Kościół św. Józefa i klasztor Jezuitów w Witebsku: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
→Bibliografia: drobne merytoryczne |
drobne merytoryczne, źródła/przypisy |
||
| Linia 69: | Linia 69: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
Środki na utworzenie placówki Jezuitów przeznaczył wojewoda smoleński Aleksander Korwin Gosiewski, który 26 sierpnia 1637 r. przeznaczył im znaczne dobra ziemskie<ref name=":0">Wojciech Boberski, ''Architektura kościoła i kolegium jezuitów w Witebsku'', [[Roczniki Humanistyczne]], Tom L, zeszyt 4, 2002</ref>. Jezuici przyjechali do Witebska w 1637 roku i początkowo pracowali w kościele farnym. W latach 1643-44 superior Wojciech Dębiński zbudował drewniany kościół św. Józefa. Jezuicki kompleks klasztorny szybko stał się znacznym ośrodkiem oświatowym, działała przy nim szkoła dla dzieci zubożałej szlachty, drukarnia i teatr. Przed połową XVII w. jezuici władali wschodnią częścią Dolnego Zamku, oblaną dopływami Dźwiny i otoczoną drewnianymi fortyfikacjami. Zajmowała ona ponad 2 hektary (nieregularny czworobok ok. 100 x 210 m), pomiędzy Mostem Rynkowym (zwanym później Miejskim, Jezuickim, a w XIX wieku „Krasnym”) od północy, a Mostem Zadunawskim od wschodu<ref name=":0" />. Wzniesiono osobny budynek szkoły (1648) i szpital (1652). Po trwającej 100 dni heroicznej obronie, jesienią 1654 r. miasto na 13 lat trafiło pod okupację moskiewską<ref name=":0" />. Wraz z obrońcami twierdzy jezuici trafili do niewoli w Kazaniu, a w opuszczonych budynkach otwarto monaster św. Aleksego. Po powrocie Witebska w granice Rzeczpospolitej. Rezydencja witebska została wskrzeszona w 1668 roku, a w 1682 roku podniesiona została do rangi kolegium. W 1668 roku Jezuici założyli teatr. W 1676 roku powstała bursa, w 1679 roku zbudowano szkołę, w 1682 roku młyn<ref name=":0" />. W 1682 roku otworzono kolegium, które prowadziło kursy filozofii i teologii moralnej<ref name="ReferenceA">{{Cytuj |autor = Walery Pozdniakow |tytuł = Віцебскі езуіцкі калегіум |data = 2005 |miejsce = Mińsk |s = 454 |praca = Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т.}}</ref>. W 1697 roku zbudowano aptekę. Najhojniejszym dobrodziejem kolegium był w tych czasach podkomorzy witebski [[Adam Franciszek Kisiel]], który z kościoła św. Józefa uczynił rodzinne mauzoleum oraz ośrodek kultu bł. Jozafata<ref name=":0" />. |
|||
Jezuici przyjechali do Witebska w 1637 roku i początkowo pracowali w kościele farnym. W latach 1640-44 [[Wojewodowie smoleńscy|wojewoda smoleński]] [[Aleksander Korwin Gosiewski]] ufundował drewniany kościół św. Józefa, który spłonął razem z miastem w 1708 roku z rozkazu cara [[Piotr I Wielki|Piotra I]] podczas [[III wojna północna|wojny północnej]]<ref>{{Cytuj|autor = Tamara Gabruś|tytuł = Мураваныя харалы: Сакральная архітэктура беларускага барока|data = 2001|s = 167|miejsce = Mińsk|wydawca = Ураджай}}</ref>. Jezuicki kompleks klasztorny szybko stał się znacznym ośrodkiem oświatowym, działała przy nim szkoła dla dzieci zubożałej szlachty, drukarnia i teatr. W 1682 roku otworzono kolegium, które prowadziło kursy filozofii i teologii moralnej<ref name="ReferenceA">{{Cytuj|autor = Walery Pozdniakow|tytuł = Віцебскі езуіцкі калегіум|data = 2005|praca = Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т.