Park Zofiówka w Humaniu

Park Zofiówka w Humaniu

Park Zofiówka w Humaniu - Dolny Staw i widok na Pawilon Flory
Państwo	Ukraina
Miejscowość	Humań
Powierzchnia	179,2 ha
Data założenia	1796–1802
Projektant	Ludwik Metzell
Położenie na mapie obwodu czerkaskiego Park Zofiówka w Humaniu
Położenie na mapie Ukrainy Park Zofiówka w Humaniu
48°45′51″N 30°14′37″E
Strona internetowa

Zofiówka także Sofijówka obecnie też Park w Zofiówce (ukr. "Софіївський парк", Sofijiwśkyj park) – park o charakterze krajobrazowym położony w Humaniu nad jarem rzeki Kamionki, obecnie na terytorium Ukrainy.

Park został założony w 1796 roku przez Stanisława Szczęsnego Potockiego dla żony Zofii Potockiej i nazwany na jej cześć "Sofijówką" (od imienia). Przed rozpoczęciem prac miejsce to było niemal bezdrzewne. Założenie parkowe kosztowało 20 milionów ówczesnych złotych, co stanowiło kolosalny wydatek na ówczesne czasy. Budowa trwała 9 lat i zakończyła się w 1802 roku. Projektant i wykonawca - polski inżynier wojskowy Ludwik Metzell zgromadził florę z wielu zakątków Europy (m.in. posadzono 512 gatunków drzew z całego świata).

Prace polegały na zmianie ukształtowania terenu, co wiązało się z przemieszczeniem olbrzymich mas ziemi oraz potężnych bloków kamiennych, które potrzebne były do stworzenia rumowisk skalnych i grot. Z kamiennymi kompozycjami współgrał przemyślny system wodny, ponieważ niezbyt wielka ilość wody, jaką dostarczała Kamionka, musiała zostać odpowiednio skumulowana, aby zapewnić właściwe działanie wodnych atrakcji. Wykopano dwa duże stawy i dzięki przegrodzeniu tamami jaru Kamionki powstały dwa zbiorniki wodne, a dzielące je różnice poziomów, regulowane przez śluzy, pozwalały na stworzenie wodotrysków, kaskad i wodospadów.

Całość została skomponowana przestrzennie w stylu romantycznym. W trakcie budowy wykopano dwa wielkie sztuczne stawy (Dolny i Górny), które połączono kaskadą rzeki Kamionki, natomiast pod ziemią oba stawy łączy 224 metrowy kanał ze śluzą Amsterdamską (podwodna rzeka zwana jest Rzeką Styks), którędy do dnia dzisiejszego pływają łodzie obwożąc turystów. Na dolnym stawie utworzono wyspę, na której wybudowano największy w Europie wodotrysk (fontanna Żmija). Do stawu wpadał wodospad o wysokości 23 metrów. Park zajmował obszar 160 hektarów, na powierzchni którego znajdowało się ponad 60 różnego rodzaju dzieł architektonicznych: sztuczne groty, altany, mostki, pawilony, obeliski oraz rzeźby i popiersia z pracowni we Włoszech i Grecji. Oprócz tego zbudowano takie obiekty jak:

• stylizowany na starożytny amfiteatr
• Skała Leukadyjska, na której szczycie ukształtowano z kamieni taras widokowy zwany Belwederem
• Labirynt Kreteński
• Skała Tarpejska z późniejszą altanką
• Pola Elizejskie z postumentem z wazą, na którym pierwotnie umieszczono wiersz autorstwa Szczęsnego, Płyń strumyku szybkim biegiem, Te na zawsze rzucaj cienie, Z kwiecistym się żegnaj brzegiem, Skropić dzikie śpiesz kamienie, Tak szczęśliwy dzień uchodzi, Choć zbyt rzadki dla człowieka, Ledwo się go ujrzeć godzi, Tylko błyśnie i ucieka. Później wazę zastąpiono wykonanym z brązu popiersiem Stanisława Trembeckiego
• w zakolu Dolnego Stawu, utworzono plateau, zwane Reunionem (czyli Placem Zebrań). Na jego środku uformowano niewielki kolisty zbiornik wodny, noszący nazwę Stawu Rybki, a w nim ustawiono potężną granitową misę, wyciosaną z jednego bloku granitu, wypełnioną kwiatami. Plac ten pomyślany został jako dogodne miejsce do podziwiania Wielkiego Wodospadu.
• Zmarłe dzieci Zofii i Szczęsnego upamiętniał także niewielki wodospad zwany Trzema Łzami oraz kamienna Złamana Kolumna
• Obok wodospadu koryto Kamionki przegrodzone zostało rumowiskiem skalnym, noszącym nazwę Doliny Gigantów
• Pośrodku górnego stawu utworzono sztuczną zwaną Anti-Circe (Miłości lub Wyspą Topolową)
• Źródło Wężowe (Źródło Hippokrene) koło Groty Krynica
• Groty: Łokietka, Strachu i Zwątpienia, Thetydion (Grota Wenus), Grota Zwierciadła Diany (Krynica), Grota Kalipso (zwaną także Grotą Grzmotów lub Grotą Lwów) z dwuwierszem Potockiego: Strać tutaj pamięć nieszczęść, a szczęścia przyjm wieszcze, A jeśliś jest szczęśliwy, bądź szczęśliwszym jeszcze

Rośliny do parku zostały sprowadzone z Turcji i Egiptu, a ptaki z Ameryki. O park dbało 200 ogrodników. Zespół parkowy po jego ukończeniu, stanowił jeden z najwspanialszych w Europie parków krajobrazowych. Na polecenie Potockiego Stanisław Trembecki napisał poemat Sofiówka, w którym lirycznie oddał piękno parku. O parku pisali także Jan Ursyn Niemcewicz i Augustyn de Lagarde.

