Jurgielt: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
Usunięta treść Dodana treść
Uzupełnienia treści, drobne merytoryczne, źródła/przypisy, wikizacja, drobne redakcyjne |
Znacznik: Wycofane |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
'''Jurgielt''' ({{w języku|de|Jahrgeld}}) – dawna [[płaca]] (pensja) roczna, od XVIII wieku termin o znaczeniu pejoratywnym, głównie dotyczący kwot wypłacanych przez obce rządy tzw. jurgieltnikom za popieranie ich interesów w [[I Rzeczpospolita|Polsce]]{{odn|Czajka|Kamler|Sienkiewicz|1995|s=961}}. Jurgieltnikami nazywano również [[ |
'''Jurgielt''' ({{w języku|de|Jahrgeld}}) – dawna [[płaca]] (pensja) roczna, od XVIII wieku termin o znaczeniu pejoratywnym, głównie dotyczący kwot wypłacanych przez obce rządy tzw. jurgieltnikom za popieranie ich interesów w [[I Rzeczpospolita|Polsce]]{{odn|Czajka|Kamler|Sienkiewicz|1995|s=961}}. Jurgieltnikami nazywano również [[szlachcic]]ów zaprzedanych [[magnat]]om i opłacanych przez nich{{odn|Zielińska|1981|s=284–285}}. |
||
* (staropolskie) roczna wysokość [[żołd]]u wypłacanego [[Dowódca|dowódcom]]<ref>[http://sjp.pwn.pl/sjp/jurgielt;2562403 ''jurgielt''] - Słownik Języka Polskiego [[Wydawnictwo Naukowe PWN|PWN]]</ref><ref>[http://www.wisniowiecki.com/Testament.htm testament] [[Jeremi Wiśniowiecki|Jeremiego Wiśniowieckiego]] z 28 marca 1651</ref>; |
* (staropolskie) roczna wysokość [[żołd]]u wypłacanego [[Dowódca|dowódcom]]<ref>[http://sjp.pwn.pl/sjp/jurgielt;2562403 ''jurgielt''] - Słownik Języka Polskiego [[Wydawnictwo Naukowe PWN|PWN]]</ref><ref>[http://www.wisniowiecki.com/Testament.htm testament] [[Jeremi Wiśniowiecki|Jeremiego Wiśniowieckiego]] z 28 marca 1651</ref>; |
||
| Linia 10: | Linia 10: | ||
== Bibliografia == |
== Bibliografia == |
||
* {{cytuj książkę|imię = Michał |nazwisko = Czajka | nazwisko2 = Kamler | imię2 = Marcin | nazwisko3 = Sienkiewicz | imię3 = Witold |tytuł = Leksykon historii Polski |miejsce = Warszawa |rok = 1995 |isbn = 83-214-1042-1|odn=tak|wydawca=Wiedza Powszechna|język=pl}} |
* {{cytuj książkę|imię = Michał |nazwisko = Czajka | nazwisko2 = Kamler | imię2 = Marcin | nazwisko3 = Sienkiewicz | imię3 = Witold |tytuł = Leksykon historii Polski |miejsce = Warszawa |rok = 1995 |isbn = 83-214-1042-1|odn=tak|wydawca=Wiedza Powszechna|język=pl}} |
||
* {{cytuj książkę|tytuł = Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku|imię = Antoni|nazwisko = Mączak (red.)|miejsce = Warszawa|rok = 1981|isbn = 83-214-0185-6 |
* {{cytuj książkę|tytuł = Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku|imię = Antoni|nazwisko = Mączak (red.)|miejsce = Warszawa|rok = 1981|isbn = 83-214-0185-6|wydawca=Wiedza Powszechna|strony=284–285|nazwisko r=Zielińska|imię r=Zofia|rozdział=''Jurgielt''|język=pl|tom=''A–N''|odn=tak}} |
||
== Linki zewnętrzne == |
== Linki zewnętrzne == |
||
Wersja z 09:35, 19 kwi 2024
Jurgielt (niem. Jahrgeld) – dawna płaca (pensja) roczna, od XVIII wieku termin o znaczeniu pejoratywnym, głównie dotyczący kwot wypłacanych przez obce rządy tzw. jurgieltnikom za popieranie ich interesów w Polsce[1]. Jurgieltnikami nazywano również szlachciców zaprzedanych magnatom i opłacanych przez nich[2].
- (staropolskie) roczna wysokość żołdu wypłacanego dowódcom[3][4];
- od XVI wieku określenie każdej płacy rocznej, również opłat wnoszonych przez dzierżawców królewszczyzn[5];
- (pejoratywne) zinstytucjonalizowana forma korupcji urzędników I Rzeczypospolitej przez mocarstwa ościenne. Jakkolwiek już w XVI wieku opłacanie polskich polityków przez inne państwa nie było niczym wyjątkowym, to pod koniec XVIII wieku wprowadzenie stałej pensji, wypłacanej przez ambasadę rosyjską stało się jednym z nieformalnych fundamentów ustrojowych Rzeczypospolitej[1][6]. Jak ujawniły dokumenty ambasady rosyjskiej, zdobyte przez Polaków w czasie insurekcji warszawskiej 1794 roku – najbliższe otoczenie króla Stanisława Augusta Poniatowskiego (biskup Michał Roman Sierakowski, prymas Antoni Kazimierz Ostrowski[7], jezuita Adam Tadeusz Naruszewicz[8]) pobierało stałą pensję od ambasadora rosyjskiego. Ten materiał dowodowy doprowadził do skazania na karę śmierci przywódców konfederacji targowickiej. Ukrytą formą oferowania korzyści majątkowych w zamian za służbę mogła być groźba cesarzowej Katarzyny II, która w czasie wojny polsko-rosyjskiej (1792) zagroziła Stanisławowi Augustowi, że jeżeli ten nie zaprzestanie walki, to ona nie spłaci wielomilionowych długów osobistych króla. Król Polski wkrótce przystąpił do Targowicy.
Przypisy
- ↑ a b Czajka, Kamler i Sienkiewicz 1995 ↓, s. 961.
- ↑ Zielińska 1981 ↓, s. 284–285.
- ↑ jurgielt - Słownik Języka Polskiego PWN
- ↑ testament Jeremiego Wiśniowieckiego z 28 marca 1651
- ↑ Zielińska 1981 ↓, s. 284.
- ↑ Zielińska 1981 ↓, s. 285.
- ↑ Gazeta Rządowa nr 53, 23 sierpnia 1794, s. 213.
- ↑ Lwowska Naukowa Biblioteka im. W. Stefanyka NAN Ukrainy, Oddział Rękopisów, zespół (fond) 45, część I (Rękopisy Biblioteki Poturzyckiej Dzieduszyckich): Regesta expens moskiewskich [ambasady rosyjskiej w Warszawie] ordynaryjnych, ekstraordynaryjnych i sekretnych od r. 1769–1789, k. 51.
Bibliografia
- Michał Czajka, Marcin Kamler, Witold Sienkiewicz: Leksykon historii Polski. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1995. ISBN 83-214-1042-1. (pol.).
- Zofia Zielińska: Jurgielt. W: Antoni Mączak (red.): Encyklopedia historii gospodarczej Polski do 1945 roku. T. A–N. Warszawa: Wiedza Powszechna, 1981, s. 284–285. ISBN 83-214-0185-6. (pol.).