|s = 454|miejsce = Mińsk}}</ref>. W 1716 roku ze środków kasztelana witebskiego [[Marcjan Michał Ogiński|Marcjana Michała Ogińskiego]] i miejscowej szlachty rozpoczęto budowę murowanego kościoła, którą w większej mierze ukończono w 1731 roku. Pracami kierował włoski architekt K. Anglianini, autor ołtarza świątyni i wykładowca teorii architektury w kolegium<ref>{{Cytuj|autor = Anatol Kulagin|tytuł = Каталіцкія храмы на Беларусі: Энцыкл. даведнік|data = 2001|wydawca = БелЭн|s = 171|miejsce = Mińsk}}</ref>. W 1751 roku poświęcono kościół po ozdobieniu jego wnętrza. |
|||
=== Murowany kościół i kolegium === |
|||
Murowane budynki kolegium zbudowano w latach 1691-1714 i 1737-1755. Znacznie ucierpiały podczas pożaru w 1757 i 1762 roku<ref name="ReferenceA"/>. Odnawianie kolegium trwało do 1799 roku, przez co nabrało ono cech stylu przejściowego od [[Architektura baroku|baroku]] do [[Architektura klasycystyczna|klasycyzmu]]. |
|||
W wigilię Zielonych Świąt w 1691 r. rektor Walenty Hermanowski położył kamień węgielny pod piętrowego kolegium. W 1700 r. kolegium gościło króla [[August II Mocny|Augusta II Mocnego]]. |
|||
Podczas [[III wojna północna|wojny północnej]], w dniu 28 września 1708 r. kolegium podzieliło los całego miasta ukaranego przez cara [[Piotr I Wielki|Piotra I]]. Kozacko-kałmucki oddział jazdy spalił Witebsk, ''„całe zamki y miasto, ratusz y kramy, Wzhorie, Zaruczewie y Zadunawie, cztery kościoły y cerkwi dwanaście”''<ref name=":0" />. Wszystkie drewniane budowle, łącznie z kościołem św. Józefa spłonęły, a także dachy nieukończonego kolegium<ref name=":0" /><ref>{{Cytuj|autor = Tamara Gabruś|tytuł = Мураваныя харалы: Сакральная архітэктура беларускага барока|data = 2001|s = 167|miejsce = Mińsk|wydawca = Ураджай}}</ref>. |
|||
| ⚫ | |||
Darowizny pozwoliły w 1714 r. ukończyć kolegium. W 1716 roku ze środków kasztelana witebskiego [[Marcjan Michał Ogiński|Marcjana Michała Ogińskiego]] i miejscowej szlachty rozpoczęto budowę murowanego kościoła. Początkowo dość długo zakładano fundamenty, a właściwe prace budowlane przeprowadzono w latach 1721-1731 roku. W 1732 roku wewnątrz nowego kościoła pojawiły się trzy ołtarze<ref name=":0" />. Pracami kierował włoski architekt K. Anglianini, autor ołtarza świątyni i wykładowca teorii architektury w kolegium<ref>{{Cytuj|autor = Anatol Kulagin|tytuł = Каталіцкія храмы на Беларусі: Энцыкл. даведнік|data = 2001|wydawca = БелЭн|s = 171|miejsce = Mińsk}}</ref>. W dniu 5 sierpnia 1731 roku [[sufragan]] wileński [[Jerzy Kazimierz Ancuta|Jerzy Ancuta]] konsekrował kościół. Od 1737 r., na fundamentach założonych jeszcze w 1691 r., zbudowano drugie skrzydło kolegium. Murowane budynki kolegium zbudowano w latach 1691-1714 i 1737-1755. W XVIII wieku kosciół św. Józefa usytuowany obok witebskiego dworu Ogińskich, spełniał funkcję ich głównego mauzoleum. W 1751 r. w rodzinnej krypcie spoczął wojewoda [[Marcjan Michał Ogiński|Marcjan Ogiński]], uważany za głównego fundatora. |
