Zamek w Przedczu: Różnice pomiędzy wersjami
52°19′55″N 18°53′57″E/52,331944 18,899167| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
źródła/przypisy |
merytoryczne, źródła/przypisy |
||
| Linia 31: | Linia 31: | ||
|www = |
|www = |
||
}} |
}} |
||
'''Zamek w Przedczu''' – [[zamek]] |
'''Zamek w Przedczu''' – [[zamek]] zbudowany przez Kazimierza Wielkiego w połowie XIV wieku zlokalizowany w miejscowości [[Przedecz]] w [[województwo wielkopolskie|województwie wielkopolskim]], [[powiat kolski|powiecie kolskim]], nad [[Przedecz (jezioro)|jeziorem Przedecz]], przy ulicy Zamkowej. Obecnie częściowo zachowany w bryle kościoła, który pełni funkcję domu kultury. |
||
Zanim zbudowano zamek, w jego miejscu znajdował się drewniano-ziemny gród obronny, który w czasie wojny polsko-krzyżackiej został wiosną [[1329]] roku zdobyty przez komtura krajowego ziemi chełmińskiej, Ottona z Luterbergu, przy użyciu machin oblężniczych. W trakcie oblężenia zginęło wielu obrońców, wśród nich osiemdziesięciu "znacznych"<ref name=":0" />. Ponownie Krzyżacy zdobyli gród w 1332 roku i okupowali go wraz z całymi Kujawami przez jedenaście lat<ref name=":0" />. W grodzie osadzili własną załogę, dowodzoną przez zakonnego brata z tytułem wójta<ref name=":0" />. Król [[Kazimierz III Wielki|Kazimierz Wielki]] odzyskał Kujawy z Przedczem w 1343 roku, na mocy [[Pokój kaliski 1343|traktatu pokojowego w Kaliszu]]<ref name=":0" />. |
|||
Zamek zbudowany w stylu [[gotyk|gotyckim]] w [[XIV wiek]]u przez [[Kazimierz III Wielki|Kazimierza III Wielkiego]]. Najstarszym elementem murowanym była cylindryczna wieża o średnicy 7 metrów. Długość murów zamkowych założonych na planie prostokąta wynosiła ok. 52 metry na ok. 30 metrów. W północno-zachodnim narożnik muru obwodowego znajdowało się niewysoka wieża bramna na planie czworoboku, do której prowadził [[most zwodzony]]<ref name=":0">[http://kpbc.umk.pl/dlibra/applet?mimetype=image%2Fx.djvu&sec=false&handler=djvu_html5&content_url=%2FContent%2F49797%2Fmdd_600001.djvu&p=6 Łbik Lech, ''Zamek w Przedczu na Kujawach''<nowiki> [w:] Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu - 2001, z. 6, s. 123-144</nowiki>]</ref>. Gotycki zamek spłonął w [[1538]] roku. Około 1555 roku zamek został przebudowany przez starostę Wojciecha Korycińskiego, który zamek wyremontował i polecił przebić nową bramę w zachodnim murze, obok dawnej wieży bramnej, wzmocnionym przedbramiem. Nadbudowano też wieżę o renesansową attykę. Do wieży dobudowano budynek mieszkalny zwany ''kamienicą'' o wymiarach 11,47 x 28,42 metra<ref name=":0" />. Pod zamkiem znajdowały się zabudowania gospodarcze podzamcza zwane ''Przygródkiem'', gdzie była kuźnia, stajnia na 48 koni, wozownia, obora, browar, kancelaria itp. Zamek został częściowo zrujnowany w czasie wojen w połowie [[XVII wiek]]u. |
|||
