Kultura puchowska: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
m →Tablica chronologiczna: oklasowanie tabelki |
→Stanowiska archeologiczne: meryt |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Plik:Celts 800-400BC.PNG|thumb|wędrówki Celtów]] |
[[Plik:Celts 800-400BC.PNG|thumb|wędrówki Celtów]] |
||
[[Plik:Pre Migration Age Germanic.png|thumb|wędrówki plemion germańskich od II do IV w. n.e.]] |
[[Plik:Pre Migration Age Germanic.png|thumb|wędrówki plemion germańskich od II do IV w. n.e.]] |
||
'''Kultura puchowska''' (daw. ''kultura cieszyńska'') – [[kultura archeologiczna]] [[epoka żelaza|epoki żelaza]] (300 p.n.e – 180 n.e. (regionalnie do IV w. n.e). |
'''Kultura puchowska''' (daw. ''kultura cieszyńska'') – [[kultura archeologiczna]] [[epoka żelaza|epoki żelaza]] (300 p.n.e – 180 n.e. (regionalnie do IV w. n.e) wiązana z plemionami celtyckimi. |
||
== Chronologia geneza i zanik == |
== Chronologia geneza i zanik == |
||
| Linia 24: | Linia 24: | ||
== Gospodarka i społeczeństwo == |
== Gospodarka i społeczeństwo == |
||
Ludność kultury puchowskiej prezentowała wysoki stopień rozwoju gospodarki, o którym świadczą chociażby lokalne emisje monet. |
Ludność kultury puchowskiej prezentowała wysoki stopień rozwoju gospodarki, o którym świadczą chociażby lokalne emisje monet. |
||
Głównym nosicielem tej kultury była ludność utożsamiana z celtyckim plemieniem [[Kotynowie|Kotynów]] (o Kotynach wspomina [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyt]]<ref>O '''Kotynach''': ''„Iuxta Hermunduros Naristi ac deinde Marcomani et Quadi agunt. Praecipua Marcomanorum gloria viresque, atque ipsa etiam sedes pulsis olim Boiis virtute parta. Nec Naristi Quadive degenerant. Eaque Germaniae velut frons est, quatenus Danuvio peragitur. Marcomanis Quadisque usque ad nostram memoriam reges mansere ex gente ipsorum, nobile Marobodui et Tudri genus: iam et externos patiuntur, sed vis et potentia regibus ex auctoritate Romana. Raro armis nostris, saepius pecunia iuvantur, nec minus valent.Retro Marsigni, Cotini, Osi, Buri terga Marcomanorum Quadorumque claudunt. E quibus Marsigni et Buri sermone cultuque Suebos referunt: Cotinos Gallica, Osos Pannonica lingua coarguit non esse Germanos, et quod tributa patiuntur. Partem tributorum Sarmatae, partem Quadi ut alienigenis imponunt: Cotini, quo magis pudeat, et ferrum effodiunt. Omnesque hi populi pauca campestrium, ceterum saltus et vertices montium iugumque insederunt. Dirimit enim scinditque Suebiam continuum montium iugum, ultra quod plurimae gentes agunt, ex quibus latissime patet Lygiorum nomen in plures civitates diffusum. Valentissimas nominasse sufficiet, Harios, Helveconas, Manimos, Helisios, Nahanarvalos”'', '''w przekładzie S. Hammera''' „W stecz patrząc, widzimy Marsyngów, Kotynów, Osów i Burów, którzy z krajem Markomanów od tyłu graniczą. Z tych, Marsyngowie i Burowie językiem i trybem życia mocno przypominają Swebów. O Kotynach świadczy ich język galicki, o Osach panońskich, że nie są Germanami, a nadto ta okoliczność, że ponoszą daniny. Część tych danin nakładają na nich Sarmaci, część Kwadowie, jako na cudzoziemców. Kotynowie na domiar wstydu pracują jeszcze w kopalniach żelaza. Wszystkie te ludy niewiele zajęły równin, zresztą tylko w dąbrowach i na szczytach gór (i w paśmie górskim) osiadły. Swebię dzieli bowiem i przecina nieprzerwane pasmo gór, poza którymi mieszka bardzo wiele ludów.”.</ref>), osiadła na zachodnim pograniczu oraz |
Głównym nosicielem tej kultury była ludność utożsamiana z celtyckim plemieniem [[Kotynowie|Kotynów]] (o Kotynach wspomina [[Publiusz Korneliusz Tacyt|Tacyt]]<ref>O '''Kotynach''': ''„Iuxta Hermunduros Naristi ac deinde Marcomani et Quadi agunt. Praecipua Marcomanorum gloria viresque, atque ipsa etiam sedes pulsis olim Boiis virtute parta. Nec Naristi Quadive degenerant. Eaque Germaniae velut frons est, quatenus Danuvio peragitur. Marcomanis Quadisque usque ad nostram memoriam reges mansere ex gente ipsorum, nobile Marobodui et Tudri genus: iam et externos patiuntur, sed vis et potentia regibus ex auctoritate Romana. Raro armis nostris, saepius pecunia iuvantur, nec minus valent.Retro