|||
| ⚫ | W 1872 roku |
||
Znacznie ucierpiały podczas pożaru w 1757 i 1762 roku<ref name="ReferenceA" />. Okres odbudowy kościoła zamykał się w latach 1763-1767, prowadząc jednocześnie budowę zachodniego skrzydła kolegium<ref name=":0" />. W pracach projektowych brał udział [[Jan Krzysztof Glaubitz]], ponieważ w październiku 1760 r. w rachunkach pojawił się zapis o wypłatę „''P. Glaubiczowi architektowi''”<ref name=":0" />. |
|||
Odnawianie kolegium trwało do 1799 roku, przez co nabrało ono cech stylu przejściowego od [[Architektura baroku|baroku]] do [[Architektura klasycystyczna|klasycyzmu]]. W latach 1799-1800 zbudowano nowy gmach szkolny z dochodów klasztornej apteki. Był to tak zwany „Dom z kopułą” i miał on już cechy stylu klasycystycznego. |
|||
W 1820 roku władze rosyjskie zlikwidowały zakon jezuitów. W latach 1822-1839 budynek zajmowali [[bazylianie]]. Po [[Powstanie listopadowe na ziemiach zabranych|Powstaniu listopadowym]], w 1832 roku zamknięto szkołę, w której prowadzono zajęcia w języku polskim. |
|||
=== Adaptacja kościoła na cerkiew === |
|||
| ⚫ | Po [[Synod połocki|synodzie połockim]], likwidującym unię na Białorusi, władze przekazały cały kompleks [[Rosyjski Kościół Prawosławny|Patriarchatowi Moskiewskiemu]]. Kościół został przebudowany w styli klasycystycznym i poświęcony jako sobór św. Mikołaja (nowym patronem został patron ówczesnego rosyjskiego [[Mikołaj I Romanow|cara]]). Pojawił się projekt przebudowy zwieńczeń wież i centralnej kopuły na półkoliste, a wieżę zegarową miał wieńczyć szpic w stylu [[empire]]. Projektu jednak nie zrealizowano. Roboty prowadzone w latach 1842-1843 polegały m.in. na usunięciu barokowych szczytów fasady i transeptu i budowie w ich miejscu trójkątnych frontonów<ref name=":0" />. Przetrwała jednak barokowa kopuła. Opróżniono krypty, wyrzucając z nich zmumifikowane ciała fundatorów i zakonników<ref name=":0" />. |
||
| ⚫ | W roku 1867 do Witebska przyjechał architekt Mikołaj Czagin, który wykonał nowy projekt przebudowy i wkrótce rozpoczęto prace trwające do 1872 roku<ref name=":0" />. Podczas przebudowy kompleksu rozebrano wieżę kolegium, a wieże kościoła przebudowano w [[Styl bizantyjsko-rosyjski|stylu średniowiecznej architektury moskiewskiej]]. Przebudowy znacznie zmieniły autentyczny wygląd budynku, jednak jego znaczenie w organizacji przestrzeni i sylwetce panoramy centrum miasta pozostało istotne. Razem z [[Kościół św. Antoniego i klasztor Bernardynów w Witebsku|kompleksem klasztoru bernardynów]], kolegium jezuitów stwarzało wrażenie lustrzanej symetrii Rynku i placu soborowego jako jednego zespołu architektonicznego. |
||
Jednak w 1956 roku (według innych źródeł w 1957<ref name="ReferenceA"/>) bolszewicy zniszczyli oba klasztorne kompleksy w celu "uporządkowania i rekonstrukcji" centrum miasta<ref>{{Cytuj|autor = Tamara Gabruś|tytuł = Мураваныя харалы: Сакральная архітэктура беларускага барока|data = 2001|s = 168|miejsce = Mińsk|wydawca = Ураджай}}</ref>. |
