsce=Bloomington |wydawca=Indiana University Press |rok=2001 |isbn=0-253-33964-2}}</ref>. Oprócz [[takson]]ów przedstawionych na kladogramie do Ankylosauridae należą także z pewnością ''[[nodocefalozaur|Nodocephalosaurus]]''<ref name=Dinos2/> |
Niektórzy naukowcy dzielą Ankylosauridae na podrodziny [[ankylozaury (podrodzina)|Ankylosaurinae]] i [[Polacanthinae]], inni, jak np. [[Kenneth Carpenter]], podnoszą Polacanthinae do rangi odrębnej rodziny, stanowiącej [[grupa siostrzana|grupę siostrzaną]] Ankylosauridae<ref name=KC>{{Cytuj książkę |nazwisko r=Carpenter |imię r=Kenneth |rozdział=Phylogenetic Analysis of the Ankylosauria |tytuł=The Armoured Dinosaurs |nazwisko=Carpenter (red.) |imię=Kenneth |strony=455–456 |miejsce=Bloomington |wydawca=Indiana University Press |rok=2001 |isbn=0-253-33964-2}}</ref>. Jednak bliższe pokrewieństwo rodzajów zaliczanych do Polacanthinae/Polacanthidae z Ankylosauridae niż z [[Nodozaury|Nodosauridae]] nie jest pewne; z analizy kladystycznej przeprowadzonej przez Richarda Thompsona i współpracowników (2011) wynika ich przynależność do Nodosauridae<ref name=Thompsonetal>{{cytuj pismo |autor=Richard S. Thompson, Jolyon C. Parish, Susannah C. R. Maidment i Paul M. Barrett |tytuł=Phylogeny of the ankylosaurian dinosaurs (Ornithischia: Thyreophora)|czasopismo=Journal of Systematic Palaeontology |wolumin= |strony= |język=en |doi=10.1080/14772019.2011.569091 |data=2011}}</ref>. Oprócz [[takson]]ów przedstawionych na kladogramie do Ankylosauridae należą także z pewnością ''[[nodocefalozaur|Nodocephalosaurus]]''<ref name=Dinos2/> i ''[[minotaurazaur|Minotaurasaurus]]''<ref name=Miles>{{Cytuj pismo |nazwisko=Miles |imię=Clifford A. |nazwisko2=Miles |imię2=Clark J. |rok=2009 |tytuł=Skull of ''Minotaurasaurus ramachandrani'', a new Cretaceous ankylosaur from the Gobi Desert |czasopismo=Current Science |wolumin=96 |wydanie=1 |strony=65–70 |url=http://www.ias.ac.in/currsci/jan102009/65.pdf |język=en}}</ref>; być może należy do nich też ''[[Tatankacephalus]]''<ref name=cjes>{{Cytuj pismo |nazwisko=Parsons |imię=William L. |nazwisko2=Parsons |imię2=Kristen M. |tytuł=A new ankylosaur (Dinosauria: Ankylosauria) from the Lower Cretaceous Cloverly Formation of central Montana |czasopismo=Canadian Journal of Earth Sciences |wolumin=46 |wydanie=10 |strony=721–738 |rok=2009 |doi=10.1139/E09-045T |url=https://s100.copyright.com/DR/NRC/sIJXwOMwrbbPl4YEzilwCgzz.pdf |język=en}}</ref>, choć nie jest to pewne - analiza kladystyczna Thompsona i współpracowników wykazała jego przynależność do Nodosauridae<ref name=Thompsonetal />. Inne dinozaury zaliczane często do tej rodziny zostały przez Vickaryousa i współpracowników uznane za ''[[nomen dubium|nomina dubia]]'' lub przedstawicieli innych grup [[ankylozaury|ankylozaurów]]<ref name=Dinos2/>. |
||
Ponieważ nie jest pewne, jakie taksony można zaliczyć do Ankylosauridae, trudno jednoznacznie stwierdzić, jacy są najstarsi znani przedstawiciele grupy. Z analizy Thompsona i współpracowników wynika przynależność do Ankylosauridae [[kreda wczesna|wczesnokredowych]] rodzajów ''[[Minmi]]'', ''[[Cedarpelta]]'' i ''[[Liaoningozaur|Liaoningosaurus]]''<ref name=Thompsonetal />. Jeszcze starszy jest [[jura późna|późnojurajski]] ''[[gargojleozaur|Gargoyleosaurus]]'', którego skamieniałości odkryto w osadach [[formacja Morrison|formacji Morrison]]. Jego przynależność do Ankylosauridae wykazała analiza kladystyczna przeprowadzona przez Vickaryousa, Maryańską i Weishampela (2004)<ref name=Dinos2/>; jednak z analizy kladystycznej przeprowadzonej przez Thompsona i współpracowników wynika jego przynależność do Nodosauridae<ref name=Thompsonetal />. Formy takie jak ''Ankylosaurus'' dotrwały do końca ery mezozoicznej<ref name=TS>{{TS |id=24 |nazwa=Ankylosauridae |data=2 września 2009}}</ref>. |
