Swoisty antygen sterczowy: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja przejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
drobne techniczne, drobne redakcyjne, poprawa linków
m WP:SK+ToS+mSI.v2+Bn, drobne techniczne
Linia 1: Linia 1:
{{Inne znaczenia|biologii|[[PSA|inne znaczenia tego słowa]]}}
{{Inne znaczenia|biologii|[[PSA|inne znaczenia tego słowa]]}}

'''Swoisty antygen sterczowy''', '''PSA''' (od ang. ''prostate-specific antigen''){{r|eur|Kohli|mpd}} – najlepiej poznana ludzka [[proteazy serynowe|proteaza serynowa]] z rodziny [[kalikreiny|kalikrein]]{{r|Kohli|mpd}}, kodowana w regionie [[Chromosom 19|19q13.4]]{{r|Kohli|mpd}}. Jest [[glikoproteiny|glikoproteiną]] wytwarzaną w [[gruczoł krokowy|gruczole krokowym]] (sterczu, prostacie){{r|eur}}, obecną we krwi w stężeniu podwyższonym w przypadku (między innymi) [[zapalenie gruczołu krokowego|zapalenia gruczołu krokowego]]{{r|eur}}, jego [[łagodny rozrost gruczołu krokowego|łagodnego rozrostu]]{{r|eur}} lub [[rak gruczołu krokowego|raka]]{{r|eur|Kohli|mpd}}.
'''Swoisty antygen sterczowy''', '''PSA''' (od ang. ''prostate-specific antigen''){{r|eur|Kohli|mpd}} – najlepiej poznana ludzka [[proteazy serynowe|proteaza serynowa]] z rodziny [[kalikreiny|kalikrein]]{{r|Kohli|mpd}}, kodowana w regionie [[Chromosom 19|19q13.4]]{{r|Kohli|mpd}}. Jest [[glikoproteiny|glikoproteiną]] wytwarzaną w [[gruczoł krokowy|gruczole krokowym]] (sterczu, prostacie){{r|eur}}, obecną we krwi w stężeniu podwyższonym w przypadku (między innymi) [[zapalenie gruczołu krokowego|zapalenia gruczołu krokowego]]{{r|eur}}, jego [[łagodny rozrost gruczołu krokowego|łagodnego rozrostu]]{{r|eur}} lub [[rak gruczołu krokowego|raka]]{{r|eur|Kohli|mpd}}.


Linia 15: Linia 14:
Strategia wczesnego wykrywania raka stercza powinna obejmować oznaczenie poziomu swoistego antygenu sterczowego w surowicy krwi, a także przeprowadzenie wywiadu lekarskiego i [[badanie per rectum|badania przezodbytniczego]]. Według wytycznych Europejskiego Towarzystwa Urologicznego pierwsze oznaczenie wyjściowego poziomu PSA można przeprowadzić w 40. roku życia, a następnie powtarzać w odpowiednich odstępach czasu ustalonych na podstawie własnego doświadczenia klinicznego (np. co rok lub co 2 lata){{r|Börgermann}}.
Strategia wczesnego wykrywania raka stercza powinna obejmować oznaczenie poziomu swoistego antygenu sterczowego w surowicy krwi, a także przeprowadzenie wywiadu lekarskiego i [[badanie per rectum|badania przezodbytniczego]]. Według wytycznych Europejskiego Towarzystwa Urologicznego pierwsze oznaczenie wyjściowego poziomu PSA można przeprowadzić w 40. roku życia, a następnie powtarzać w odpowiednich odstępach czasu ustalonych na podstawie własnego doświadczenia klinicznego (np. co rok lub co 2 lata){{r|Börgermann}}.