Jednak w 1956 roku (według innych źródeł w 1957<ref name="ReferenceA"/>) bolszewicy zniszczyli oba klasztorne kompleksy w celu "uporządkowania i rekonstrukcji" centrum miasta<ref>{{Cytuj|autor = Tamara Gabruś|tytuł = Мураваныя харалы: Сакральная архітэктура беларускага барока|data = 2001|s = 168|miejsce = Mińsk|wydawca = Ураджай}}</ref>. |
||
Wersja z 17:05, 10 sty 2020
| kościół klasztorny | |||||||||||||||||
_(2).jpg) Kościół i klasztor w 1876 roku | |||||||||||||||||
| Państwo | |||||||||||||||||
|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|---|
| Miejscowość | |||||||||||||||||
| Wyznanie | |||||||||||||||||
| Kościół | |||||||||||||||||
| Wezwanie | |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
| |||||||||||||||||
Położenie na mapie Witebska  | |||||||||||||||||
Położenie na mapie Białorusi  | |||||||||||||||||
Położenie na mapie obwodu witebskiego  | |||||||||||||||||
 55°11′34,9″N 30°12′25,1″E/55,193028 30,206972
| |||||||||||||||||
Kościół św. Józefa i klasztor Jezuitów w Witebsku – nieistniejący kościół i klasztor Jezuitów w Witebsku. Znajdował się na terenie Zamku Dolnego, na lewym brzegu rzeki Wićby. Leżał przy skrzyżowaniu ulic Wielkiej i Zamkowej (ob. Lenina i Frunzego), gdzie obecnie znajduje się plac Wolności pełniący rolę parkingu. Zachowały się fundamenty budynku.
Historia
Środki na utworzenie placówki Jezuitów przeznaczył wojewoda smoleński Aleksander Korwin Gosiewski, który 26 sierpnia 1637 r. przeznaczył im znaczne dobra ziemskie[1]. Jezuici przyjechali do Witebska w 1637 roku i początkowo pracowali w kościele farnym. W latach 1643-44 superior Wojciech Dębiński zbudował drewniany kościół św. Józefa. Jezuicki kompleks klasztorny szybko stał się znacznym ośrodkiem oświatowym, działała przy nim szkoła dla dzieci zubożałej szlachty, drukarnia i teatr. Przed połową XVII w. jezuici władali wschodnią częścią Dolnego Zamku, oblaną dopływami Dźwiny i otoczoną drewnianymi fortyfikacjami. Zajmowała ona ponad 2 hektary (nieregularny czworobok ok. 100 x 210 m), pomiędzy Mostem Rynkowym (zwanym później Miejskim, Jezuickim, a w XIX wieku „Krasnym”) od północy, a Mostem Zadunawskim od wschodu[1]. Wzniesiono osobny budynek szkoły (1648) i szpital (1652). Po trwającej 100 dni heroicznej obronie, jesienią 1654 r. miasto na 13 lat trafiło pod okupację moskiewską[1]. Wraz z obrońcami twierdzy jezuici trafili do niewoli w Kazaniu, a w opuszczonych budynkach otwarto monaster św. Aleksego. Po powrocie Witebska w granice Rzeczpospolitej. Rezydencja witebska została wskrzeszona w 1668 roku, a w 1682 roku podniesiona została do rangi kolegium. W 1668 roku Jezuici założyli teatr. W 1676 roku powstała bursa, w 1679 roku zbudowano szkołę, w 1682 roku młyn[1]. W 1682 roku otworzono kolegium, które prowadziło kursy filozofii i teologii moralnej[2]. W 1697 roku zbudowano aptekę. Najhojniejszym dobrodziejem kolegium był w tych czasach podkomorzy witebski Adam Franciszek Kisiel, który z kościoła św. Józefa uczynił rodzinne mauzoleum oraz ośrodek kultu bł. Jozafata[1].
