Jesion wyniosły: Różnice pomiędzy wersjami
[wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
m r2.7.3) (Robot przeniósł strony z gl:Freixo do gl:Freixo común |
|||
Linia 69: | Linia 69: | ||
{{link FA|de}} |
{{link FA|de}} |
||
[[ar:مران عالي]] |
|||
[[an:Fraxinus excelsior]] |
|||
[[ast:Fraxinus excelsior]] |
|||
[[az:Adi göyrüş]] |
|||
[[bg:Планински ясен]] |
|||
[[ca:Freixe de fulla gran]] |
|||
[[cv:Каврăç]] |
|||
[[cs:Jasan ztepilý]] |
|||
[[da:Almindelig Ask]] |
|||
[[de:Gemeine Esche]] |
|||
[[et:Harilik saar]] |
|||
[[en:Fraxinus excelsior]] |
|||
[[es:Fraxinus excelsior]] |
|||
[[eo:Ordinara frakseno]] |
|||
[[eu:Lizar arrunt]] |
|||
[[fa:زبان گنجشک]] |
|||
[[fr:Frêne élevé]] |
|||
[[fy:Esk]] |
|||
[[gv:Unjin (billey)]] |
|||
[[gd:Uinnseann]] |
|||
[[gl:Freixo común]] |
|||
[[hsb:Wšědna jaseń]] |
|||
[[it:Fraxinus excelsior]] |
|||
[[lv:Parastais osis]] |
|||
[[lt:Paprastasis uosis]] |
|||
[[hu:Magas kőris]] |
|||
[[nl:Es (plant)]] |
|||
[[no:Ask]] |
|||
[[nn:Ask]] |
|||
[[pms:Fraxinus excelsior]] |
|||
[[pt:Freixo]] |
|||
[[ru:Ясень обыкновенный]] |
|||
[[simple:European Ash]] |
|||
[[sl:Beli jesen]] |
|||
[[sr:Бели јасен]] |
|||
[[fi:Saarni]] |
|||
[[sv:Ask (träd)]] |
|||
[[tr:Adi dişbudak]] |
|||
[[uk:Ясен звичайний]] |
|||
[[vec:Fràsene]] |
|||
[[vep:Sarnipu]] |
|||
[[bat-smg:Ousis]] |
|||
[[zh:欧洲白蜡树]] |
Wersja z 13:30, 13 mar 2013
Systematyka | |
Domena | |
---|---|
Królestwo | |
Klad | |
Klad | |
Klad | |
Klasa | |
Klad | |
Rząd | |
Rodzina | |
Rodzaj | |
Gatunek |
jesion wyniosły |
Nazwa systematyczna | |
{{{nazwa łacińska}}} L. Sp. pl. 2:1057. 1753 | |
Zasięg | |
Jesion wyniosły (Fraxinus excelsior L.) – gatunek drzewa należący do rodziny oliwkowatych. Występuje naturalnie na większości obszaru Europy i w Azji Zachodniej (Liban, Syria oraz Kaukaz i Zakaukazie)[2]. W Polsce jest pospolity na całym obszarze.
Morfologia
- Pokrój
- Jajowato stożkowa korona.
- Pień
- Często rozwidlony, osiąga wysokość do 30 m. Kora u młodych drzew gładka, jasnozielonkawo szara, u starszych spękana, szorstka, ciemnobrązowa.
- Drewno
- Ciężkie, twarde i elastyczne z żółtawą bielą i jasną twardzielą.
- Liście
- Duże, nieparzystopierzaste, składające się z 9-15 listków. Listki są lancetowane, zaostrzone, nierówno piłkowane, siedzące z owłosionym głównym nerwem.
- Kwiaty
- Wyrastają z pąków bocznych zeszłorocznych pędów, tworząc wiechę.
- Owoce
- Jednonasienne podłużne, spłaszczone orzeszki ze skrzydełkiem umożliwiającym rozsiewanie przez wiatr.