Po śmierci Szczęsnego w 1805 r. prace w Zofiówce uległy spowolnieniu. Zaniechano wtedy także budowy domu mieszkalnego oraz grobowca w kształcie piramidy. Po śmierci Zofii Potockiej w 1822 r., w wyniku działów spadkowych, Humań i Zofiówka przypadły synowi Szczęsnego Aleksandrowi Potockiemu. Jego antyrosyjska postawa zaowocowała ustawieniem w ogrodzie dwóch pomników: Tadeusza Kościuszki na Górce Kaukaskiej i księcia Józefa Poniatowskiego na Polach Elizejskich. Za udział w powstaniu listopadowym Aleksandra Potockiego, car Rosji Mikołaj I obłożył w 1831 roku dobra humańskie wraz z Zofiówką najpierw sekwestrem, a następnie w 1832 r. je skonfiskował.

W 1836 r. Zofiówka przeszła pod administrację rosyjskiego Zarządu Kolonii Wojskowych. Po tym okresie zaczęto dodawać nowe budowle, zmieniając charakter parku, który miał mieć wg pierwotnych zamierzeń Potockiego charakter naturalny i sugerujący powstanie bez ingerencji człowieka. W 1841 wybudowano Pawilon Chiński oraz altanę zwaną Grzybkiem. W 1842 r. rozpoczęto budowę klasycystycznego Pawilonu Flory i Pawilonu Różowego na wyspie Anti-Circe oraz bramę wjazdową z dwoma pawilonami odźwiernych. W tym czasie usunięto z parku pomniki Tadeusza Kościuszki i Józefa Poniatowskiego, a na miejscu pierwszego z tych monumentów na Kaukaskiej Górce ustawiono brązowe popiersie carycy Aleksandry. Do 1860 roku zrabowany ogród stanowił własność Mikołaja I, kiedy to całe założenie przekazano przeniesionej tu z Odessy w 1858 r. szkole ogrodniczej o nazwie Humański Ogród Głównej Szkoły Ogrodnictwa. W 1923 r. dokonano zmiany nazwy Zofiówki na Park Trzeciej Międzynarodówki. W 1945 r. założenie otrzymało oficjalną nazwę Państwowy Rezerwat "Zofiówka". W 1955 r. Zofiówka przeszła pod zarząd Akademii Nauk Ukrainy. Trzy lata później obszar parku został powiększony o około 15 ha, a następnie w 1972 r. o kolejne 5 ha, co dało łączną powierzchnię 153,7 ha.

Obecnie Zofiówka utrzymana jest w stosunkowo dobrym stanie i odwiedzana przez turystów. Zaliczona została do siedmiu cudów na obecnym terytorium Ukrainy.

• 
  Skała Tarpejska
• 
  Wielki Wodospad
• 
  Thetydion (Grota Wenus)
• 
  Półwysep Reunion
• 
  Złamana Kolumna
• 
  Grota Kalipso
• 
  Grota Kalipso
• 
• 
  Grota Apollina
• 
  Grota Krynica (Zwierciadła Diany)
• 
  Podziemna "Rzeka Styks"
• 
  Grota Kalipso z napisem autorstwa Potockiego
• 
  Dolny Staw
• 
  Most Żelazny

Bibliografia

• Roman Aftanazy, Dzieje rezydencji na dawnych kresach Rzeczypospolitej, Tom XI (Województwo Bracławskie), s. 110-131
• Jerzy Łojek: Dzieje pięknej Bitynki. Warszawa: Instytut Wydawniczy Pax, 1982. ISBN 83-211-0337-5. Brak numerów stron w książce
• Chrząszczewski A., Pamiętnik oficjalisty Potockich z Tulczyna, Wrocław–Warszawa – Kraków – Gdańsk 1976
• Groza S., Opisanie Sofijówki przez S. Gr. „Rimembranza”, Wilno 1843
• Jaroszewski T.S., Wychowaniec pojętny Gradywa. Wiadomość o Ludwiku Chrystianie Metzllu. Materiały do Dziejów Zofiówki pod Humaniem, „Rocznik Historii Sztuki”, t. XX, 1994, s. 309-352
• Kraszewski Józef Ignacy, Wspomnienia Odessy, Jedyssanu i Budzaku, t. 1, Wilno 1845
• Swaryczewska M., Zofiówka Potockich w Humaniu, „Teka Komisji Architektury i Urbanistyki”, t. XXIV, 1990, s. 101-108; t. XXV, 1992, s. 95-104
• Wołyniak [pseud.], O bazylianach w Humaniu, „Przewodnik Naukowy i Literacki” (dodatek do „Gazety Lwowskiej”), R. 27, 1899, s. 1144
• Niemcewicz J.Ursyn, Podróże historyczne po ziemiach polskich między rokiem 1817 a 1828 odbyte, Paryż – Petersburg 1858, s. 305

Linki zewnętrzne

• Zofiówka, [w:] Słownik geograficzny Królestwa Polskiego, t. XIV: Worowo – Żyżyn, Warszawa 1895, s. 657 .
• Widacka H., Zofiówka, Muzeum Pałac w Wilanowie.
• M. Żukow-Karczewski, Krajobrazy utracone: Zofiówka - romantyczny ogród krajobrazowy w Humaniu