Przejdź do zawartości

Synkretyzm przypadków

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Synkretyzm przypadków, synkretyzm fleksyjny – zachodzące w językach fleksyjnych zjawisko przejmowania funkcji jednego przypadka deklinacji przez inny i będąca tego następstwem homonimia dwóch bądź kilku form fleksyjnych jednego leksemu. Dochodzi do tego na ogół na skutek zmian fonetycznych, w wyniku których formy obydwu przypadków stają się identyczne[1][2].

Przykładem synkretyzmu jest przejęcie funkcji ablatywu (odpowiadającego na pytanie skąd?) przez dopełniacz z przyimkiem (od kogo? od czego?) w językach słowiańskich, w wyniku czego liczba przypadków została zredukowana do siedmiu[3].

W synkretycznych formach fleksyjnych danego wyrazu następuje neutralizacja opozycji morfologicznych. W rezultacie zamiast oczekiwanych 14 (po siedem przypadków każdej liczby) mamy znacznie mniej formalnie różnych form fleksyjnych danego leksemu, np. paradygmaty rzeczownikowe mają w l. poj. nie więcej niż 6 różnych form, w l. mn. – nie więcej niż 5 różnych form[4].

Formy synkretyczne w paradygmacie fleksyjnym leksemu „pani”
Przypadek l. poj. l. mn.
Mianownik pani panie
Dopełniacz pani pań
Celownik pani paniom
Biernik panią panie
Narzędnik panią paniami
Miejscownik pani paniach
Wołacz pani panie

Liczba pojedyncza – 2 różne formy, liczba mnoga – 5 różnych form, razem – 7.

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Milewski 1967 ↓, s. 89.
  2. Bańczerowski, Pogonowski i Zgółka 1982 ↓, s. 278.
  3. Przypadki. [w:] Słownik naukowy [on-line]. [dostęp 2017-12-11].
  4. Nagórko 2007 ↓, s. 140–152.

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]
  • Tadeusz Milewski: Językoznawstwo. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1967.
  • Alicja Nagórko: Zarys gramatyki polskiej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 2007. ISBN 978-83-01-15390-8.
  • Jerzy Bańczerowski, Jerzy Pogonowski, Tadeusz Zgółka: Wstęp do językoznawstwa. Poznań: Wydawnictwa Uniwersytetu Adama Mickiewicza, 1982.