|||
Generalnie uważa się, że maczugi ogonowe, występujące u wielu przedstawicieli Ankylosauridae, były aktywnie używane jako broń<ref name=plos>{{Cytuj pismo |imię=Victoria Megan |nazwisko=Arbour |tytuł=Estimating Impact Forces of Tail Club Strikes by Ankylosaurid Dinosaurs |czasopismo=PLoS ONE |wolumin=4 |wydanie=8 |strony=e6738 |rok=2009 |doi=10.1371/journal.pone.0006738 |język=en}}</ref>. Badania [[metoda elementów skończonych|metodą elementów skończonych]] sugerują, że ankylozaury mające duże maczugi ogonowe potrafiły silnym uderzeniem łamać kości, podczas gdy te z małymi i średniej wielkości – nie<ref name=AnatRec>{{Cytuj pismo |nazwisko=Arbour |imię=Victoria Megan |nazwisko2=Snively |imię2=Eric |tytuł=Finite Element Analyses of Ankylosaurid Dinosaur Tail Club Impacts |czasopismo=The Anatomical Record: Advances in Integrative Anatomy and Evolutionary Biology |wolumin=292 |wydanie=9 |strony=1412–1426 |rok=2009 |doi=10.1002/ar.20987 |język=en}}</ref>. Pozostaje niejasne, czy maczugi były wykorzystywane do obrony międzygatunkowej, walk wewnątrzgatunkowych, czy do obydwu tych celów<ref name=plos/>. |
Generalnie uważa się, że maczugi ogonowe, występujące u wielu przedstawicieli Ankylosauridae, były aktywnie używane jako broń<ref name=plos>{{Cytuj pismo |imię=Victoria Megan |nazwisko=Arbour |tytuł=Estimating Impact Forces of Tail Club Strikes by Ankylosaurid Dinosaurs |czasopismo=PLoS ONE |wolumin=4 |wydanie=8 |strony=e6738 |rok=2009 |doi=10.1371/journal.pone.0006738 |język=en}}</ref>. Badania [[metoda elementów skończonych|metodą elementów skończonych]] sugerują, że ankylozaury mające duże maczugi ogonowe potrafiły silnym uderzeniem łamać kości, podczas gdy te z małymi i średniej wielkości – nie<ref name=AnatRec>{{Cytuj pismo |nazwisko=Arbour |imię=Victoria Megan |nazwisko2=Snively |imię2=Eric |tytuł=Finite Element Analyses of Ankylosaurid Dinosaur Tail Club Impacts |czasopismo=The Anatomical Record: Advances in Integrative Anatomy and Evolutionary Biology |wolumin=292 |wydanie=9 |strony=1412–1426 |rok=2009 |doi=10.1002/ar.20987 |język=en}}</ref>. Pozostaje niejasne, czy maczugi były wykorzystywane do obrony międzygatunkowej, walk wewnątrzgatunkowych, czy do obydwu tych celów<ref name=plos/>. |
||
Wersja z 16:52, 1 lip 2011
| {{{nazwa łacińska}}}[1] | |
| Brown, 1908 | |
| |
| Systematyka | |
| Domena | |
|---|---|
| Królestwo | |
| Typ | |
| Podtyp | |
| Gromada | |
| Podgromada | |
| Infragromada | |
| (bez rangi) | archozaury |
| (bez rangi) | Ornithodira |
| Nadrząd | |
| Rząd | |
| Podrząd | |
| Infrarząd | |
| Rodzina |
ankylozaury |
Ankylozaury (Ankylosauridae) – rodzina dinozaurów z podrzędu tyreoforów. Pojawiły się w środkowej jurze, a szczytowy okres rozwoju przeżywały w kredzie, aż do końca ery mezozoicznej. Według definicji Sereno (1998) Ankylosauridae to klad obejmujący zwierzęta bliżej spokrewnione z ankylozaurem niż z panoplozaurem[2]. Matthew Vickaryous, Teresa Maryańska i David B. Weishampel w 2004 przedstawili identyczną definicję. Cechą charakterystyczną ankylozaurydów była obecność kostnej buławy na końcu ogona, służącej prawdopodobnie do obrony, oraz zbudowany z osteoderm pancerz[3].