Marsigni, Cotini, Osi, Buri terga Marcomanorum Quadorumque claudunt. E quibus Marsigni et Buri sermone cultuque Suebos referunt: Cotinos Gallica, Osos Pannonica lingua coarguit non esse Germanos, et quod tributa patiuntur. Partem tributorum Sarmatae, partem Quadi ut alienigenis imponunt: Cotini, quo magis pudeat, et ferrum effodiunt. Omnesque hi populi pauca campestrium, ceterum saltus et vertices montium iugumque insederunt. Dirimit enim scinditque Suebiam continuum montium iugum, ultra quod plurimae gentes agunt, ex quibus latissime patet Lygiorum nomen in plures civitates diffusum. Valentissimas nominasse sufficiet, Harios, Helveconas, Manimos, Helisios, Nahanarvalos”'', '''w przekładzie S. Hammera''' „W stecz patrząc, widzimy Marsyngów, Kotynów, Osów i Burów, którzy z krajem Markomanów od tyłu graniczą. Z tych, Marsyngowie i Burowie językiem i trybem życia mocno przypominają Swebów. O Kotynach świadczy ich język galicki, o Osach panońskich, że nie są Germanami, a nadto ta okoliczność, że ponoszą daniny. Część tych danin nakładają na nich Sarmaci, część Kwadowie, jako na cudzoziemców. Kotynowie na domiar wstydu pracują jeszcze w kopalniach żelaza. Wszystkie te ludy niewiele zajęły równin, zresztą tylko w dąbrowach i na szczytach gór (i w paśmie górskim) osiadły. Swebię dzieli bowiem i przecina nieprzerwane pasmo gór, poza którymi mieszka bardzo wiele ludów.”.</ref>), osiadła na zachodnim pograniczu oraz celtyckim plemieniem [[Anartowie|Anartów]] (''Anartii, Anartfracti'') na wschodnim pograniczu w dorzeczu [[San]]u i [[Cisa|Cisy]]. Kultura puchowska przetrwała na ziemiach ziemiach polskich co najmniej do końca II w. n.e. W okresie upływającym po wojnach [[Markomanowie|markomańskich]] (lata [[166]]-[[180]]) ślady osadnictwa tej kultury zanikają. |
||
== Tablica chronologiczna == |
== Tablica chronologiczna == |
||
| Linia 55: | Linia 55: | ||
* [[Horodyszcze (starożytna osada)|Horodyszcze]] nad [[San]]em: Początki osadnictwa celtyckiego na terenie dorzecza [[San]]u sięgają IV wieku p.n.e. [[Celtowie]] osiedlili się w południowej jego części w rejonie nad Górnym i środkowym Sanem w okolicach Sanoka. Na terenie tym do chwili obecnej zlokalizowano 26 stanowiska archeologiczne z materiałami, które należy przypisać kulturze celtyckiej. Do najlepiej przebadanych należą osady w miejscowościach [[Pakoszówka]], [[Sanok]]-Biała Góra oraz [[Trepcza]]. Na stanowisku w m. [[Trepcza]] jeszcze w latach 60. ubiegłego wieku znaleziono m.in. złotego [[Stater (jednostka)|statera]] celtyckiego. Ciekawostką jest, że nazwa „San” w języku [[Galowie|Gallów]] to „[[rzeka]]”, czyli rzeka [[Shannon (rzeka)|Shannon]] (ir: Siannan), [[Saona]], [[Sekwana|Seine]] i San mają wspólny galijsko/celtycki źródłosłów, pra-indeoeuropejski sufix -onna oznaczyłby źródło lub rzekę. |
* [[Horodyszcze (starożytna osada)|Horodyszcze]] nad [[San]]em: Początki osadnictwa celtyckiego na terenie dorzecza [[San]]u sięgają IV wieku p.n.e. [[Celtowie]] osiedlili się w południowej jego części w rejonie nad Górnym i środkowym Sanem w okolicach Sanoka. Na terenie tym do chwili obecnej zlokalizowano 26 stanowiska archeologiczne z materiałami, które należy przypisać kulturze celtyckiej. Do najlepiej przebadanych należą osady w miejscowościach [[Pakoszówka]], [[Sanok]]-Biała Góra oraz [[Trepcza]]. Na stanowisku w m. [[Trepcza]] jeszcze w latach 60. ubiegłego wieku znaleziono m.in. złotego [[Stater (jednostka)|statera]] celtyckiego. Ciekawostką jest, że nazwa „San” w języku [[Galowie|Gallów]] to „[[rzeka]]”, czyli rzeka [[Shannon (rzeka)|Shannon]] (ir: Siannan), [[Saona]], [[Sekwana|Seine]] i San mają wspólny galijsko/celtycki źródłosłów, pra-indeoeuropejski sufix -onna oznaczyłby źródło lub rzekę. |
||
* [[Maszkowice (województwo małopolskie)|Maszkowice]]: wały i osada obronna. |
* [[Maszkowice (województwo małopolskie)|Maszkowice]]: wały i osada obronna. |
||
* [[Skalka nad Váhom]] koło [[Trenczyn|Trenczyna]] na Słowacji |
|||
== Literatura == |
== Literatura == |
||
Wersja z 11:45, 4 maj 2016
Kultura puchowska (daw. kultura cieszyńska) – kultura archeologiczna epoki żelaza (300 p.n.e – 180 n.e. (regionalnie do IV w. n.e) wiązana z plemionami celtyckimi.
