Sok mleczny: Różnice pomiędzy wersjami
| [wersja przejrzana] | [wersja przejrzana] |
drobne redakcyjne |
zob. też |
||
| Linia 1: | Linia 1: | ||
[[Plik:Chelidonium majus bialowieza forest juice beentree.jpg |
[[Plik:Chelidonium majus bialowieza forest juice beentree.jpg|thumb|250px|Wyciekający sok mleczny z przełamanej łodygi [[glistnik jaskółcze ziele|glistnika jaskółcze ziele]]]] |
||
[[Plik:Latex - Hevea - Cameroun.JPG |
[[Plik:Latex - Hevea - Cameroun.JPG|thumb|250px|Pozyskiwanie soku mlecznego z [[kauczukowiec brazylijski|kauczukowca brazylijskiego]]]] |
||
'''Sok mleczny, lateks naturalny''' – nieprzezroczysta [[zawiesina]] wodna gromadzona w [[wakuola]]ch [[rurka mleczna|komórek mlecznych]] [[rośliny|roślin]]. Skład chemiczny, wielkości cząstek zawiesiny i jej barwa oraz wydzielane ilości soku mlecznego są zróżnicowane w zależności od gatunku rośliny. W skład zawiesiny wchodzić mogą z różnym udziałem: [[węglowodany]] (w tym [[skrobia]]), [[żywica|żywice]], [[woski]], [[guma|gumy]], [[białka]], [[Olejek eteryczny|olejki lotne]], [[alkaloidy]], [[garbniki]], [[Kauczuk naturalny|kauczuk]] i inne [[Związek chemiczny|związki chemiczne]]{{r|strzalko}}{{r|szwey}}, udział wody wynosi 50-80%{{r|kaniewski}}. Sok mleczny najczęściej ma barwę białą, bywa też żółty i pomarańczowy{{r|kaniewski}}. Obecność lub brak soku mlecznego i jego barwa wykorzystywana jest jako cecha taksonomiczna. |
'''Sok mleczny, lateks naturalny''' – nieprzezroczysta [[zawiesina]] wodna gromadzona w [[wakuola]]ch [[rurka mleczna|komórek mlecznych]] [[rośliny|roślin]]. Skład chemiczny, wielkości cząstek zawiesiny i jej barwa oraz wydzielane ilości soku mlecznego są zróżnicowane w zależności od gatunku rośliny. W skład zawiesiny wchodzić mogą z różnym udziałem: [[węglowodany]] (w tym [[skrobia]]), [[żywica|żywice]], [[woski]], [[guma|gumy]], [[białka]], [[Olejek eteryczny|olejki lotne]], [[alkaloidy]], [[garbniki]], [[Kauczuk naturalny|kauczuk]] i inne [[Związek chemiczny|związki chemiczne]]{{r|strzalko}}{{r|szwey}}, udział wody wynosi 50-80%{{r|kaniewski}}. Sok mleczny najczęściej ma barwę białą, bywa też żółty i pomarańczowy{{r|kaniewski}}. Obecność lub brak soku mlecznego i jego barwa wykorzystywana jest jako cecha taksonomiczna. |
||
| Linia 13: | Linia 13: | ||
== Zobacz też == |
== Zobacz też == |
||
* [[lateks]] |
* [[lateks]], [[mleczko (grzyby)|sok mleczny grzybów]] |
||
{{Commons|Latex}} |
{{Commons|Latex}} |
||
| Linia 20: | Linia 20: | ||
* <ref name=slownik>{{cytuj książkę|autor=Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.) |tytuł=Słownik botaniczny |edycja=wydanie II, zmienione i uzupełnione |miejsce=Warszawa |rok=2003 |wydawca=Wiedza Powszechna |strony=830 |isbn = 83-214-1305-6}}</ref> |
* <ref name=slownik>{{cytuj książkę|autor=Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.) |tytuł=Słownik botaniczny |edycja=wydanie II, zmienione i uzupełnione |miejsce=Warszawa |rok=2003 |wydawca=Wiedza Powszechna |strony=830 |isbn = 83-214-1305-6}}</ref> |
||
* <ref name=stacja>{{cytuj stronę|url=http://wsse.krakow.pl/strona/attachments/269_lateks%20-%20alergie.pdf|tytuł=Lateks – zalety i wady stosowania|opublikowany=Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Krakowie|język=pl|data dostępu=2012-11-13|archiwum=http://web.archive.org/web/20110701073905/http://wsse.krakow.pl/strona/attachments/269_lateks%20-%20alergie.pdf|zarchiwizowano=2011-07-01}}</ref> |
* <ref name=stacja>{{cytuj stronę|url=http://wsse.krakow.pl/strona/attachments/269_lateks%20-%20alergie.pdf|tytuł=Lateks – zalety i wady stosowania|opublikowany=Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Krakowie|język=pl|data dostępu=2012-11-13|archiwum=http://web.archive.org/web/20110701073905/http://wsse.krakow.pl/strona/attachments/269_lateks%20-%20alergie.pdf|zarchiwizowano=2011-07-01}}</ref> |
