Inkwizycyjny model procesu: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
-szablon |
|||
| Linia 9: | Linia 9: | ||
== Historia == |
== Historia == |
||
=== Powstanie modelu inkwizycyjnego === |
=== Powstanie modelu inkwizycyjnego === |
||
{{mainsec|Inkwizycja|Procedura inkwizycyjna}} |
|||
Model ten ukształtował się przede wszystkim na gruncie procesu przed trybunałami [[inkwizycja|inkwizycji]]. Początkowo więc opierał się na [[prawo kanoniczne|prawie kanonicznym]], a dopiero z czasem rozciągnięty został na prawo świeckie<ref name="W84"/>. Sama jednak zasada główna tego procesu jest znacznie starsza. Początki jej można odnaleźć w rzymskim procesie epoki poklasycznej <ref name="W81"/>. |
Model ten ukształtował się przede wszystkim na gruncie procesu przed trybunałami [[inkwizycja|inkwizycji]]. Początkowo więc opierał się na [[prawo kanoniczne|prawie kanonicznym]], a dopiero z czasem rozciągnięty został na prawo świeckie<ref name="W84"/>. Sama jednak zasada główna tego procesu jest znacznie starsza. Początki jej można odnaleźć w rzymskim procesie epoki poklasycznej <ref name="W81"/>. |
||
Wersja z 22:20, 23 lip 2011
Inkwizycyjny model procesu (system inkwizycyjny, system śledczy) - typ procesu prawnego (przede wszystkim karnego i administracyjnego) w którym główny organ procesowy (np. sędzia) pełni również funkcje śledcze, oskarżycielskie i funkcje obrony. Procesowi inkwizycyjnemu przeciwstawia się proces skargowy.
Zasady procesu inkwizycyjnego
W tym modelu procesu karnego organ procesowy skupia w swoim ręku wszystkie zasadnicze funkcje procesowe (prowadzenia śledztwa, oskarżenia, obrony oraz rozstrzygające). Do niego należy również wszczęcie postępowania, przesłuchiwanie świadkowi określanie zarzutów wobec oskarżonego. Nie występują w nim strony, lub ich rola jest znacznie ograniczona[1].
W trakcie postępowania organ prowadzący zbiera dokumentację, które stanowią podstawę wyrokowania. Dużą wagę przywiązuje się do przyznania się oskarżonego do winy[1]. Postępowanie jest często tajne.
Historia
Powstanie modelu inkwizycyjnego
Model ten ukształtował się przede wszystkim na gruncie procesu przed trybunałami inkwizycji. Początkowo więc opierał się na prawie kanonicznym, a dopiero z czasem rozciągnięty został na prawo świeckie[2]. Sama jednak zasada główna tego procesu jest znacznie starsza. Początki jej można odnaleźć w rzymskim procesie epoki poklasycznej [3].
Czasy nowożytne
W czasach nowożytnych model inkwizycyjny został przyjęty w wielu krajach Europy kontynentalnej, przede wszystkim dla procedury karnej. W Niemczech pojawia się już częściowo w średniowiecznych landrechtach. Modelową kodyfikacją stała się jednak tzw. Carolina cesarza Karola V (1532). Zawierała ona dwa tryby postępowania: inkwizycyjny (dominujący) i skargowy[3].
W 1635 r. Benedykt Carpzov, sędzia lipski, wydał pracę Practica nova imperialis Saxonicae rerum criminalium, które stało się niezwykle popularnym i wpływowym traktatem prawniczym, do którego odwoływały się sądy w całych Niemczech. To w oparciu o tę pracę ukształtował się powszechny proces niemiecki. Był on zorganizowany na zasadzie inkwizycyjnej i bardzo sformalizowany (szczególnie w zakresie przeprowadzania dowodów). Szeroko dopuszczano też stosowanie tortur[4].
Również w nowożytnej Francji model inkwizycyjny dominował w sądownictwie karnym. Kształtował się już od wieku XIV, lecz ostateczną formę przybrał w ordonansie Ludwika XIV z 1670 r. Ordonans przewidywał dwie formy procesu: skargową i inkwizycyjną. Ta pierwsza była dopuszczalna w sprawach o przestępstwa niezagrożone karą śmierci. W praktyce jednak nie była ona stosowana i model inkwizycyjne obowiązywał we Francji aż do czasów rewolucji francuskiej[5].