Murowany kościół i kolegium
W wigilię Zielonych Świąt w 1691 r. rektor Walenty Hermanowski położył kamień węgielny pod piętrowego kolegium. W 1700 r. kolegium gościło króla Augusta II Mocnego.
Podczas wojny północnej, w dniu 28 września 1708 r. kolegium podzieliło los całego miasta ukaranego przez cara Piotra I. Kozacko-kałmucki oddział jazdy spalił Witebsk, „całe zamki y miasto, ratusz y kramy, Wzhorie, Zaruczewie y Zadunawie, cztery kościoły y cerkwi dwanaście”[1]. Wszystkie drewniane budowle, łącznie z kościołem św. Józefa spłonęły, a także dachy nieukończonego kolegium[1][3].
Darowizny pozwoliły w 1714 r. ukończyć kolegium. W 1716 roku ze środków kasztelana witebskiego Marcjana Michała Ogińskiego i miejscowej szlachty rozpoczęto budowę murowanego kościoła. Początkowo dość długo zakładano fundamenty, a właściwe prace budowlane przeprowadzono w latach 1721-1731 roku. W 1732 roku wewnątrz nowego kościoła pojawiły się trzy ołtarze[1]. Pracami kierował włoski architekt K. Anglianini, autor ołtarza świątyni i wykładowca teorii architektury w kolegium[4]. W dniu 5 sierpnia 1731 roku sufragan wileński Jerzy Ancuta konsekrował kościół. Od 1737 r., na fundamentach założonych jeszcze w 1691 r., zbudowano drugie skrzydło kolegium. Murowane budynki kolegium zbudowano w latach 1691-1714 i 1737-1755. W XVIII wieku kosciół św. Józefa usytuowany obok witebskiego dworu Ogińskich, spełniał funkcję ich głównego mauzoleum. W 1751 r. w rodzinnej krypcie spoczął wojewoda Marcjan Ogiński, uważany za głównego fundatora.
Znacznie ucierpiały podczas pożaru w 1757 i 1762 roku[2]. Okres odbudowy kościoła zamykał się w latach 1763-1767, prowadząc jednocześnie budowę zachodniego skrzydła kolegium[1]. W pracach projektowych brał udział Jan Krzysztof Glaubitz, ponieważ w październiku 1760 r. w rachunkach pojawił się zapis o wypłatę „P. Glaubiczowi architektowi”[1].
Odnawianie kolegium trwało do 1799 roku, przez co nabrało ono cech stylu przejściowego od baroku do klasycyzmu. W latach 1799-1800 zbudowano nowy gmach szkolny z dochodów klasztornej apteki. Był to tak zwany „Dom z kopułą” i miał on już cechy stylu klasycystycznego.
W 1820 roku władze rosyjskie zlikwidowały zakon jezuitów. W latach 1822-1839 budynek zajmowali bazylianie. Po Powstaniu listopadowym, w 1832 roku zamknięto szkołę, w której prowadzono zajęcia w języku polskim.
Adaptacja kościoła na cerkiew
Po synodzie połockim, likwidującym unię na Białorusi, władze przekazały cały kompleks Patriarchatowi Moskiewskiemu. Kościół został przebudowany w styli klasycystycznym i poświęcony jako sobór św. Mikołaja (nowym patronem został patron ówczesnego rosyjskiego cara). Pojawił się projekt przebudowy zwieńczeń wież i centralnej kopuły na półkoliste, a wieżę zegarową miał wieńczyć szpic w stylu empire. Projektu jednak nie zrealizowano. Roboty prowadzone w latach 1842-1843 polegały m.in. na usunięciu barokowych szczytów fasady i transeptu i budowie w ich miejscu trójkątnych frontonów[1]. Przetrwała jednak barokowa kopuła. Opróżniono krypty, wyrzucając z nich zmumifikowane ciała fundatorów i zakonników[1].
