Sztaksel

Fregata ze szakslami

Sztaksle – są to żagle rozpinane na sztagach żaglowca. W przeważającej większości przypadków są to żagle trójkątne. Na jednym sztagu wisi zazwyczaj tylko jeden sztaksel. Zazwyczaj sztaksle nie posiadają własnych drzewc.

Elementy typowego sztaksla

• lik przedni – krawędź sztaksla wzdłuż sztagu, przymocowana jest do sztagu suwliwie za pomocą rzędu okuć w kształcie obręczy zwanych raksami
• lik dolny – krawędź dolna, pozioma
• lik wolny – krawędź boczna, pionowa
• róg fałowy – górny róg sztaksla, przy sztagu – przymocowane do niego liny, to: fał służący do stawiania (podnoszenia) żagla, oraz (stosowany na większych jednostkach) kontrafał do ściągnięcia żagla w dół
• róg halsowy – dolny, przedni róg sztaksla – może być przymocowany bezpośrednio do odpowiedniego okucia (niedaleko mocowania sztagu) albo, jeśli sztaksel pracuje trochę wyżej na sztagu (np. latacz), przy pomocy liny – halsu.
• róg szotowy – dolny, tylny róg sztaksla – przymocowane do niego są dwie liny – szot prawy i lewy, służące do odpowiedniego ustawiania żagla w stosunku do wiatru.

Podział sztaksli

• sztaksle przednie – wiszące przed przednim masztem, na sztagach schodzących w dół do dziobowej części pokładu lub do poszczególnych części bukszprytu. Liczba sztaksli dochodzi zazwyczaj do czterech, ale w skrajnych przypadkach może dojść nawet do sześciu. Sztaksle przednie noszą jednostki wszystkich typów, a więc zarówno te zaopatrzone w ożaglowanie rejowe, jak i te z ożaglowaniem mieszanym, lub wyłącznie skośnym.
• sztaksle międzymasztowe – wiszące na sztagach następnych masztów, stosowane głównie przy ożaglowaniu rejowym lub skośnym sztakslowym (szkuner sztaksolwy, kecz sztakslowy).
• achtersztaksel – żagiel wiszący na achtersztagu, czyli linie biegnącej od masztu do rufy, stosowany na jednostkach jednomasztowych z masztem przesuniętym ku przodowi jednostki.

Nazewnictwo sztaksli

Na dużych jednostkach, gdzie jednocześnie pracuje kilka sztaksli dziobowych, sztaksle te mają swoje nazwy własne, natomiast sztaksle międzymasztowe nazywa się sztakslami – z dodaną nazwą, masztu lub jego części, z której schodzi sztag niosący dany żagiel, aczkolwiek niektóre z tych żagli (szczególnie na trochę mniejszych jednostkach) też mogą mieć nazwy własne (np. apsel, krojcsztaksel).

Czasami sztaksle przednie nazywa się zbiorczo kliwrami, a wtedy skrótowo sztakslami nazywa się ogół sztaksli międzymasztowych.

Na mniejszych jednomasztowcach, szczególnie tych bez bukszprytu, stosuje się wymiennie na przednim sztagu rozmaite żagle, czasami również kilka na raz, wszystkie one również mają swoje nazwy własne.

Sztaksle na jednostkach różnych typów

Sztaksle przednie na coraz większych jednostkach

• fok – typowy pojedynczy sztaksel na jednomasztowcu
• kliwer – pojawia się przy dwóch sztakslach, spychając foka do tyłu; wtedy zwykle fok łączy się z dziobem jednostki, a kliwer z końcem bukszprytu
• latacz – pojawia się przy co najmniej trzech sztakslach, wisi na sztagu przed kliwrem, ale także wyżej od pozostałych sztaksli przednich, które wszystkie (oprócz niego) stoją w rzędzie; latacz występować będzie już teraz w prawie wszystkich konfiguracjach, zawsze na pierwszym sztagu
• bomkliwer – pojawia się przed kliwrem; jest żaglem pierwszym, lub drugim (gdy stosowany jest latacz)
• sztafok lub foksztaksel – pojawia się jako ostatni ze sztaksli przednich, począwszy od jednostek dwumasztowych, ponieważ "dotychczasowy" fok, funkcjonuje teraz jako nazwa głównego żagla pierwszego masztu; dwie występujące tu nazwy zwyczajowo stosuje się wobec konkretnych typów ożaglowania
• fokstensztaksel – pojawia się na bukszprycie za kliwrem

Gdy występuje wszystkie sześć sztaksli dziobowych, to mają one następującą kolejność: 1-latacz, 2-bomkliwer, 3-kliwer, 4-fokstensztaksel, 5-foksztaksel, 6-sztafok.

Sztaksle międzymasztowe

W miarę przybywania tych żagli na coraz większych jednostkach ich nazwy nie pojawiają się kolejno, lecz pochodzą od nazw poszczególnych fragmentów masztu. Na masztach rejowych może dochodzić do czterech sztaksli międzymasztowych, zaś na masztach ożaglowania skośnego wystarczają trzy. I tak, licząc od góry, są to:

• w przypadku grotmasztu rejowego: 1-grotbombramsztaksel, 2-grotbramsztaksel, 3-grotstensztaksel, 4-grotsztaksel
• w przypadku grotmasztu "skośnego": 1-grotbramsztaksel, 2-grotstensztaksel, 3-grotsztaksel
• w przypadku stermasztu: 1-sterbombramsztaksel, 2-sterbramsztaksel, 3-sterstensztaksel, 4-stersztaksel
• w przypadku bezanmasztu: 1-bezanbramsztaksel, 2-bezanstensztaksel, 3-bezansztaksel

Nietypowym sztakslem międzymasztowym jest fisherman.

Odmiany sztaksli dziobowych na małych jednostkach

• balonfok
• demoiselle
• foki pasatowe
• foki sztormowe
• genua – fok, ale większych rozmiarów (szerszy, zachodzący za maszt)
• odmiany genui: dryfter, ghoster, reacher, staysail

Zobacz też

• olinowanie
• omasztowanie
• ożaglowanie
• takielunek