Pantelimon Halippa
| |
| Data i miejsce urodzenia |
1 sierpnia 1883 |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci |
30 kwietnia 1979 |
Pantelimon (Pan) Halippa (ur. 1 sierpnia 1883 w Cubolcie, zm. 30 kwietnia 1979 w Bukareszcie) – mołdawski i rumuński polityk i dziennikarz, jeden z liderów ruchu narodowego Mołdawian, opowiadających się za zjednoczeniem Besarabii z Rumunią.
Życiorys[edytuj | edytuj kod]
Ukończył studia na wydziale matematyczno-fizycznym na Uniwersytecie w Dorpacie[1]. Po rewolucji 1905 roku założył w Kiszyniowie, razem z Ionem Pelivanem, Stowarzyszenie na rzecz Narodowej Kultury Mołdawskiej. Udało im się również pozyskać kilku zamożnych darczyńców z grona mołdawskiej szlachty, by móc otworzyć pierwszą w Besarabii pod panowaniem rosyjskim gazetę drukowaną w języku mołdawskim (rumuńskim), cyrylicą. Pismo „Besarabia” wychodziło dwa razy w tygodniu i poruszało tematykę społeczno-polityczną, Halippa był w nim jednym ze stałych autorów. W gazecie pojawiały się artykuły wzywające do przeprowadzenia reformy rolnej, nadania Besarabii autonomii w granicach Rosji oraz wprowadzenia do szkół i urzędów w Besarabii języka mołdawskiego[2]. Pismo ukazywało się do marca 1907 r., do momentu, w którym na jego łamach ukazał się wiersz „Przebudź się, Rumunie!”. Po tym wydarzeniu gubernator besarabski Aleksiej Charuzin nakazał jego zamknięcie[2].
Dzięki pomocy zamożnego filantropa Vasile Stroescu Halippa razem z innymi panrumunistami, opowiadającymi się za przyłączeniem Besarabii do Rumunii, razem ze współpracownikami ze Stowarzyszenia na rzecz Narodowej Kultury Mołdawskiej otworzył w 1913 w rumuńskich Jassach kolejne pismo, „Słowo mołdawskie”, które ukazywało się dwa razy w miesiącu do stycznia 1914, a następnie jako tygodnik. Drukowane było dwoma alfabetami: cyrylicą i łacińskim. Na jego łamach ukazywały się utwory literackie, wiadomości z Rosji i Mołdawii, teksty wzywające rumuńskojęzycznych mieszkańców Besarabii do walki o swoje prawa[3]. W 1917 Stowarzyszenie na rzecz Narodowej Kultury Mołdawskiej przekształciło się w Mołdawską Partię Narodową, w której programie znalazł się postulat autonomii dla Besarabii i utworzenia autokefalicznej lokalnej Cerkwi prawosławnej, wolności słowa, prasy, wyznania, zgromadzeń, a także demokratycznego ustroju państwowego opartego na tajnym, powszechnym, równym, bezpośrednim głosowaniu w wyborach[3].
Po rewolucji lutowej został posłem do rosyjskiej Dumy i negocjował z Rządem Tymczasowym w sprawie autonomii dla Besarabii[1]. W tym samym roku wszedł do mołdawskiej Rady Kraju, gdzie był liderem Bloku Mołdawskiego i wiceprzewodniczącym[4], a następnie przewodniczącym zgromadzenia[1], opowiadał się za zjednoczeniem Mołdawii z Rumunią[4]. W ocenie Halippy i innego czołowego polityka mołdawskiego Iona Inculța miało to zablokować szybki rozwój ruchu rewolucyjnego w Besarabii, powstawania rad robotniczych, żołnierskich i chłopskich, działalność bolszewików oraz samorzutne przejmowanie ziemi przez chłopów[5]. Pod koniec r. 1917 Halippa, Inculeț i ich frakcje zgodnie wezwały Rumunię do interwencji w Besarabii[5]. Wojsko rumuńskie przekroczyło Prut jeszcze w grudniu 1917 r. i zaczęło faktycznie przejmować kontrolę nad Mołdawią[5]. 27 marca 1918 r. Rada Kraju przegłosowała przyłączenie Demokratycznej Republiki Mołdawii do państwa rumuńskiego pod określonymi warunkami, gwarantującymi zachowanie autonomii Mołdawii[6]. Jesienią 1918 r., wobec przyłączenia do Rumunii Siedmiogrodu i Banatu, a także opanowania Bukowiny[7], panrumuniści z Rady Kraju na czele z Pantelimonem Halippą doprowadzili do tego, że również Mołdawia bez żadnych zastrzeżeń weszła w nowe granice Rumunii (tzw. Wielka Rumunia). Przy braku kworum, w głosowaniu przeprowadzonym nocą, deputowani kierowanego przez Halippę Bloku Mołdawskiego przegłosowali natychmiastową unię z Rumunią, wycofanie się ze sformułowanych w marcu żądań, których spełnienie miało ją warunkować, a w związku z tym - samorozwiązanie Rady Kraju[8].
Pantelimon Halippa pozostawał aktywny w polityce rumuńskiej w okresie międzywojennym, jednak jego rola i znaczenie nigdy nie były już takie, jak w ruchu narodowym besarabskich Mołdawian[9]. Zjednoczył Mołdawską Partię Narodową z kilkoma mniejszymi ugrupowaniami wywodzącymi się z Besarabii, tworząc Partię Chłopską Besarabii, a następnie włączając ją do Partii Chłopskiej działającej na terenie całej Rumunii i kierowanej przez Iona Michalache. Wszedł do kilku rumuńskich rządów[1].
W 1948 usunięto go z Akademii Rumuńskiej, zaś dwa lata później został aresztowany i osadzony w więzieniu w Sighecie. Został wydany NKWD i przewieziony do Kiszyniowa, gdzie za swój udział w oderwaniu Besarabii od Rosji i jej włączeniu do Rumunii został skazany na 25 lat prac przymusowych i wywieziony na Syberię. Zwolniono go ostatecznie w 1957[1]. Zmarł w 1979[1].
W 1990 Akademia Rumuńska ponownie przyjęła go, pośmiertnie, w swoje szeregi[1].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e f g Drama eroului Basarabiei, Pantelimon Halippa, „Timpul – Ştiri din Moldova” [dostęp 2017-02-04] (rum.).
- ↑ a b Ch. King, The Moldovans..., s. 28–29.
- ↑ a b Ch. King, The Moldovans..., s. 30.
- ↑ a b Ch. King, The Moldovans..., s. 32–33.
- ↑ a b c J. Demel, Historia Rumunii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław-Warszawa 1988, s. 356.
- ↑ Ch. King, The Moldovans, s. 35.
- ↑ J. Demel, Historia Rumunii, s. 357.
- ↑ Ch. King, The Moldovans, s. 35.
- ↑ Ch. King, The Moldovans..., s. 48.
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Ch. King, The Moldovans. Romania, Russia and the Politics of Culture, Hoover Institution Press, Stanford University Press, Stanford 2000, ISBN 978-0-8179-9792-2.