Kirasjerzy

Kirasjerzy Pappenheima

Włoscy kirasjerzy w czasie parady w 2007 roku

Zbroja kirasjera z początku XVII w.

Kirasjerzy (z fran. cuirassier – pancerny) – istniejący w XVI-XX wieku, zachodnioeuropejski rodzaj ciężkiej jazdy w zbrojach z metalowych płyt (kirysach lub zbrojach kirasjerskich). Kirasjerzy stanowili uprzywilejowaną formację i byli zwolnieni z wielu obowiązkowych elementów służby.

Historia

Jazda tego typu powstała w drugiej połowie XVI w. z przekształcenia w nią ciężkozbrojnej jazdy kopijniczej, choć nowożytnych kirasjerów poprzedzali w starożytności macedońscy hetairoi o zbliżonym przeznaczeniu bojowym i rynsztunku, co ich spadkobiercy. Jednostka ta oznaczała nowe stadium rozwoju europejskiej ciężkiej jazdy. Pancerz używany przez tych jeźdźców był znacznie lżejszy, zapewniając większą szybkość i zwinność. Znaczną uwagę poświęcano technikom jeździeckim. Kirasjerzy potrafili zadawać potężne, śmiercionośne uderzenia zarówno nieprzyjacielskiej konnicy, jak i piechocie.

W XVI wieku i w początku XVII wieku kirasjerzy walczyli ogniem z konia, stosując tzw. karakol. Dopiero w wojnie trzydziestoletniej mający doświadczenie w polskiej armii Gottfried Heinrich von Pappenheim i wzorujący się na nim Octavio Piccolomini używali kirasjerów do szarż cwałem na białą broń. Odtąd kirasjerzy atakowali w zwartym szyku, galopem z odległości 1800-700 kroków. Do przełamywania linii nieprzyjaciela używali pałaszy, podczas gdy pistolety stanowiły broń rezerwową. Generał von Marvitz zapisał kiedyś: "Ta formacja przełamie wszystko, co jej stanie na drodze. Połowa z nich padnie pod kulami wroga lub wpadnie w okopy, a setki skręcą sobie kark. Ale oni się nie zatrzymają (a co dopiero mówić o zawróceniu), ponieważ przy całym tym zamęcie i łoskocie powodowanym przez setki koni rwących w zwartym szyku nawet najlepszy jeździec nie byłby w stanie kierować swoim wierzchowcem – są po prostu skazani na to, by się przebić. A nawet jeśli któryś z nich okiełzna konia i odzyska panowanie nad nim, niech lepiej zapomni o zatrzymywaniu się, bo zostałby powalony i stratowany przez gnających za nim. Nie ma zatem cienia wątpliwości, że po rozpoczęciu szarży może się ona zakończyć wyłącznie przełamaniem linii wroga lub śmiercią całego oddziału."

Obok typowych kirasjerów w XVII wieku występowali tzw. półkirasjerzy, używający lżejszych zbroi i walczący przy użyciu arkebuzów. Stanowili oni specyficzny rodzaj jazdy, pośredni między kirasjerami i arkebuzerami.

Od połowy XIX wieku była to normalna jazda liniowa, która gdzieniegdzie zachowała nazwę kirasjerów. We Francji kirasjerzy przetrwali do 1914 r.

We Włoszech do chwili obecnej istnieje jeden pułk kirasjerów (Reggimento Corazzieri). Należy on do Arma dei Carabinieri i pełni funkcję gwardii honorowej prezydenta Włoch.

