Storczyk samczy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Storczyk samczy
Ilustracja
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

liliopodobne (≡ jednoliścienne)

Rząd

szparagowce

Rodzina

storczykowate

Podrodzina

storczykowe

Rodzaj

koślaczek

Gatunek

storczyk samczy

Nazwa systematyczna
Anacamptis morio (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase
Lindleyana 12: 120 1997 [3]
Systematyka w Wikispecies
Multimedia w Wikimedia Commons
Kwiatostan
Morfologia

Storczyk samczy, s. samiczy[4] (Anacamptis morio (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase) – gatunek rośliny należący do rodziny storczykowatych (Orchidaceae)[3].

Nazewnictwo[edytuj | edytuj kod]

  • Po odkryciu polifiletycznego charakteru rodzaju Orchis gatunek ten włączony został do rodzaju koślaczek (Anacamptis) i obecna nazwa gatunku to Anacamptis morio (L.) R.M.Bateman, Pridgeon & M.W.Chase (Lindleyana 12: 120 (1997)[5]. Tu opisany jest pod nazwą tradycyjną ze względu na utrzymanie jej stosowania w polskojęzycznych źródłach nomenklatorycznych[4].
  • Synonimy[3]:
    • Herorchis morio (L.) D. Tyteca & E. Klein
    • Orchis morio L.
  • Dawne nazwy według botaników: storczyk samiczowy (Krzysztof Kluk w "Dykcyonarzu Roślinnym"), storczyk wąskoliści (Józef Jundziłł), storczyk szczupłoliściowy (Jakób Waga, we "Florze Polski Jawnokwiatowych rodzajów").

Rozmieszczenie geograficzne[edytuj | edytuj kod]

Zwarty zasięg występowania obejmuje Europę i ciągnie się od południowej części Wysp Brytyjskich, północnej Hiszpanii, południowych wybrzeży Skandynawii i Estonii po europejską część Rosji, a na południu po wybrzeża Morza Śródziemnego. Zasięg występowania obejmuje ponadto Algierię i Maroko w Afryce Północnej oraz w Kaukaz i część Azji Zachodniej (Cypr, Liban, Iran, Syria, Turcja)[6].

W Polsce występował na około 300 stanowiskach (z tego w Karpatach ok. 70), jednakże ostatnie badania terenowe (do 2008 roku) potwierdziły jego występowanie tylko na około 60 stanowiskach (z tego w Karpatach na kilkunastu). Najwyżej położone stanowisko znajduje się na wysokości 1100 m n.p.m. na Hali Śmietanowej w Beskidzie Żywieckim (Pasmo Policy)[7].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Łodyga
Prosta smukła, zielona ale czerwono nabiegła, o wysokości do 35cm, zakończona luźnym kwiatostanem. Wyrasta z jajowatej, niepodzielonej bulwy[8].
Liście
Posiada 9-12 liści, w tym 5-8 tworzących różyczkę wokół podstawy łodygi. Liście te są szerokolancetowate, bezplamiste, najszersze poza połową. Liście łodygowe w liczbie 3-6 pochwiasto obejmują łodygę. Przysadki mają długość 12-24 mm, szerokość 3-6 mm, są błoniaste i tej samej długości co zalążnia[9].
Kwiaty
Stosunkowo duże. Kwiatostan w postaci luźnego kłosa o wysokości do 10 cm. Wszystkie listki okwiatu, z wyjątkiem warżki, są hełmiasto sklepione. Mają skośnie jajowaty kształt, barwę różową lub liliowofioletową i ciemniejsze nerwy. 3-łatkowa warżka jest w zarysie okrągła, ma długość 6,5-11 mm, szerokość 11-17 mm. Jej środkowa łatka ma na szczycie szerokość 4-9 mm, szczyt płytko podzielony i jest nieco dłuższa, niż ząbkowane łatki boczne. Jest najczęściej różowo-fioletowa i posiada duże fioletowe plamy. Mocna ostroga jest tej samej barwy co warżka, ma długość 7-10 mm, szerokość 2-3,5 mm, tępy koniec z niewielkim wgłębieniem i jest wygięta do góry. Pollinaria posiadają trzoneczki i oddzielne uczepki, ale wspólną tarczkę nasadową. Pyłkowiny brązowoczerwone[9].
Owoce
Rozdęta torebka o długości od 1 do 1,5 cm[8].
Kwiat

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Bylina, geofit. Kwitnie od kwietnia do czerwca. Kwiaty zwabiają owady imitując swoją budową kwiaty roślin nektarodajnych, jednak roślina nie wytwarza nektaru. Kwiaty zapylane są przez owady, głównie przez trzmiele. Zawiązuje owoce w średnim stopniu[9]. Może występować również samozapylenie[7]. Rośnie w suchych zaroślach, naturalnych łąkach i w świetlistych lasach (głównie w grądach), na miejscach otwartych lub częściowo zacienionych, często na zboczach[10]. Liczba chromosomów 2n=36[11]. Najwyżej w Polsce położone stanowisko znajduje się na Hali Śmietanowej w Paśmie Policy (1100 m n.p.m.). W Szwajcarii dochodzi do wysokości 1950 m[7].