Chronologia geneza i zanik
Nazwa wywodzi się od eponimicznego stanowiska Púchov nad Wagiem na Słowacji, które przebadał E. Beninger w roku 1937, jednak pierwszego odkrycia zabytków przypisanych później tej kulturze dokonał w latach 1888-1894 E. Hoening.
Stanowiska tej kultury datowane są na okres pomiędzy III a I w. p.n.e. Kultura puchowska nastąpiła po wcześniejszej kulturze łużyckiej jako kontynuatorka zespołu zachodniohalsztackich i lateńskich grup kulturowych w odmianie celtycko-trackiej. Na północy do II w. n.e. stanowiska kultury puchowskiej sąsiadują ze stanowiskami kultury przeworskiej, natomiast na wschodzie ze stanowiskami kultury zarubinieckiej.
Obszar występowania i kontekst archeologiczny
Stanowiska kultury puchowskiej występowała w okresie lateńskim, tj. do końca okresu LT B (połowa III w. p.n.e.) na terenach północnej i wschodniej Słowacji głównie w jej partiach górskich oraz w górnym dorzeczu Nitry, Wagu i Hronu. W okresie LT C na tereny południowej Polski przenika zapewne część grup ludności celtyckiej m.in. na ziemie kotliny sądeckiej, kotliny żywieckiej oraz obszar górnego i środkowego dorzecza Sanu na tzw. Doły Jasielsko-Sanockie – za pośrednictwem silnego ośrodka zemplińskiego we wschodniej Słowacji na terenach południowej Polski oraz północnej części Słowacji.
Charakterystyczne wytwory kulturowe
Ceramika tzw. grafitowa, szklane bransolety, niespotykane dotąd narzędzia rolnicze i kowalskie.
Osadnictwo
Osady ufortyfikowane o konstrukcji ziemno-drewniano-kamiennej. W niektórych osadach, np. Liptowska Mara na Słowacji, znajdowały się miejsca kultu, gdzie składano ofiary.
Obrządek
Brak informacji na temat obrządku pogrzebowego .
Gospodarka i społeczeństwo
Ludność kultury puchowskiej prezentowała wysoki stopień rozwoju gospodarki, o którym świadczą chociażby lokalne emisje monet. Głównym nosicielem tej kultury była ludność utożsamiana z celtyckim plemieniem Kotynów (o Kotynach wspomina Tacyt[1]), osiadła na zachodnim pograniczu oraz celtyckim plemieniem Anartów (Anartii, Anartfracti) na wschodnim pograniczu w dorzeczu Sanu i Cisy. Kultura puchowska przetrwała na ziemiach ziemiach polskich co najmniej do końca II w. n.e. W okresie upływającym po wojnach markomańskich (lata 166-180) ślady osadnictwa tej kultury zanikają.