||
* <ref name=strzalko>{{Cytuj książkę | nazwisko = Strzałko | imię = Jan | tytuł = Słownik terminów biologicznych | data = 2006 | wydawca = Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza | miejsce = Poznań | isbn = 83-232-1603-7 | strony = 599 |
* <ref name=strzalko>{{Cytuj książkę | nazwisko = Strzałko | imię = Jan | tytuł = Słownik terminów biologicznych | data = 2006 | wydawca = Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza | miejsce = Poznań | isbn = 83-232-1603-7 | strony = 599}}</ref> |
||
* <ref name=szwey>{{cytuj książkę|autor=Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.) |tytuł=Słownik botaniczny |edycja=wydanie II, zmienione i uzupełnione |miejsce=Warszawa |rok=2003 |wydawca=Wiedza Powszechna |isbn = 83-214-1305-6}}</ref> |
* <ref name=szwey>{{cytuj książkę|autor=Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.) |tytuł=Słownik botaniczny |edycja=wydanie II, zmienione i uzupełnione |miejsce=Warszawa |rok=2003 |wydawca=Wiedza Powszechna |isbn = 83-214-1305-6}}</ref> |
||
}} |
}} |
||
Wersja z 00:39, 29 gru 2015
Sok mleczny, lateks naturalny – nieprzezroczysta zawiesina wodna gromadzona w wakuolach komórek mlecznych roślin. Skład chemiczny, wielkości cząstek zawiesiny i jej barwa oraz wydzielane ilości soku mlecznego są zróżnicowane w zależności od gatunku rośliny. W skład zawiesiny wchodzić mogą z różnym udziałem: węglowodany (w tym skrobia), żywice, woski, gumy, białka, olejki lotne, alkaloidy, garbniki, kauczuk i inne związki chemiczne[1][2], udział wody wynosi 50-80%[3]. Sok mleczny najczęściej ma barwę białą, bywa też żółty i pomarańczowy[3]. Obecność lub brak soku mlecznego i jego barwa wykorzystywana jest jako cecha taksonomiczna.
Sok mleczny posiadają m.in. przedstawiciele makowatych, wilczomleczowatych i astrowatych.
Sokiem mlecznym nazywana jest też biały lub innej barwy płyn wydzielający się z uszkodzonych owocników niektórych gatunków grzybów (zobacz: mleczko)[4].
Zastosowanie
Sok mleczny niektórych roślin ma znaczenie użytkowe – może służyć do wyrobu kauczuku naturalnego, gutaperki[3] oraz produktów leczniczych lub narkotycznych (np. lactucarium, opium). Głównym gatunkiem dostarczającym surowca do produkcji kauczuku naturalnego jest kauczukowiec brazylijski[5], którego sok mleczny zawiera od 20 do 60% kauczuku[2]. Inne gatunki użytkowe do wytwarzania kauczuku to pozostali przedstawiciele rodzaju kauczukowiec (Hevea), poza tym figowce (Ficus) oraz mniszek kok-sagiz (Taraxacum kok-saghyz)[3]. W sumie znanych jest ok. 200 gatunków roślin kauczukodajnych[5].
W celu produkcji kauczuku naturalnego sok mleczny stabilizowany jest substancjami alkalicznymi np. amoniakiem. Ostateczny produkt w postaci kauczuku naturalnego stanowiącego surowiec w przemyśle gumowym uzyskuje się w wyniku koagulacji i zagęszczenia. Zagęszczenie zawartości kauczuku wykonywane jest zwykle poprzez odwirowanie lub częściowe odparowanie wody. Koagulacja następuje po zakwaszeniu, zamrożeniu lub dodaniu soli rozpuszczalnych w wodzie[5].
Zobacz też
- ↑ Jan Strzałko: Słownik terminów biologicznych. Poznań: Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, 2006, s. 599. ISBN 83-232-1603-7.
- ↑ a b Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c d Karol Kaniewski, Zofia Załęska: Surowce roślinne. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1970, s. 33, 98.
- ↑ Alicja Szweykowska, Jerzy Szweykowski (red.): Słownik botaniczny. Warszawa: Wiedza Powszechna, 2003, s. 830. ISBN 83-214-1305-6.
- ↑ a b c Lateks – zalety i wady stosowania. Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Krakowie. [dostęp 2012-11-13]. [zarchiwizowane z tego adresu (2011-07-01)]. (pol.).