Stanisław Panek (partyzant)

Stanisław Panek ps. "Rudy", (ur. 1924 w Czeladzi, zm. 10 sierpnia 1946 w okol. Wójcina) – żołnierz zbrojnego podziemia, dowódca oddziału partyzanckiego operującego na południu woj. łódzkiego, w powiecie wieluńskim i na pograniczu północno-zachodniej części Górnego Śląska w powiecie kluczborskim.

Życiorys

Zdezerterował z Ludowego Wojska Polskiego; ukrywał się do jesieni 1945 w Kluczborku; tam wstąpił do oddziału pod dowództwem Franciszka Olszówki ps. "Otto", w którym wkrótce został zastępcą dowódcy. Oddział rozbity został przez UB i KBW 17 grudnia 1945 leśniczówce Dobrygość (4 km od wsi Opatów, powiat kępiński), a Panek "Rudy" z częścią oddziału uciekł na teren powiatu wieluńskiego. W styczniu 1946 opanował posterunek milicji w Głuszynie (powiat namysłowski). Po śmierci Olszówki "Otta" (8 lutego 1946) został samodzielnym dowódcą oddziału. Do śmierci Olszówki doszło w czasie akcji odwetowej sił rządowych po ataku na ochotników chcących zaciągnąć się do milicji. W czasie ataku pojmano a następnie zabito strzałem w głowę nowo zaciągniętych Zygmunta Pałczyńskiego, Stefana Skoczylasa i Stefana Włodarczyka. Milicjanci zostali zaskoczeni w trakcie szkolenia któremu przewodził były partyzant AK i AL Zygmunt Pałczyński.

W nocy z 17 na 18 lutego, w odwecie za śmierć "Otta", przeprowadził atak na pociąg, którym jechali żołnierze radzieccy. Do akcji doszło na stacji kolejowej w Czastarach, gdzie zatrzymał się około drugiej w nocy pociąg osobowy. Ludzie "Rudego" przeszukali pociąg, dziewięciu znalezionych w nim Rosjan zabili na miejscu^[1], dwóch innych ranili (jeden zmarł w szpitalu, drugiemu udało się przeżyć mimo postrzału)^[2].

1 kwietnia 1946 r. część żołnierzy z oddziału "Rudego" została podporządkowana nowo utworzonej jednostce Konspiracyjnego Wojska Polskiego SOS "Jastrzębie", pod dowództwem por. Alfonsa Olejnika "Babinicza". Sam "Rudy" nie podporządkował się strukturom KWP i wraz z kilkoma zaufanymi podkomendnymi rozpoczął ukrywanie się przed UB oraz "Babiniczem", który postanowił zlikwidować Panka^[3]. 14 maja 1946 opanował Byczynę, gdzie m.in. jego oddział zerwał połączenia telefoniczne. Otoczony przez KBW w okolicy Wójcina^[4], po walce, popełnił samobójstwo 10 sierpnia tego samego roku.

Opinie

Pchor. Stanisław Żelanowski, szef wywiadu KWP wydał o "Rudym" następującą opinię: Sam Rudy jest człowiekiem o nieokiełznanych najprymitywniejszych instynktach, bez charakteru, bez poczucia honoru, prawa i porządku – będąc dowódcą oddziału nigdy nie dbał o ideowe prowadzenie walki, rządził się własnymi prawami zezwalając swoim ludziom na rabunki, gwałty i zabójstwa, zyski z różnych "akcji" lokował u swoich licznych kochanek.^[5]