Około 1350 roku król Kazimierz Wielki polecił zbudować w w Przedczu zamek murowany, który lepiej niż gród zabezpieczałby Kujawy i miasto Przedcz przed niebezpieczeństwem krzyżackim. Najstarszym elementem murowanym była przypuszczalnie cylindryczna wieża o średnicy 7,50 metrów<ref name=":0" /><ref>Sławiński Ireneusz, ''Zamek Przedecz- później kościół ewangelicki. Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska i badania architektoniczne'', Toruń 1967- maszynopis w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu</ref>. Długość murów zamkowych zbudowanych na planie prostokąta z cegły na kamiennym fundamencie, wynosiła ok. 52 metry na ok. 30 metrów. Mury miały przypuszczalnie wysokość 11 metrów i zwieńczone były gankiem z [[Blanki|blankami]] ([[Krenelaż|krenlażem]]). W północno-zachodnim narożnik muru obwodowego znajdowało się niewysoka wieża bramna na planie czworoboku, do której prowadził przerzucony nad fosą [[most zwodzony]]<ref name=":0">[http://kpbc.umk.pl/dlibra/applet?mimetype=image%2Fx.djvu&sec=false&handler=djvu_html5&content_url=%2FContent%2F49797%2Fmdd_600001.djvu&p=6 Łbik Lech, ''Zamek w Przedczu na Kujawach''<nowiki> [w:] Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu - 2001, z. 6, s. 123-144</nowiki>]</ref>. W 1383 roku zamek w Przedczu w czasie wojny domowej po śmierci króla [[Ludwik Węgierski|Ludwika Węgierskiego]] opanował bez walki książę mazowiecki [[Siemowit IV]], który nadał go swojemu stronnikowi [[Bartosz Wezenborg|Bartoszowi z Wezenburga]]. W 1398 roku zamek i miasto wykupił król [[Władysław II Jagiełło|Władysław Jagiełło]]. Gotycki zamek spłonął w [[1538]] roku. Około 1555 roku zamek został przebudowany przez starostę Wojciecha Korycińskiego, który zamek wyremontował i polecił przebić nową bramę w zachodnim murze, obok dawnej wieży bramnej, wzmocnionym przedbramiem. Nadbudowano też okrągłą wieżę o renesansową attykę<ref>J. Z. Łoziński, A. Miłobędzki, ''Atlas zabytków architektury w Polsce'', Warszawa 1967, s. 19-20</ref>. Sądzić należy, że wieża po przebudowie z XVI wieku była otynkowana, ponieważ opisywano ją jako ''Wieżę Białą,'' w opozycji do prostokątnej ceglanej ''Wieży Czerwonej,'' w której przed przebudową znajdowała się stara brama zamkowa<ref name=":0" />. Do wieży dobudowano budynek mieszkalny zwany ''kamienicą'' o wymiarach 11,47 x 28,42 metra<ref name=":0" />. Pod zamkiem znajdowały się zabudowania gospodarcze podzamcza zwane ''Przygródkiem'', gdzie była kuźnia, stajnia na 48 koni, wozownia, obora, browar, kancelaria itp. Zamek nie został zniszczony w czasie Potopu szwedzkiego<ref name=":0" />. W 1766 i 1789 roku zamek opisano jako zrujnowany. W 2 połowie XVIII wieku na przygródku zbudowano kryty dachówką parterowy pałacyk starosty Jakuba Zygmunta Kretkowskiego<ref name=":0" />. Ruiny zamku zostały częściowo rozebrane przed 1820 rokiem, a budynek ''Kamienicy'' przebudowano na [[kościół (budynek)|kościół]] [[Protestantyzm|ewangelicki]]. Z dawnego zamku zachowała się [[wieża]] zamieniona po 1860 roku na [[dzwonnica|dzwonnicę]] oraz sklepione [[piwnica|piwnice]]. |
|||
Rozebrany w [[1789]] roku na budowę [[kościół (budynek)|kościoła]] [[Protestantyzm|ewangelickiego]]. Zachowała się [[wieża]] zamku zamieniona na [[dzwonnica|dzwonnicę]] oraz sklepione [[piwnica|piwnice]]. |
|||
Do 1960 roku w zamku mieścił się magazyn zbożowy. Obiekt został wpisany do rejestru zabytków w dniu 14.11.1967. Dzięki działalności Społecznego Komitetu Ochrony Zabytków i Odbudowy Zamku obiekt w 1969 roku przejęto oficjalnie od gminy ewangelickiej i w 1973 roku rozpoczęto jego remont. W dniu 11 grudnia 1977 roku w zamku rozpoczął działalność Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury. |