Uzbrojenie i wyposażenie

Wcześniejsi kirasjerzy tj. z drugiej połowy szesnastego i pierwszej siedemnastego, nosili prawie zawsze zbroje trzy czwarte (żadziej półzbroje czy pełne zbroje). Płytowy kirys mógł miec uksztautowaną krawędź dolną na wzór litery „V” lub prostą na wysokości pępka. Naramienniki zachodzące na kirys by zasłonić słaby punkt jakim była pachą. Nareczaki zwykle zintegrowane (opacha, nałokietnica i stanowily jeden element z wielu ruchomych połączonych blach), wewnętrzną część łokcia mogły zasłaniać folgi kompresyjne lub przedłużenie nałokcicy. Rękawice płytowe mogły miec łuskowe palce lub byc ich całkiem pozbawione, w przeciwieństwie do pietnastowiecznych rękawic natomiast na wzór czternastowiecznych folgi osłaniające podstawę kciuka były zintegrowane z folgami śródręcza. Nogi były osłonięte długimi taszkami sięgającymi od kirysu do kolan. Nosili oni szturmaki zamknięte oraz otwarte, hełmy zamknięte, czasem moriony. Ochronę szyi mógł stosować oddzielny obojczyk płytowy wsuwany pod kirys lub przedłużenie hełmu. Stopniowo z czasem kiedy rozwijała się broń palna, zbroje musiały byc coraz grubsze a przez to cięższe, wiec rezygnowano z rękawic, taszek , naręczaków, obojczyków czy bardziej kompletnych hełmów na rzecz zwiększania odporności kirysu.

Wyposażenie ochronne późniejszych kirasjerów obejmowało stalowy kirys o wysokości około 47 cm, szerokości 44 cm (na wysokości piersi) i wadze 8-9 kg, zapinany skórzanymi pasami wzmocnionymi poprzez dodanie łusek. Kirys ten chronił pierś i plecy jeźdźca przed ciosami broni białej i kulami muszkietowymi (wystrzelonymi z odległości nie mniejszej niż 50 kroków). Kula pistoletowa mogła go przebić tylko jeśli została wystrzelona z bardzo bliskiej odległości (2-3 kroki). W przeciwieństwie do wcześniejszych kirysów te miały Znacznie ciaśniejszy wcięcia na ręce co pozwalało osłonić nieco większą powieszchnie torsu bez konieczności produkcji dodatkowych płyt. Jednak wcięcia te ograniczały ruch rąk, utrudniało to wykonywanie cięć z lewej strony, jednak nie przeszkadzało z wyprowadzaniem pchnięć lub ciec z prawej.

Czasami kirasjerzy nosili stalowe, otwarte hełmy w kształcie kasku, nawiązujące do hełmów hellenistycznych Greków i Rzymian. Posiadały otok z czarnego niedźwiedziego futra, a ozdobione były nadgrzebieniem z końskiego czarnego włosia i piórem pąsowym na lewym boku. Zabezpieczano je paskiem zapinanym pod brodą lub dolną wargą, który dla dodatkowej ochrony wzmacniano metalowymi łuskami.

Na jego uzbrojenie składały się pałasz (lub rapier), para pistoletów i krótka kawaleryjska skałkówka lub karabinek.

Umundurowanie kirasjera obejmowało zamszową kryzę, mundur, skórzane spodnie i buty z cholewami.

Polscy kirasjerzy

W Księstwie Warszawskim był jeden pułk kirasjerów (14 pułk jazdy), który sformowano w 1809. W czasie kampanii 1812 został przydzielony do 7 dywizji ciężkiej jazdy generała Jana Lorge. Tradycje jazdy pancernej w Rzeczypospolitej sięgały wczesnego średniowiecza. Do XVII wieku istniały osobne chorągwie pancerne. Należy podkreślić, że husarze w Rzeczypospolitej po reformach króla Stefana Batorego przyjęli formę jazdy ciężkiej odpowiadającej późniejszym kirasjerom. Główna różnica polegała na taktyce i użyciu lekkiej, długiej kopii jako głównej broni zaczepnej.

Zobacz też

• 14 Pułk Kirasjerów
• Kirys

Bibliografia

• Jerzy Bordziłowski (red.): Mała encyklopedia wojskowa. T.1. Warszawa: MON, 1967