U mężczyzn z wyjściowym poziomem PSA ≤ 1 ng/ml wystarczającym odstępem pomiędzy badaniami przesiewowymi może być okres wynoszący 8 lat{{r|Roobol}}<ref>{{otwarty dostęp}} {{Cytuj|autor=Michał Swolkień, Paweł Pilch, Kajetan Juszczak, Tomasz Drewniak, Piotr Maciukiewicz|tytuł=Badania przesiewowe w kierunku raka gruczołu krokowego z wykorzystaniem oceny stężenia swoistego antygenu sterczowego – przegląd literatury|czasopismo=Przegląd Urologiczny|url=http://www.przeglad-urologiczny.pl/artykul.php?2520|wydanie=6/2013 (82)}}</ref>. Niektórzy autorzy sugerują, że w badaniu przesiewowym u chorych z oczekiwanym przeżyciem powyżej 10 lat stężenie PSA <1,5 ng/ml pozwala na kolejne oznaczenie PSA w ramach badania przesiewowego za 5 lat<ref name="Crawford pmid27450937">{{Cytuj |autor = E. David Crawford, Matt T. Rosenberg, Alan W. Partin, Matthew R. Cooperberg, Michael Maccini |tytuł = An Approach Using PSA Levels of 1.5 ng/mL as the Cutoff for Prostate Cancer Screening in Primary Care |czasopismo = Urology |data = 2016 |wolumin = 96 |s = 116–120 |doi = 10.1016/j.urology.2016.07.001 |pmid = 27450937 |pmc = 5568096 |język=en}}</ref>. U mężczyzn w wieku powyżej 75 lat można zaniechać dalszego oznaczania poziomu PSA z uwagi na niewielkie znaczenie kliniczne ewentualnego wczesnego rozpoznania raka stercza{{r|Börgermann|Schaeffer}}.
U mężczyzn z wyjściowym poziomem PSA ≤ 1 ng/ml wystarczającym odstępem pomiędzy badaniami przesiewowymi może być okres wynoszący 8 lat{{r|Roobol}}<ref>{{otwarty dostęp}} {{Cytuj |autor = Michał Swolkień, Paweł Pilch, Kajetan Juszczak, Tomasz Drewniak, Piotr Maciukiewicz |tytuł = Badania przesiewowe w kierunku raka gruczołu krokowego z wykorzystaniem oceny stężenia swoistego antygenu sterczowego – przegląd literatury |czasopismo = Przegląd Urologiczny |url = http://www.przeglad-urologiczny.pl/artykul.php?2520 |wydanie = 6/2013 (82)}}</ref>. Niektórzy autorzy sugerują, że w badaniu przesiewowym u chorych z oczekiwanym przeżyciem powyżej 10 lat stężenie PSA <1,5 ng/ml pozwala na kolejne oznaczenie PSA w ramach badania przesiewowego za 5 lat<ref name="Crawford pmid27450937">{{Cytuj |autor = E. David Crawford, Matt T. Rosenberg, Alan W. Partin, Matthew R. Cooperberg, Michael Maccini |tytuł = An Approach Using PSA Levels of 1.5 ng/mL as the Cutoff for Prostate Cancer Screening in Primary Care |czasopismo = Urology |data = 2016 |wolumin = 96 |s = 116–120 |doi = 10.1016/j.urology.2016.07.001 |pmid = 27450937 |pmc = 5568096 |język = en}}</ref>. U mężczyzn w wieku powyżej 75 lat można zaniechać dalszego oznaczania poziomu PSA z uwagi na niewielkie znaczenie kliniczne ewentualnego wczesnego rozpoznania raka stercza{{r|Börgermann|Schaeffer}}.


Badanie swoistego antygenu sterczowego zaleca się również w przypadku niektórych pacjentów, u których zdiagnozowano już nowotwór gruczołu krokowego i poddano ich terapii. Oznaczanie PSA w tym przypadku pozwala zweryfikować skuteczność wdrożonego leczenia. Ponadto u pacjentów, których udało się już wyleczyć, okresowe oznaczanie swoistego antygenu sterczowego, pozwala monitorować potencjalny nawrót raka prostaty <ref>{{Cytuj |tytuł = Badanie PSA całkowity i wolny: jak interpretować normy i wyniki |data = 2020-07-01 |data dostępu = 2020-10-08 |opublikowany = Fit-prostata.pl |url = https://fit-prostata.pl/badanie-psa-calkowity-wolny/ }}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Jacek Fijuth |tytuł = Czy chorych na miejscowo zaawansowanego raka gruczołu krokowego powinno się leczyć chirurgicznie? |czasopismo = Nowotwory. Journal of Oncology |data = 2013|wolumin = 63 |numer = 5 |s = 419–422 |doi = 10.5603/njo.2013.0040 |dostęp=o}}</ref>.
Badanie swoistego antygenu sterczowego zaleca się również w przypadku niektórych pacjentów, u których zdiagnozowano już nowotwór gruczołu krokowego i poddano ich terapii. Oznaczanie PSA w tym przypadku pozwala zweryfikować skuteczność wdrożonego leczenia. Ponadto u pacjentów, których udało się już wyleczyć, okresowe oznaczanie swoistego antygenu sterczowego, pozwala monitorować potencjalny nawrót raka prostaty<ref>{{Cytuj |tytuł = Badanie PSA całkowity i wolny: jak interpretować normy i wyniki |data = 2020-07-01 |data dostępu = 2020-10-08 |opublikowany = Fit-prostata.pl |url = https://fit-prostata.pl/badanie-psa-calkowity-wolny/}}</ref><ref>{{Cytuj |autor = Jacek Fijuth |tytuł = Czy chorych na miejscowo zaawansowanego raka gruczołu krokowego powinno się leczyć chirurgicznie? |czasopismo = Nowotwory. Journal of Oncology |data = 2013 |wolumin = 63 |numer = 5 |s = 419–422 |doi = 10.5603/njo.2013.0040 |dostęp=o}}</ref>.


