Gdanisko: Różnice pomiędzy wersjami

[wersja przejrzana]

Usunięta treść Dodana treść

Jednokolumnowy

Wersja z 12:33, 24 sie 2015

Gdanisko (dansker, danzker) – jeden z elementów architektonicznych średniowiecznych przede wszystkim krzyżackich zamków warownych, występujący w formie wykusza lub wieży usytuowanej na zewnątrz linii murów obronnych i połączonej z zamkiem krytym, biegnącym na wysokości pierwszego piętra, gankiem, określanym też galerią, który miał formę krytego przejścia wspartego na arkadach). Gdanisko mogło pełnić funkcję wieży ustępowej (latryny).

Gdanisko budowano tak, by wszystkie nieczystości ze znajdujących się w nim szaletów spadały do fosy. Było włączone w system obronny zamku, w niektórych przypadkach spełniając rolę dodatkowej wieży, wysuniętej przed obwód obronny i wspomagającej obronę ze strony najbardziej wystawionej na atak.

W nomenklaturze krzyżackiej gdaniskiem określano także wszelkie inne miejsca (np. wykusze latrynowe) służące spełnianiu swoich potrzeb fizjologicznych, z których odprowadzanie nieczystości zapewniała płynąca poniżej woda^[1].

Gdanisko mogło też być zbudowane z drewna tak jak na zamku w Ragnecie^[2].

Zachowane gdaniska znajdują się np. na zamkach w Malborku, Kwidzynie (najdłuższe w Europie), Toruniu (jedyna część zamku zachowana w całości), Kowalewie Pomorskim (zachowany fragment). Ciekawym rozwiązaniem był sposób oznaczenia drogi do gdaniska na zamku malborskim. Kierunek wskazywały tam swoimi ogonami rzeźby diabełki. Gdanisko znajdowało się również w Zamku Biskupów Pomezańskich w Prabutach. Sporną kwestią jest etymologia nazwy wieży. Niektórzy uważają, jakoby nazwa była próbą poniżenia dobrego imienia Gdańska, które to miasto wielokrotnie sprawiało kłopoty i buntowało się przeciwko Krzyżakom. Inna teoria mówi o wpływach języka pruskiego, w którym dansk miało oznaczać "mokry, wilgotny".

↑ Sławomir Jóźwiak, Janusz Trupinda, Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012, s.385 ISBN 978-83-231-2896-0
↑ Sławomir Jóźwiak, Janusz Trupinda, Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012, s ISBN 978-83-231-2896-0

Bibliografia

Witold Szolginia: Architektura. Warszawa: Sigma NOT, 1992, s. 38. ISBN 83-85001-89-1.

Linki zewnętrzne

Gdaniska w "Almanachu Historycznym"

[1] Sławomir Jóźwiak, Janusz Trupinda, Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012, s.385 ISBN 978-83-231-2896-0

[2] Sławomir Jóźwiak, Janusz Trupinda, Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012, s ISBN 978-83-231-2896-0

[1]

[2]

@@ Linia 4: / Linia 4: @@
 Gdanisko budowano tak, by wszystkie nieczystości ze znajdujących się w nim szaletów spadały do [[fosa|fosy]]. Było włączone w system obronny zamku, w niektórych przypadkach spełniając rolę dodatkowej wieży, wysuniętej przed obwód obronny i wspomagającej obronę ze strony najbardziej wystawionej na atak.
-W nomenklaturze krzyżackiej ''gdaniskiem'' określano także wszelkie inne miejsca (np. wykusze latrynowe) służące spełnianiu swoich potrzeb fizjologicznych, z których odprowadzanie nieczystości zapewniała płynąca poniżej woda<ref>Sławomir Jóźwiak, Janusz Trupinda, Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012, ss.48,263,313 ISBN 978-83-231-2896-0</ref>.
+W nomenklaturze krzyżackiej ''gdaniskiem'' określano także wszelkie inne miejsca (np. wykusze latrynowe) służące spełnianiu swoich potrzeb fizjologicznych, z których odprowadzanie nieczystości zapewniała płynąca poniżej woda<ref>Sławomir Jóźwiak, Janusz Trupinda, Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012, s.385 ISBN 978-83-231-2896-0</ref>.
+Gdanisko mogło też być zbudowane z drewna tak jak na zamku w Ragnecie<ref>Sławomir Jóźwiak, Janusz Trupinda, Krzyżackie zamki komturskie w Prusach. Topografia i układ przestrzenny na podstawie średniowiecznych źródeł pisanych, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2012, s ISBN 978-83-231-2896-0</ref>.
 Zachowane gdaniska znajdują się np. na zamkach w [[Zamek w Malborku|Malborku]], [[Zamek w Kwidzynie|Kwidzynie]] (najdłuższe w Europie), [[Zamek krzyżacki w Toruniu|Toruniu]] (jedyna część zamku zachowana w całości), [[Kowalewo Pomorskie|Kowalewie Pomorskim]] (zachowany fragment). Ciekawym rozwiązaniem był sposób oznaczenia drogi do gdaniska na zamku malborskim. Kierunek wskazywały tam swoimi ogonami [[Rzeźba|rzeźby]] [[diabeł]]ki.