Przypisy

↑ jeden z zabitych w rzeczywistości nie był Rosjaninem, był zresztą w polskim mundurze, ale w czasie akcji mówił do żołnierzy radzieckich po rosyjsku
↑ Jeszcze tego samego ranka pięcioro spośród uczestników akcji otoczyli żołnierze KBW. Po 40-minutowej wymianie ognia, podczas której zginął jeden z partyzantów i jeden oficerów otaczającego ich oddziału, pozostała czwórka poddała się. Po krótkim śledztwie i procesie już 31 maja skazano troje z nich na śmierć, a czwartą uczestniczkę akcji, niepełnoletnią Irenę Tomaszewicz, na 15 lat więzienia. Wraz z nimi skazano na 1 rok więzienia zawiadowcę stacji, a dyżurny ruchu został uniewinniony
↑ KsaweryK. Jasiak KsaweryK., Porucznik Alfons Olejnik „Babinicz” komendant oddziału partyzanckiego SOS „Oświęcim” Konspiracyjnego Wojska Polskiego [w:] Rocznik Wieluński, Tom 5, 2005 .
↑ Stawski AntoniS.A. Kazimierz Stawski AntoniS.A., Monografia Czastar, Czastary: Gminny Ośrodek Kultury, 1994, ISBN 83-902800-5-1 .
↑ JerzyJ. Bednarek JerzyJ., Likwidacja oddziału Stanisława Panka „Rudego” i procesy jego żołnierzy przed sądami wojskowymi [w:] Wojskowy Sąd Rejonowy w Łodzi 1946–1955, red. Janusz Wróbel, Joanna Żelazko, Warszawa, 2004 .

Bibliografia

Komentarze Historyczne – Jerzy Bednarek, OBUIAD IPN Łódź
Zbrojne podziemie na Opolszczyźnie w latach 1945. opole.kik.opoka.org.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2008-04-10)].
AIPN, Kartoteka pomocnicza Biura "C", Zapisy dotyczące Stanisława Panka;
AIPN Łd, KW MO w Łodzi, 030/277, Charakterystyka nr 277 bandy terrorystyczno-rabunkowej bez określonej nazwy pod dowództwem Stanisława Panka ps. "Rudy"
AIPN Wr, KW MO w Opolu, 09/912, Charakterystyka bandy "Otto-Rudy" nr 1/78. Wydział "C" KW MO w Opolu
Fanatycy. Werwolf i podziemie zbrojne na Dolnym Śląsku 1945–1948, Agencja Wydawnicza CB, Warszawa 2012
Ksawery Jasiak, Porucznik Alfons Olejnik „Babinicz” – komendant oddziału partyzanckiego SOS „Oświęcim” Konspiracyjnego Wojska Polskiego [w:] Rocznik Wieluński, Tom 5, Wieluń 2005

[1] z zabitych w rzeczywistości nie był Rosjaninem, był zresztą w polskim mundurze, ale w czasie akcji mówił do żołnierzy radzieckich po rosyjsku

[2] Jeszcze tego samego ranka pięcioro spośród uczestników akcji otoczyli żołnierze KBW. Po 40-minutowej wymianie ognia, podczas której zginął jeden z partyzantów i jeden oficerów otaczającego ich oddziału, pozostała czwórka poddała się. Po krótkim śledztwie i procesie już 31 maja skazano troje z nich na śmierć, a czwartą uczestniczkę akcji, niepełnoletnią Irenę Tomaszewicz, na 15 lat więzienia. Wraz z nimi skazano na 1 rok więzienia zawiadowcę stacji, a dyżurny ruchu został uniewinniony

[3] KsaweryK. Jasiak KsaweryK., Porucznik Alfons Olejnik „Babinicz” komendant oddziału partyzanckiego SOS „Oświęcim” Konspiracyjnego Wojska Polskiego [w:] Rocznik Wieluński, Tom 5, 2005 .

[4] Stawski AntoniS.A. Kazimierz Stawski AntoniS.A., Monografia Czastar, Czastary: Gminny Ośrodek Kultury, 1994, ISBN 83-902800-5-1 .

[5] JerzyJ. Bednarek JerzyJ., Likwidacja oddziału Stanisława Panka „Rudego” i procesy jego żołnierzy przed sądami wojskowymi [w:] Wojskowy Sąd Rejonowy w Łodzi 1946–1955, red. Janusz Wróbel, Joanna Żelazko, Warszawa, 2004 .

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]