W roku 1867 do Witebska przyjechał architekt Mikołaj Czagin, który wykonał nowy projekt przebudowy i wkrótce rozpoczęto prace trwające do 1872 roku[1]. Podczas przebudowy kompleksu rozebrano wieżę kolegium, a wieże kościoła przebudowano w stylu średniowiecznej architektury moskiewskiej. Przebudowy znacznie zmieniły autentyczny wygląd budynku, jednak jego znaczenie w organizacji przestrzeni i sylwetce panoramy centrum miasta pozostało istotne. Razem z kompleksem klasztoru bernardynów, kolegium jezuitów stwarzało wrażenie lustrzanej symetrii Rynku i placu soborowego jako jednego zespołu architektonicznego.
Jednak w 1956 roku (według innych źródeł w 1957[2]) bolszewicy zniszczyli oba klasztorne kompleksy w celu "uporządkowania i rekonstrukcji" centrum miasta[5].
Obecnie władze miasta zamierzają odbudować dawny kompleks klasztorny jezuitów w wyglądzie po przekazaniu go Patriarchatowi Moskiewskiemu. Planowane jest odbudowanie świątyni, nie w jej początkowym, barokowym wyglądzie, lecz z późniejszymi "murawjowskimi" przebudowami fasady głównej i wież (z dodanymi cebulastymi kopułami).
Architektura
Kościół był pomnikiem architektury późnego baroku. Była to 2-wieżowa, trójnawowa bazylika z półkolistą apsydą i bocznymi zakrystiami.
Galeria
-
Kościół i klasztor w XVIII wieku na obrazie Józefa Peszki -
Kościół w 1865 roku -
Świątynia w 1910 roku -
Świątynia na początku XX wieku
.jpg)
.jpg)
.jpg)
.jpg)
Zobacz też
Bibliografia
- Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т. / рэд. Г. П. Пашкоў і інш. Т. 1: Абаленскі — Кадэнцыя. Мінск: Беларуская Энцыклапедыя, 2005, str. 684.
- Габрусь Т. Мураваныя харалы: Сакральная архітэктура беларускага барока. Мн.: Ураджай, 2001, str. 287.
- Кулагін А. М. Каталіцкія храмы на Беларусі: Энцыкл. даведнік / А. М. Кулагін; маст. І. І. Бокі. — 2-ie wyd. Мн.: БелЭн, 2001, str. 216.
- Кулагін А. Праваслаўныя храмы на Беларусі: Энцыкл. даведнік. — 2-ie wyd. Мн.: БелЭн, 2001, str. 328.
- Kościół św. Józefa i klasztor Jezuitów w Witebsku na stronie internetowej radzima.org
- Wojciech Boberski, Architektura kościoła i kolegium jezuitów w Witebsku, Roczniki Humanistyczne, Tom L, zeszyt 4, 2002
Przypisy
- ↑ a b c d e f g h i j k l m Wojciech Boberski, Architektura kościoła i kolegium jezuitów w Witebsku, Roczniki Humanistyczne, Tom L, zeszyt 4, 2002
- ↑ a b c Walery Pozdniakow, Віцебскі езуіцкі калегіум, [w:] Вялікае княства Літоўскае: Энцыклапедыя. У 3 т., Mińsk 2005, s. 454.
- ↑ Tamara Gabruś, Мураваныя харалы: Сакральная архітэктура беларускага барока, Mińsk: Ураджай, 2001, s. 167.
- ↑ Anatol Kulagin, Каталіцкія храмы на Беларусі: Энцыкл. даведнік, Mińsk: БелЭн, 2001, s. 171.
- ↑ Tamara Gabruś, Мураваныя харалы: Сакральная архітэктура беларускага барока, Mińsk: Ураджай, 2001, s. 168.