== Przypisy ==
== Przypisy ==
{{Przypisy|
{{Przypisy|
<ref name="eur">{{Cytuj stronę|url=http://eurologia.pl/a/177,psa|tytuł=PSA – swoisty antygen sterczowy|praca=Słownik terminów|opublikowany=Eurologia|data dostępu=2012-11-11}}</ref>
<ref name="eur">{{Cytuj stronę |url = http://eurologia.pl/a/177,psa |tytuł = PSA – swoisty antygen sterczowy |praca = Słownik terminów |opublikowany = Eurologia |data dostępu = 2012-11-11}}</ref>
<ref name="mpd">{{Cytuj |autor=Manish Kohli, Donald J. Tindall |inni= Paweł Lesiak (tłumacz)|opis= (z komentarzem Henryka Zielińskiego)|tytuł=Postępy w diagnostyce i leczeniu raka gruczołu krokowego |url=https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/011/003/original/Strony_od_MpD_2011_02-6.pdf?1468230800|czasopismo=Medycyna po Dyplomie|s=54–65|data=2011|numer=2|wolumin=20|dostęp=o}}</ref>
<ref name="mpd">{{Cytuj |autor = Manish Kohli, Donald J. Tindall |inni = Paweł Lesiak (tłumacz)|opis= (z komentarzem Henryka Zielińskiego) |tytuł = Postępy w diagnostyce i leczeniu raka gruczołu krokowego |url = https://podyplomie.pl/publish/system/articles/pdfarticles/000/011/003/original/Strony_od_MpD_2011_02-6.pdf?1468230800 |czasopismo = Medycyna po Dyplomie|s=54–65 |data = 2011|numer=2 |wolumin = 20|dostęp=o}}</ref>
<ref name=Kohli>{{Cytuj |autor = Manish Kohli, Donald J. Tindall |tytuł = New developments in the medical management of prostate cancer |czasopismo = Mayo Clinic Proceedings |data = 2010 |wolumin = 85 |numer = 1 |s = 77–86 |doi = 10.4065/mcp.2009.0442 |pmid = 20042563 |pmc = 2800284 |język=en}}</ref>
<ref name=Kohli>{{Cytuj |autor = Manish Kohli, Donald J. Tindall |tytuł = New developments in the medical management of prostate cancer |czasopismo = Mayo Clinic Proceedings |data = 2010 |wolumin = 85 |numer = 1 |s = 77–86 |doi = 10.4065/mcp.2009.0442 |pmid = 20042563 |pmc = 2800284 |język = en}}</ref>
<ref name="Börgermann">{{Cytuj |autor = C. Börgermann, H. Loertzer, P. Hammerer, P. Fornara, M. Graefen |tytuł = Probleme, Zielsetzung und Inhalt der Früherkennung beim Prostatakarzinom |czasopismo = Der Urologe |data = 2010 |wolumin = 49 |numer = 2 |s = 181–189 |doi = 10.1007/s00120-010-2234-7 |język = de|pmid = 20180057|dostęp=z}}</ref>
<ref name="Börgermann">{{Cytuj |autor = C. Börgermann, H. Loertzer, P. Hammerer, P. Fornara, M. Graefen |tytuł = Probleme, Zielsetzung und Inhalt der Früherkennung beim Prostatakarzinom |czasopismo = Der Urologe |data = 2010 |wolumin = 49 |numer = 2 |s = 181–189 |doi = 10.1007/s00120-010-2234-7 |język = de |pmid = 20180057|dostęp=z}}</ref>
<ref name="Roobol">{{Cytuj |autor = Monique J. Roobol, Dina W. Roobol, Fritz H. Schröder |tytuł = Is additional testing necessary in men with prostate-specific antigen levels of 1.0 ng/mL or less in a population-based screening setting? (ERSPC, section Rotterdam) |czasopismo = Urology |data = 2005-02 |data dostępu = 2020-10-08 |issn = 1527-9995 |wolumin = 65 |numer = 2 |s = 343–346 |doi = 10.1016/j.urology.2004.09.046 |pmid = 15708050 |język=en|dostęp=z}}</ref>
<ref name="Roobol">{{Cytuj |autor = Monique J. Roobol, Dina W. Roobol, Fritz H. Schröder |tytuł = Is additional testing necessary in men with prostate-specific antigen levels of 1.0 ng/mL or less in a population-based screening setting? (ERSPC, section Rotterdam) |czasopismo = Urology |data = 2005-02 |data dostępu = 2020-10-08 |issn = 1527-9995 |wolumin = 65 |numer = 2 |s = 343–346 |doi = 10.1016/j.urology.2004.09.046 |pmid = 15708050 |język = en|dostęp=z}}</ref>
<ref name="Schaeffer">{{Cytuj |autor = Edward M. Schaeffer, H. Ballentine Carter, Anna Kettermann, Stacy Loeb, Luigi Ferrucci |tytuł = Prostate specific antigen testing among the elderly--when to stop? |czasopismo = The Journal of Urology |data = 2009|wolumin = 181 |numer = 4 |s = 1606–1614; discussion 1613–1614 |doi = 10.1016/j.juro.2008.11.117 |pmid = 19246059 |pmc = 2668165 |język=en}}</ref>
<ref name="Schaeffer">{{Cytuj |autor = Edward M. Schaeffer, H. Ballentine Carter, Anna Kettermann, Stacy Loeb, Luigi Ferrucci |tytuł = Prostate specific antigen testing among the elderly--when to stop? |czasopismo = The Journal of Urology |data = 2009 |wolumin = 181 |numer = 4 |s = 1606–1614; discussion 1613–1614 |doi = 10.1016/j.juro.2008.11.117 |pmid = 19246059 |pmc = 2668165 |język = en}}</ref>
}}
⚫
}}{{Zastrzeżenia|Medycyna}}