Niektórzy naukowcy dzielą Ankylosauridae na podrodziny Ankylosaurinae i Polacanthinae, inni, jak np. Kenneth Carpenter, podnoszą Polacanthinae do rangi odrębnej rodziny, stanowiącej grupę siostrzaną Ankylosauridae[4]. Jednak bliższe pokrewieństwo rodzajów zaliczanych do Polacanthinae/Polacanthidae z Ankylosauridae niż z Nodosauridae nie jest pewne; z analizy kladystycznej przeprowadzonej przez Richarda Thompsona i współpracowników (2011) wynika ich przynależność do Nodosauridae[5]. Oprócz taksonów przedstawionych na kladogramie do Ankylosauridae należą także z pewnością Nodocephalosaurus[3] i Minotaurasaurus[6]; być może należy do nich też Tatankacephalus[7], choć nie jest to pewne - analiza kladystyczna Thompsona i współpracowników wykazała jego przynależność do Nodosauridae[5]. Inne dinozaury zaliczane często do tej rodziny zostały przez Vickaryousa i współpracowników uznane za nomina dubia lub przedstawicieli innych grup ankylozaurów[3].
Ponieważ nie jest pewne, jakie taksony można zaliczyć do Ankylosauridae, trudno jednoznacznie stwierdzić, jacy są najstarsi znani przedstawiciele grupy. Z analizy Thompsona i współpracowników wynika przynależność do Ankylosauridae wczesnokredowych rodzajów Minmi, Cedarpelta i Liaoningosaurus[5]. Jeszcze starszy jest późnojurajski Gargoyleosaurus, którego skamieniałości odkryto w osadach formacji Morrison. Jego przynależność do Ankylosauridae wykazała analiza kladystyczna przeprowadzona przez Vickaryousa, Maryańską i Weishampela (2004)[3]; jednak z analizy kladystycznej przeprowadzonej przez Thompsona i współpracowników wynika jego przynależność do Nodosauridae[5]. Formy takie jak Ankylosaurus dotrwały do końca ery mezozoicznej[8].
Generalnie uważa się, że maczugi ogonowe, występujące u wielu przedstawicieli Ankylosauridae, były aktywnie używane jako broń[9]. Badania metodą elementów skończonych sugerują, że ankylozaury mające duże maczugi ogonowe potrafiły silnym uderzeniem łamać kości, podczas gdy te z małymi i średniej wielkości – nie[10]. Pozostaje niejasne, czy maczugi były wykorzystywane do obrony międzygatunkowej, walk wewnątrzgatunkowych, czy do obydwu tych celów[9].
- Kladogram Ankylosauridae według Vickaryousa, Maryańskiej i Weishampela, 2004[3]
| Ankylosauridae |
| |||||||||||||||||||||||||||||||||||||||
- ↑ {{{nazwa łacińska}}}, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ Paul C. Sereno. A rationale for phylogenetic definitions, with application to the higher-level taxonomy of Dinosauria. „Neues Jahrbuch für Geologie und Paläontologie, Abhandlungen”. 210 (1), s. 41–83, 1998. (ang.).
- ↑ a b c d e Matthew K. Vickaryous, Teresa Maryańska, David B. Weishampel: Ankylosauria. W: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): The Dinosauria. Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press, 2004, s. 363–392. ISBN 0-520-24209-2.
- ↑ Kenneth Carpenter: Phylogenetic Analysis of the Ankylosauria. W: Kenneth Carpenter (red.): The Armoured Dinosaurs. Bloomington: Indiana University Press, 2001, s. 455–456. ISBN 0-253-33964-2.
- ↑ a b c d Richard S. Thompson, Jolyon C. Parish, Susannah C. R. Maidment i Paul M. Barrett. Phylogeny of the ankylosaurian dinosaurs (Ornithischia: Thyreophora). „Journal of Systematic Palaeontology”, 2011. DOI: 10.1080/14772019.2011.569091. (ang.).
- ↑ Clifford A. Miles, Clark J. Miles. Skull of Minotaurasaurus ramachandrani, a new Cretaceous ankylosaur from the Gobi Desert. „Current Science”. 96 (1), s. 65–70, 2009. (ang.).
- ↑ William L. Parsons, Kristen M. Parsons. A new ankylosaur (Dinosauria: Ankylosauria) from the Lower Cretaceous Cloverly Formation of central Montana. „Canadian Journal of Earth Sciences”. 46 (10), s. 721–738, 2009. DOI: 10.1139/E09-045T. (ang.).
- ↑ Sereno, P. C. 2005. Ankylosauridae. Stem Archosauria—TaxonSearch [version 1.0, 2005 November 7] (ang.) [dostęp 2 września 2009]
- ↑ a b Victoria Megan Arbour. Estimating Impact Forces of Tail Club Strikes by Ankylosaurid Dinosaurs. „PLoS ONE”. 4 (8), s. e6738, 2009. DOI: 10.1371/journal.pone.0006738. (ang.).
- ↑ Victoria Megan Arbour, Eric Snively. Finite Element Analyses of Ankylosaurid Dinosaur Tail Club Impacts. „The Anatomical Record: Advances in Integrative Anatomy and Evolutionary Biology”. 292 (9), s. 1412–1426, 2009. DOI: 10.1002/ar.20987. (ang.).
| Infrarzędy dinozaurów | |
|---|---|
| Era dinozaurów | |
| Dyscypliny powiązane |
