Architektura barokowa we Francji

Sorbona - kościół zbudowany przez Jacquesa Lemerciera

Kościół Val-de-Grâce - projekt Françoisa Mansarta

Pałacyk Vaux-le-Vicomte - projekt Louisa Le Vau, ogród André Le Nôtre

Wersal

Ogród wersalski

Do Francji barok zawitał w pierwszej połowie XVII wieku. Największy jego rozkwit przypada na drugą połowę XVII wieku, a na początku XVIII wieku przechodzi w specyficzną odmianę stylu nazywaną rokoko. W 1624 r. Ludwik XIII mianował kardynała Richelieu na pierwszego ministra. Ich wspólne działania doprowadziły do umocnienia władzy monarszej oraz dominacji politycznej i ekonomicznej Francji w Europie. Wzrost dobrobytu społeczeństwa i poczucie własnej wartości owocuje rozkwitem nauki i sztuki. Głównym ośrodkiem był dwór królewski, który otoczył mecenatem wielu artystów. Monarchia absolutna dla podkreślenia własnej wspaniałości potrzebowała wielu dzieł sztuki jako oprawy. Bogactwo i splendor dworu królewskiego stał się wzorcem dla szerokich kręgów szlachecko-mieszczańskich w kraju i innych monarchii w Europie.

Francuscy historycy stosują zwyczaj określania poszczególnych stylów od imienia panującego we danym okresie władcy. Stąd warto przypomnieć, kto panował w okresie poszczególnych faz baroku:

• pierwsza faza – wczesny barok, styl Ludwika XIII, od ok. 1625 – 1643
• druga faza – rozkwit baroku – styl Ludwika XIV, 1643 – 1715
• rokoko – styl Ludwika XV, 1715 – 1750.

Przejście renesansu w barok we Francji przybrało łagodną formę. W pierwszym okresie widoczne są wpływy włoskie i niderlandzkie. Jednak nowe trendy nie zdominowały francuskiej formy renesansu dekoracyjnego. Właściwie do końca panowania Ludwika XIV przewijały się dwa nurty:

• włosko-barokowy, bardzo powściągliwy, ograniczony do ryzalitowania fasad, stosowania bogatych w formie bębnów i kopuł oraz lunet; tylko wystrój wnętrz cechuje drobiazgowa, rzeźbiarska dekoracyjność,
• francusko-renesansowy, nazywany także "barokiem klasycznym" lub "klasycyzującym", popierany przez rząd i propagowany w otwartej w Paryżu Akademii Architektury (30 grudnia 1671 r.).

Barok w formie wypracowanej we Włoszech nigdy nie zaistniał we Francji, stąd w opinii niektórych historyków francuskich, we Francji baroku nigdy nie było.

Do pierwszych przedstawicieli baroku klasycznego we Francji należą:

• Jacques Lemercier - wykształcony we Włoszech nadworny architekt Ludwika XIII. Jego dzieła cechują się, w porównaniu z architekturą Włoch, znacznym uproszczeniem bryły. Szczególną uwagę kieruje na wygodne rozwiązanie wnętrz i ich bogaty wystrój. Zbudował Richelieu zamek w Poitou (ok. 1627 r.) oraz pałac Cardinal (później Royal) w Paryżu (ok. 1629). Pracował także przy rozbudowie Luwru. Do dzieł sakralnych Lemerciera należą:
  • zbudowany w latach 1635 – 1656 kościół Uniwersytecki Sorbony. Jest to budynek zaprojektowany na planie krzyża greckiego z dużą kopułą opartą na bębnie i zwieńczoną wysmukłą latarnią. Wnętrze jest połączone z czterema dużymi kaplicami umieszczonymi pomiędzy ramionami krzyża.
  • kościół Sant-Roch w Paryżu.
• François Mansart - architekt królewski, który w swoich pracach starał się propagować rodzime tradycje, a dekoracyjne detale traktować tylko jako uzupełnienie budowli. Do pierwszych jego prac należy przebudowa zamku Blois (1635 – 1638 skrzydło Gastona Orleańskiego). Znaczącym dziełem dla architektury jest budowa pałacyku Maison-sur-Seine (Maison Laffitte) pod Paryżem (1642 - 1650), gdzie zastosował rzut poziomy w kształcie podkowy a ogród umieścił za budynkiem. Rozwiązanie to umożliwiło znacznie lepsze oświetlenie wnętrz i z czasem upowszechniło się w całej Europie. Inne projekty Mansarta to pałac De-la-Vrillerie, elewacje pałacu Carnavalet w Paryżu. Do dzieł sakralnych należą: paryskie kościóły NPMarii i Val-de-Grâce (ok. 1645, ukończony przez Lemerciera) - zbudowane na planach centralnych i zwieńczone kopułami.
• Louis Le Vau - rozbudował schemat wiejskiej rezydencji zapoczątkowany przez Mansarta wprowadzając dużą, eliptyczną lub okrągłą salę w centralnej części planu z zejściem do ogrodu. Sala poprzedzona jest od frontu dużym hallem, do którego przylegają dwie klatki schodowe. Rozwiązanie takie zastosował m. in. w pałacyku Vaux-le-Vicomte na zamówienie Nicolasa Fouqueta (1656 – 1661). Inne dzieła Le Vau to: Hôtel Lambert (1640 – 1648), Hôtel Lauzun, Collège Mazarin; pracował przy rozbudowie Luwru (od 1655), północnego skrzydła pałacu Tuilerie i Wersalu (1661 – 1670).