Francuski proces inkwizycyjny był w wielu kwestiach podobny do niemieckiego. Postępowanie również było tajne. Dopuszczalne były tortury. Różnice obejmowały istnienie instytucji Prokuratora Generalnego i możliwość apelacji od każdej decyzji. Wszczęcie procesu wiązało się prawie zawsze z uwięzieniem oskarżonego. Król miał też bardzo duży wpływ na przebieg postępowania[6].
Oświecenie
Wraz z epoką oświecenia narasta krytyka procesu inkwizycyjnego. W szczególności dotyczy ona stosowania tortur i braku rzeczywistej możliwości obrony. W epoce rewolucji francuskiej, władze rewolucyjne początkowo wprowadziły do procesu zasadę kontradyktoryjności , ale wraz z zaostrzaniem się terroru rewolucyjnego, stopniowo powracano do modelu inkwizycyjnego[7].
Proces mieszany
W 1811 r. we Francji wychodzi Code d'instruction criminelle, który był procedurą karną o charakterze mieszanym, łączącym elementy inkwizycyjne i skargowe. Kodyfikacja obowiązywała we Francji, oraz niektórych krajach pod panowaniem francuskim (np. Luksemburg czy Nadrenia) [8].
Proces mieszany ma początkowo charakter inkwizycyjny. Prowadzone przez prokuratora śledztwo jest tajne i nie ma w nim stron. Po zebraniu materiału dowodowego dalsza część procesu ma charakter skargowy. Rozprawa jest jawna, kontradyktoryjna i ustna. Rozdzielone są funkcje oskarżyciela, obrońcy i sędziego. Występują strony[9].
Code d'instruction criminelle został następnie przyjęty w Belgii (1831) i Monako (1873). Jako model został jednak przyjęty w wielu innych krajach Europy kontynentalnej i Ameryki Łacińskiej[8]. Od tego czasu jest formą dominującą.
System w pełni inkwizycyjny wprowadzony był w państwach totalitarnych: ZSRR i Trzeciej Rzeszy.
System inkwizycyjny w Polsce
W polskiej procedurze karnej obowiązuje system mieszany. Postępowanie przygotowawcze ma formę inkwizycyjną. Ułatwia to prowadzenie śledztwa, sprawcy przestępstw nie wiedzą o postępowaniu organów państwowych. Postępowanie główne i apelacyjne zorganizowane są według modelu skargowego. Postępowanie wykonawcze na powrót przyjmuje formę inkwizycyjną[10].
- ↑ a b Stanisław Waltoś: Proces karny. Zarys systemu. Warszawa: 2008, s. 75. ISBN 978-83-7334-870-7.
- ↑ Stanisław Waltoś: Proces karny. Zarys systemu. Warszawa: 2008, s. 84. ISBN 978-83-7334-870-7.
- ↑ a b Stanisław Waltoś: Proces karny. Zarys systemu. Warszawa: 2008, s. 81. ISBN 978-83-7334-870-7.
- ↑ Stanisław Waltoś: Proces karny. Zarys systemu. Warszawa: 2008, s. 87-90. ISBN 978-83-7334-870-7.
- ↑ Stanisław Waltoś: Proces karny. Zarys systemu. Warszawa: 2008, s. 90. ISBN 978-83-7334-870-7.
- ↑ Stanisław Waltoś: Proces karny. Zarys systemu. Warszawa: 2008, s. 91. ISBN 978-83-7334-870-7.
- ↑ Stanisław Waltoś: Proces karny. Zarys systemu. Warszawa: 2008, s. 106. ISBN 978-83-7334-870-7.
- ↑ a b Stanisław Waltoś: Proces karny. Zarys systemu. Warszawa: 2008, s. 109. ISBN 978-83-7334-870-7.
- ↑ Stanisław Waltoś: Proces karny. Zarys systemu. Warszawa: 2008, s. 107. ISBN 978-83-7334-870-7.
- ↑ Stanisław Waltoś: Proces karny. Zarys systemu. Warszawa: 2008, s. 285-293. ISBN 978-83-7334-870-7.