⚫
{{Zastrzeżenia|Medycyna}}


[[Kategoria:Geny na chromosomie 19]]
[[Kategoria:Geny na chromosomie 19]]

Wersja z 19:10, 8 paź 2020

Swoisty antygen sterczowy, PSA (od ang. prostate-specific antigen)[1][2][3] – najlepiej poznana ludzka proteaza serynowa z rodziny kalikrein[2][3], kodowana w regionie 19q13.4[2][3]. Jest glikoproteiną wytwarzaną w gruczole krokowym (sterczu, prostacie)[1], obecną we krwi w stężeniu podwyższonym w przypadku (między innymi) zapalenia gruczołu krokowego[1], jego łagodnego rozrostu[1] lub raka[1][2][3].

Enzym ten występuje prawie wyłącznie w komórkach wydzielniczych przewodów prostaty. Jedynymi dotąd opisanymi komórkami spoza niej wykazującymi dodatnią reakcję na jego obecność są komórki nabłonkowe gruczołów okołocewkowych u kobiet.[potrzebny przypis]

Historia

Swoisty antygen sterczowy po raz pierwszy wykryto w 1970 w nasieniu[1]. Wykryta substancja nazwana została gamma-seminoproteiną[1]. Obecność antygenu w tkance gruczołu krokowego wykazano w 1979, a w 1980 potwierdzono identyczność PSA obecnego we krwi z frakcją sterczową[1].

Zastosowanie

Oznaczanie stężenia enzymu we krwi w wykrywaniu, diagnostyce, leczeniu i monitorowaniu raka gruczołu krokowego weszło do powszechnego użycia od 1986[1]–1988[2][3].

Dotychczas (2010)[2][3] stosowanie oznaczania swoistego antygenu sterczowego jako testu przesiewowego budzi kontrowersje, ze względu na brak dowodów z badań klinicznych na zmniejszenie umieralności na raka gruczołu krokowego[2][3] oraz dużej liczby wyników fałszywie dodatnich (około 25%) oraz fałszywie ujemnych (około 20%)[1]. Standardy Europejskiego Towarzystwa Urologicznego zalecają coroczne oznaczanie PSA u mężczyzn po 50. roku życia[1]. Mężczyznom z dodatnim wywiadem rodzinnym (rak gruczołu krokowego u ojca lub brata) zaleca się coroczne oznaczanie PSA od 40. roku życia[1].

Strategia wczesnego wykrywania raka stercza powinna obejmować oznaczenie poziomu swoistego antygenu sterczowego w surowicy krwi, a także przeprowadzenie wywiadu lekarskiego i badania przezodbytniczego. Według wytycznych Europejskiego Towarzystwa Urologicznego pierwsze oznaczenie wyjściowego poziomu PSA można przeprowadzić w 40. roku życia, a następnie powtarzać w odpowiednich odstępach czasu ustalonych na podstawie własnego doświadczenia klinicznego (np. co rok lub co 2 lata)[4].