|||
== Przypisy == |
== Przypisy == |
||
| Linia 49: | Linia 49: | ||
*W. Posadzy, ''Studium historyczno-urbanistyczne miasta Przedcza'', Poznań 1962- maszynopis w Archiwum Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Poznaniu, Delegatura w Koninie, s. 4, 8-9, 13-14, 15 |
*W. Posadzy, ''Studium historyczno-urbanistyczne miasta Przedcza'', Poznań 1962- maszynopis w Archiwum Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Poznaniu, Delegatura w Koninie, s. 4, 8-9, 13-14, 15 |
||
*Z. Nawrocki, ''Przedecz- zamek. Dokumentacja historyczno-konserwatorska'', Toruń 1967 - maszynopis w Archiwum Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Poznaniu, Delegatura w Koninie |
*Z. Nawrocki, ''Przedecz- zamek. Dokumentacja historyczno-konserwatorska'', Toruń 1967 - maszynopis w Archiwum Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Poznaniu, Delegatura w Koninie |
||
* |
*Sławiński Ireneusz, ''Zamek Przedecz- później kościół ewangelicki. Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska i badania architektoniczne'', Toruń 1967- maszynopis w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu; |
||
*''Przedecz, powiat Włocławek. Kościół ewangelicki - dawny zamek piastowski. Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska odkrywek architektonicznych'', cz. 1-2, Toruń 1973-1974- maszynopis w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu; |
*''Przedecz, powiat Włocławek. Kościół ewangelicki - dawny zamek piastowski. Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska odkrywek architektonicznych'', cz. 1-2, Toruń 1973-1974- maszynopis w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu; |
||
Wersja z 12:55, 17 lip 2018
 nr rej. 242/20 z 14.11.1967[1]
| |
.jpg) Ruiny zamku w Przedczu | |
| Państwo | |
|---|---|
| Miejscowość | |
| Adres |
ul. Zamkowa |
| Rozpoczęcie budowy |
XIV w. |
Położenie na mapie Przedeczy  | |
Położenie na mapie Polski  | |
Położenie na mapie województwa wielkopolskiego  | |
Położenie na mapie powiatu kolskiego  | |
Położenie na mapie gminy Przedecz  | |
| 52°19′55″N 18°53′57″E/52,331944 18,899167
| |
Zamek w Przedczu – zamek zbudowany przez Kazimierza Wielkiego w połowie XIV wieku zlokalizowany w miejscowości Przedecz w województwie wielkopolskim, powiecie kolskim, nad jeziorem Przedecz, przy ulicy Zamkowej. Obecnie częściowo zachowany w bryle kościoła, który pełni funkcję domu kultury.
Zanim zbudowano zamek, w jego miejscu znajdował się drewniano-ziemny gród obronny, który w czasie wojny polsko-krzyżackiej został wiosną 1329 roku zdobyty przez komtura krajowego ziemi chełmińskiej, Ottona z Luterbergu, przy użyciu machin oblężniczych. W trakcie oblężenia zginęło wielu obrońców, wśród nich osiemdziesięciu "znacznych"[2]. Ponownie Krzyżacy zdobyli gród w 1332 roku i okupowali go wraz z całymi Kujawami przez jedenaście lat[2]. W grodzie osadzili własną załogę, dowodzoną przez zakonnego brata z tytułem wójta[2]. Król Kazimierz Wielki odzyskał Kujawy z Przedczem w 1343 roku, na mocy traktatu pokojowego w Kaliszu[2].