Tworzy mieszańce ze storczykiem błotnym, cuchnącym, męskim i kukułką szerokolistną[11]. Zróżnicowany na sześć podgatunków[12]:

  • Anacamptis morio subsp. caucasica (K.Koch) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
  • Anacamptis morio subsp. champagneuxii (Barnéoud) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
  • Anacamptis morio subsp. longicornu (Poir.) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.
  • Anacamptis morio subsp. morio
  • Anacamptis morio subsp. picta (Loisel.) Jacquet & Scappat.
  • Anacamptis morio subsp. syriaca (E.G.Camus) H.Kretzschmar, Eccarius & H.Dietr.

Zagrożenia i ochrona[edytuj | edytuj kod]

W Polsce gatunek podlega ścisłej ochronie gatunkowej. Kategorie zagrożenia gatunku:

Istnieje szereg przyczyn, które spowodowały tak znaczne zmniejszenie się liczby stanowisk tego gatunku w Polsce. Są to: zmiana stosunków wodnych na jego stanowiskach, zaorywanie łąk i pastwisk, wysiewanie nasion traw, nawożenie, zbyt intensywny wypas, zalesianie oraz zabudowa stanowisk. W wyższych partiach górskich przyczyną jest zaniechanie wypasu i sporadycznego nawet koszenia, co powoduje zarastanie jego stanowisk[7].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. ↑ Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-08-04] (ang.).
  3. ↑ a b c The Plant List. [dostęp 2017-03-21].
  4. ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
  5. ↑ Bateman, Richard M.; Hollingsworth, Peter M.; Preston, Jillian; Yi-Bo, Luo; Prodgeon, Alec M. & Chase, Mark W.. Molecular phylogenetics and evolution of Orchidinae and selected Habenariinae (Orchidaceae). „Bot. J. Linn. Soc.”. 142(1), s. 1–40, 2003. DOI: 10.1046/j.1095-8339.2003.00157.x. 
  6. ↑ Germplasm Resources Information Network (GRIN). [dostęp 2015-02-03].
  7. ↑ a b c d Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa: Czerwona księga Karpat Polskich. Kraków: Instytut Botaniki PAN, 2008. ISBN 978-83-89648-71-6.
  8. ↑ a b Halina Piękoś-Mirkowa, Zbigniew Mirek: Rośliny chronione. Warszawa: Multico Oficyna Wyd., 2006. ISBN 978-83-7073-444-2.
  9. ↑ a b c Helmut Baumann: Storczyki Europy i obszarów sąsiednich. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-698-9.
  10. ↑ Zbigniew Nawara: Rośliny łąkowe. Warszawa: Oficyna Wyd. MULTICO, 2006. ISBN 978-83-7073-397-1.
  11. ↑ a b Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Wyd. Naukowe PWN, 2006. ISBN 83-01-14342-8.
  12. ↑ Anacamptis morio na eMonocot [dostęp 2013-11-13].
  13. ↑ Red list of plants and fungi in Poland. Czerwona lista roślin i grzybów Polski. Zbigniew Mirek, Kazimierz Zarzycki, Władysław Wojewoda, Zbigniew Szeląg (red.). Kraków: Instytut Botaniki im. W. Szafera, Polska Akademia Nauk, 2006. ISBN 83-89648-38-5.
  14. ↑ Kaźmierczakowa R., Bloch-Orłowska J., Celka Z., Cwener A., Dajdok Z., Michalska-Hejduk D., Pawlikowski P., Szczęśniak E., Ziarnek K.: Polska czerwona lista paprotników i roślin kwiatowych. Polish red list of pteridophytes and flowering plants. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk, 2016. ISBN 978-83-61191-88-9.
  15. ↑ Zarzycki K., Kaźmierczakowa R., Mirek Z.: Polska Czerwona Księga Roślin. Paprotniki i rośliny kwiatowe. Wyd. III. uaktualnione i rozszerzone. Kraków: Instytut Ochrony Przyrody PAN, 2014. ISBN 978-83-61191-72-8.
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Storczyk_samczy&oldid=69621019”