U mężczyzn z wyjściowym poziomem PSA ≤ 1 ng/ml wystarczającym odstępem pomiędzy badaniami przesiewowymi może być okres wynoszący 8 lat[5][6]. Niektórzy autorzy sugerują, że w badaniu przesiewowym u chorych z oczekiwanym przeżyciem powyżej 10 lat stężenie PSA <1,5 ng/ml pozwala na kolejne oznaczenie PSA w ramach badania przesiewowego za 5 lat[7]. U mężczyzn w wieku powyżej 75 lat można zaniechać dalszego oznaczania poziomu PSA z uwagi na niewielkie znaczenie kliniczne ewentualnego wczesnego rozpoznania raka stercza[4][8].

Badanie swoistego antygenu sterczowego zaleca się również w przypadku niektórych pacjentów, u których zdiagnozowano już nowotwór gruczołu krokowego i poddano ich terapii. Oznaczanie PSA w tym przypadku pozwala zweryfikować skuteczność wdrożonego leczenia. Ponadto u pacjentów, których udało się już wyleczyć, okresowe oznaczanie swoistego antygenu sterczowego, pozwala monitorować potencjalny nawrót raka prostaty[9][10].

Przypisy

  1. ↑ a b c d e f g h i j k l PSA – swoisty antygen sterczowy. [w:] Słownik terminów [on-line]. Eurologia. [dostęp 2012-11-11].
  2. ↑ a b c d e f g Manish Kohli, Donald J. Tindall, New developments in the medical management of prostate cancer, „Mayo Clinic Proceedings”, 85 (1), 2010, s. 77–86, DOI: 10.4065/mcp.2009.0442, PMID: 20042563, PMCID: PMC2800284 (ang.).
  3. ↑ a b c d e f g Manish Kohli, Donald J. Tindall, Postępy w diagnostyce i leczeniu raka gruczołu krokowego, Paweł Lesiak (tłum.), „Medycyna po Dyplomie”, 20 (2), (z komentarzem Henryka Zielińskiego), 2011, s. 54–65.
  4. ↑ a b C. Börgermann i inni, Probleme, Zielsetzung und Inhalt der Früherkennung beim Prostatakarzinom, „Der Urologe”, 49 (2), 2010, s. 181–189, DOI: 10.1007/s00120-010-2234-7, PMID: 20180057 (niem.).
  5. ↑ Monique J. Roobol, Dina W. Roobol, Fritz H. Schröder, Is additional testing necessary in men with prostate-specific antigen levels of 1.0 ng/mL or less in a population-based screening setting? (ERSPC, section Rotterdam), „Urology”, 65 (2), 2005, s. 343–346, DOI: 10.1016/j.urology.2004.09.046, ISSN 1527-9995, PMID: 15708050 [dostęp 2020-10-08] (ang.).
  6. ↑ publikacja w otwartym dostępie – możesz ją przeczytać Michał Swolkień i inni, Badania przesiewowe w kierunku raka gruczołu krokowego z wykorzystaniem oceny stężenia swoistego antygenu sterczowego – przegląd literatury, „Przegląd Urologiczny”, 6/2013 (82).
  7. ↑ E. David Crawford i inni, An Approach Using PSA Levels of 1.5 ng/mL as the Cutoff for Prostate Cancer Screening in Primary Care, „Urology”, 96, 2016, s. 116–120, DOI: 10.1016/j.urology.2016.07.001, PMID: 27450937, PMCID: PMC5568096 (ang.).
  8. ↑ Edward M. Schaeffer i inni, Prostate specific antigen testing among the elderly--when to stop?, „The Journal of Urology”, 181 (4), 2009, 1606–1614; discussion 1613–1614, DOI: 10.1016/j.juro.2008.11.117, PMID: 19246059, PMCID: PMC2668165 (ang.).
  9. ↑ Badanie PSA całkowity i wolny: jak interpretować normy i wyniki [online], Fit-prostata.pl, 1 lipca 2020 [dostęp 2020-10-08].
  10. ↑ Jacek Fijuth, Czy chorych na miejscowo zaawansowanego raka gruczołu krokowego powinno się leczyć chirurgicznie?, „Nowotwory. Journal of Oncology”, 63 (5), 2013, s. 419–422, DOI: 10.5603/njo.2013.0040.

Przeczytaj ostrzeżenie dotyczące informacji medycznych i pokrewnych zamieszczonych w Wikipedii.

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Swoisty_antygen_sterczowy&oldid=61038298”