Około 1350 roku król Kazimierz Wielki polecił zbudować w w Przedczu zamek murowany, który lepiej niż gród zabezpieczałby Kujawy i miasto Przedcz przed niebezpieczeństwem krzyżackim. Najstarszym elementem murowanym była przypuszczalnie cylindryczna wieża o średnicy 7,50 metrów[2][3]. Długość murów zamkowych zbudowanych na planie prostokąta z cegły na kamiennym fundamencie, wynosiła ok. 52 metry na ok. 30 metrów. Mury miały przypuszczalnie wysokość 11 metrów i zwieńczone były gankiem z blankami (krenlażem). W północno-zachodnim narożnik muru obwodowego znajdowało się niewysoka wieża bramna na planie czworoboku, do której prowadził przerzucony nad fosą most zwodzony[2]. W 1383 roku zamek w Przedczu w czasie wojny domowej po śmierci króla Ludwika Węgierskiego opanował bez walki książę mazowiecki Siemowit IV, który nadał go swojemu stronnikowi Bartoszowi z Wezenburga. W 1398 roku zamek i miasto wykupił król Władysław Jagiełło. Gotycki zamek spłonął w 1538 roku. Około 1555 roku zamek został przebudowany przez starostę Wojciecha Korycińskiego, który zamek wyremontował i polecił przebić nową bramę w zachodnim murze, obok dawnej wieży bramnej, wzmocnionym przedbramiem. Nadbudowano też okrągłą wieżę o renesansową attykę[4]. Sądzić należy, że wieża po przebudowie z XVI wieku była otynkowana, ponieważ opisywano ją jako Wieżę Białą, w opozycji do prostokątnej ceglanej Wieży Czerwonej, w której przed przebudową znajdowała się stara brama zamkowa[2]. Do wieży dobudowano budynek mieszkalny zwany kamienicą o wymiarach 11,47 x 28,42 metra[2]. Pod zamkiem znajdowały się zabudowania gospodarcze podzamcza zwane Przygródkiem, gdzie była kuźnia, stajnia na 48 koni, wozownia, obora, browar, kancelaria itp. Zamek nie został zniszczony w czasie Potopu szwedzkiego[2]. W 1766 i 1789 roku zamek opisano jako zrujnowany. W 2 połowie XVIII wieku na przygródku zbudowano kryty dachówką parterowy pałacyk starosty Jakuba Zygmunta Kretkowskiego[2]. Ruiny zamku zostały częściowo rozebrane przed 1820 rokiem, a budynek Kamienicy przebudowano na kościół ewangelicki. Z dawnego zamku zachowała się wieża zamieniona po 1860 roku na dzwonnicę oraz sklepione piwnice.
Do 1960 roku w zamku mieścił się magazyn zbożowy. Obiekt został wpisany do rejestru zabytków w dniu 14.11.1967. Dzięki działalności Społecznego Komitetu Ochrony Zabytków i Odbudowy Zamku obiekt w 1969 roku przejęto oficjalnie od gminy ewangelickiej i w 1973 roku rozpoczęto jego remont. W dniu 11 grudnia 1977 roku w zamku rozpoczął działalność Miejsko-Gminny Ośrodek Kultury.
Przypisy
- ↑ Rejestr zabytków nieruchomych – województwo wielkopolkie [online], Narodowy Instytut Dziedzictwa, 31 marca 2024 [dostęp 2012-12-26].
- ↑ a b c d e f g h i j Łbik Lech, Zamek w Przedczu na Kujawach [w:] Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu - 2001, z. 6, s. 123-144
- ↑ Sławiński Ireneusz, Zamek Przedecz- później kościół ewangelicki. Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska i badania architektoniczne, Toruń 1967- maszynopis w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu
- ↑ J. Z. Łoziński, A. Miłobędzki, Atlas zabytków architektury w Polsce, Warszawa 1967, s. 19-20
Bibliografia
- Łbik Lech, Zamek w Przedczu na Kujawach [w:] Materiały do Dziejów Kultury i Sztuki Bydgoszczy i Regionu - 2001, z. 6, s. 123-144
- Pietrzak Jan, Zamki i dwory obronne w dobrach państwowych prowincji wielkopolskiej
- Kajzer Leszek, Kołodziejski Stanisław, Salm Jan, Leksykon zamków w Polsce
- Kajzer Leszek, Wieże zamków prowincji wielkopolskiej
- W. Posadzy, Studium historyczno-urbanistyczne miasta Przedcza, Poznań 1962- maszynopis w Archiwum Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Poznaniu, Delegatura w Koninie, s. 4, 8-9, 13-14, 15
- Z. Nawrocki, Przedecz- zamek. Dokumentacja historyczno-konserwatorska, Toruń 1967 - maszynopis w Archiwum Wojewódzkiego Oddziału Służby Ochrony Zabytków w Poznaniu, Delegatura w Koninie
- Sławiński Ireneusz, Zamek Przedecz- później kościół ewangelicki. Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska i badania architektoniczne, Toruń 1967- maszynopis w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu;
- Przedecz, powiat Włocławek. Kościół ewangelicki - dawny zamek piastowski. Inwentaryzacja budowlano-konserwatorska odkrywek architektonicznych, cz. 1-2, Toruń 1973-1974- maszynopis w zbiorach Regionalnego Ośrodka Studiów i Ochrony Środowiska Kulturowego w Toruniu;