Kierunek włosko-barokowy reprezentuje Charles Lebrun, architekt, rzeźbiarz i malarz. Pracował na zlecenie Ludwika XIV zdobiąc wnętrza pałaców Vax-le-Vicomte (1658- 1661), Hôtelu Lambert (1650 – 1658), Luwru (Galeria Apollina ok. 1680) i Wersalu (Galeria Zwierciadlana, Salony Wojny i Pokoju, architektura ogrodowa oraz nieistniejące Schody Ambasadorów 1678 – 1690). Jego twórczość to przede wszystkim doskonale skomponowane z wnętrzem dekoracje. Wprowadza gęsty podział płaszczyzn ścian, sufitów i posadzek. Obramowania stolarskie, cokoły, belkowania zdobi precyzyjnymi ornamentami złożonymi z drobnych elementów. Pomiędzy nimi umieszcza obrazy, gobeliny, obicia.

Na zlecenie Ludwika XIV pracował także przedstawiciel baroku klasycznego, lekarz i architekt Claude Perrault. Jego największym dziełem był projekt wschodniej fasady Luwru (1667-1670) utrzymanej w stylu nawiązującym do palladianizmu. Powyżej poziomu parteru, który optycznie stanowi cokół bryły, umieścił kolumnadę w wielkim porządku zwieńczoną ażurową attyką. Płaszczyznę akcentują trzy ryzality umieszczone na narożach i w osi fasady.

Do czołowych przedstawicieli francuskiego baroku należał Jules Hardouin-Mansart. W 1677 r. Ludwik XIV jemu powierzył kierowanie pracami przy rozbudowie Wersalu. Współpracując z Lebrunem w latach 1678–1689, kontynuował dzieło Le Vau nad powiększeniem pałacu. W skrzydle północnym zaprojektował teatr dworski i dwupoziomową kaplicę pałacową (1698-1710). Kaplicę w latach 1708–1710 wyposażył jego uczeń Robert de Cotte. Dziełem Mansarta były także inne, mniejsze budowle, wchodzące w skład zespołu pałacowego:

• Wielkie Stajnie – zbudowane w latach 1679–1689
• Oranżeria 1681–1689
• pałacyk Grand Trianon, zbudowany dla markizy de Maintenon w latach 1687–1688 i ukończony przez de Cotte'a.

Inne, znane dzieła Mansarta to:

• kościół św. Ludwika w Paryżu, zbudowany na terenie obiektu mieszczącego dom i szpital dla inwalidów zaprojektowanego przez Libéral Bruant'a. Kościół nazywany jest powszechnie Tumem Inwalidów (1679-1706)
• rozbudowa pałacu w Saint-Germain-en-Laye (1674-1682)
• przebudowa pałacu w Chantily (1684-1686)
• kościół Notre Dame w Wersalu (1684-1686)
• prace przy modernizacji urbanistyki Paryża - Place des Victoires (1686-1687) i Place Vendôme (1698-1701).

Zespół pałacowo-ogrodowy Wersalu powszechnie jest uznawany za najlepsze dzieło francuskiego renesansu. Ogród został zaprojektowany przez André Le Nôtre, twórcę barokowego ogrodu francuskiego.

Literatura

• Tadeusz Broniewski, Historia architektury dla wszystkich, Wydawnictwo Ossolineum, 1990 r.
• Sztuka baroku, red. Rolf Toman, Kōln: Kōnemann 2000

Zobacz też: przegląd zagadnień z zakresu architektury, historia architektury