- Korzeń
- Głęboki, palowy.
Biologia i ekologia
Początkowo rośnie szybko, w wieku ok. 100 lat przestaje rosnąć na wysokość, żyć może 300 lat. Kwiaty są jednopłciowe, albo obupłciowe, wiatropylne lub owadopylne, kwitną przed rozwojem liści – od kwietnia do maja. Nasiona opadają z drzewa od późnej jesieni przez całą zimę. Muszą przeleżeć jeszcze rok w ziemi, zanim zaczną kiełkować. Drzewo zaczyna owocować dopiero w wieku 30-40 lat.Najliczniej występuje w wilgotnych lasach łęgowych oraz w górach, gdzie rośnie do 1000 m n.p.m. Siewki i młode rośliny wybitnie cieniolubne, duże drzewa są roślinami światłolubnymi. Wymagają głębokich, żyznych gleb. W klasyfikacji zbiorowisk roślinnych gatunek charakterystyczny dla Cl. Querco-Fagetea[3].
Zastosowanie
- Roślina ozdobna: sadzony jako drzewo użytkowe, czasami także w parkach jako roślina ozdobna.
- Roślina lecznicza
- Surowiec zielarski: kora i liście zawierają pochodne kumaryny.
- Działanie: żółciopędne, moczopędne. W medycynie ludowej napary z liści używano jako środka przeczyszczającego i poprawiającego przemianę materii, a w mieszance z innymi ziołami wykorzystywano do leczenia reumatyzmu.
- Ma bardzo cenne drewno wykorzystywane w meblarstwie, do produkcji parkietów, części maszyn, przyrządów gimnastycznych, wioseł i in.
- Do karmienia papug – pół dojrzałe nasiona można zamrażać. Jeszcze w zimie można zbierać z drzew nasiona. Najlepiej wieszać papugom całe gałęzie z nasionami[4].
Ciekawostki
- Jest jednym z najstarszych drzew na Ziemi; gatunek istnieje już od 10 mln lat.
- Jesion wyniosły o najgrubszym pniu rośnie w Wetlinie i ma 615 cm obwodu i 31 metrów wysokości[5].
- Słowianie (i inne ludy) otaczali go, podobnie jak dęby, kultem.
- Górale sadzą to drzewo przy domostwach celem ochrony przed wiatrem halnym, stąd tak dużo jesionów w Zakopanem (Bystre, Kuźnice).
- Kiedy Wikingowie dopłynęli do Anglii, nazwano ich tam ashmen – od drewna jesionu, z którego wykonywali łuki i lance[6].
- ↑ Stevens P.F.: Angiosperm Phylogeny Website. 2001–. [dostęp 2010-03-24]. (ang.).
- ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2011-01-17].
- ↑ Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- ↑ Cockatiel czyli Nimfa – specjalistyczny serwis o papugach nimfach
- ↑ Jesion wyniosły
- ↑ Anrea-Anna Cavelius: Zioła w medycynie naturalnej. Bremen: MAK Verlag GmbH, 2005. ISBN 978-3-939991-32-8.
<ref>
o nazwie „stopień”, zdefiniowany w <references>
, nie był użyty wcześniej w treści.Bibliografia
- W. Kulesza: Klucz do oznaczania drzew i krzewów. Warszawa: PWRiL, 1955.
- Anna Mazerant-Leszkowska: Mała księga ziół. Warszawa: Inst. Wyd. Zw. Zawodowych, 1990. ISBN 83-202-0810-6.
- Władysław Matuszkiewicz: Przewodnik do oznaczania zbiorowisk roślinnych Polski. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14439-4.
- Zbigniew Podbielkowski: Słownik roślin użytkowych. Warszawa: PWRiL, 1989. ISBN 83-09-00256-4.
- Władysław Szafer, Stanisław Kulczyński: Rośliny polskie. Warszawa: PWN, 1953.