Tablica chronologiczna
| Okres | Według Dechelette | Według Reinecke | Datowanie |
|---|---|---|---|
| Wczesnolateński | La Tene I | La Tene A i B | 480-300 p.n.e. |
| Środkowolateński | La Tene II | La Tene C | 300-100 p.n.e. (regionalnie do ok. 150 p.n.e.) |
| Późnolateński | La Tene III | La Tene D | 150/100 p.n.e. do pocz. I w. n.e. |
Stanowiska archeologiczne
- Horodyszcze nad Sanem: Początki osadnictwa celtyckiego na terenie dorzecza Sanu sięgają IV wieku p.n.e. Celtowie osiedlili się w południowej jego części w rejonie nad Górnym i środkowym Sanem w okolicach Sanoka. Na terenie tym do chwili obecnej zlokalizowano 26 stanowiska archeologiczne z materiałami, które należy przypisać kulturze celtyckiej. Do najlepiej przebadanych należą osady w miejscowościach Pakoszówka, Sanok-Biała Góra oraz Trepcza. Na stanowisku w m. Trepcza jeszcze w latach 60. ubiegłego wieku znaleziono m.in. złotego statera celtyckiego. Ciekawostką jest, że nazwa „San” w języku Gallów to „rzeka”, czyli rzeka Shannon (ir: Siannan), Saona, Seine i San mają wspólny galijsko/celtycki źródłosłów, pra-indeoeuropejski sufix -onna oznaczyłby źródło lub rzekę.
- Maszkowice: wały i osada obronna.
- Skalka nad Váhom koło Trenczyna na Słowacji
Literatura
- K. Godłowski: Okres lateński w Europie, Archeologia pierwotna i wczesnośredniowieczna, cz. IV, Kraków 1977.
- K. Pieta: Die Púchov – Kultur (Monografia) 1982.
- P. Kaczanowski, M. Parczewski (red.): Archeologia o początkach Słowian, Materiały z konferencji, Kraków, 19-21 Listopada 2001; Kraków 2005 : Kaczanowski P., Madyda-Legutko R. „Strefy kulturowe w Europie Środkowej w okresie rzymskim”.
- J. Ginalski: Materiały i Sprawozdania Rzeszowskiego Ośrodka Archeologicznego za rok 1966, za rok 1967, za lata 1968-1969, za lata 1970-1972, za lata 1973-1975, za lata 1976-1979, za lata 1980-1984, za lata 1985-1990, za lata 1991-1992, za rok 1993, Tom XVI, Tom XVII, Tom XVIII, Tom XIX, Tom XX.
- tenże: Na granicach antycznego świata, Materiały z konferencji – Rzeszów, 20-21 XI 1997.
- s. Hammer: Tacyt, Dzieła, Warszawa, Czytelnik 2005.
- ↑ O Kotynach: „Iuxta Hermunduros Naristi ac deinde Marcomani et Quadi agunt. Praecipua Marcomanorum gloria viresque, atque ipsa etiam sedes pulsis olim Boiis virtute parta. Nec Naristi Quadive degenerant. Eaque Germaniae velut frons est, quatenus Danuvio peragitur. Marcomanis Quadisque usque ad nostram memoriam reges mansere ex gente ipsorum, nobile Marobodui et Tudri genus: iam et externos patiuntur, sed vis et potentia regibus ex auctoritate Romana. Raro armis nostris, saepius pecunia iuvantur, nec minus valent.Retro Marsigni, Cotini, Osi, Buri terga Marcomanorum Quadorumque claudunt. E quibus Marsigni et Buri sermone cultuque Suebos referunt: Cotinos Gallica, Osos Pannonica lingua coarguit non esse Germanos, et quod tributa patiuntur. Partem tributorum Sarmatae, partem Quadi ut alienigenis imponunt: Cotini, quo magis pudeat, et ferrum effodiunt. Omnesque hi populi pauca campestrium, ceterum saltus et vertices montium iugumque insederunt. Dirimit enim scinditque Suebiam continuum montium iugum, ultra quod plurimae gentes agunt, ex quibus latissime patet Lygiorum nomen in plures civitates diffusum. Valentissimas nominasse sufficiet, Harios, Helveconas, Manimos, Helisios, Nahanarvalos”, w przekładzie S. Hammera „W stecz patrząc, widzimy Marsyngów, Kotynów, Osów i Burów, którzy z krajem Markomanów od tyłu graniczą. Z tych, Marsyngowie i Burowie językiem i trybem życia mocno przypominają Swebów. O Kotynach świadczy ich język galicki, o Osach panońskich, że nie są Germanami, a nadto ta okoliczność, że ponoszą daniny. Część tych danin nakładają na nich Sarmaci, część Kwadowie, jako na cudzoziemców. Kotynowie na domiar wstydu pracują jeszcze w kopalniach żelaza. Wszystkie te ludy niewiele zajęły równin, zresztą tylko w dąbrowach i na szczytach gór (i w paśmie górskim) osiadły. Swebię dzieli bowiem i przecina nieprzerwane pasmo gór, poza którymi mieszka bardzo wiele ludów.”.