Szelężnik
| |||
 Morfologia (szelężnik większy) | |||
| Systematyka[1][2] | |||
| Domena | eukarionty | ||
| Królestwo | rośliny | ||
| Podkrólestwo | rośliny zielone | ||
| Nadgromada | rośliny telomowe | ||
| Gromada | rośliny naczyniowe | ||
| Podgromada | rośliny nasienne | ||
| Nadklasa | okrytonasienne | ||
| Klasa | Magnoliopsida | ||
| Nadrząd | astropodobne | ||
| Rząd | jasnotowce | ||
| Rodzina | zarazowate | ||
| Rodzaj | szelężnik | ||
| Nazwa systematyczna | |||
| Rhinanthus L. Sp. Pl. 603. 1753 | |||
| Typ nomenklatoryczny | |||
| Synonimy | |||
|---|---|---|---|
| |||
Szelężnik (Rhinanthus L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny zarazowatych (Orobanchaceae). Obejmuje ok. 45 gatunków[4][5]. Występują one w strefie klimatu umiarkowanego na półkuli północnej z centrum zróżnicowania w Europie, gdzie rośnie ich 25 gatunków (z czego 5 w Polsce[6]). Pozostałe występują w Azji i we wschodniej części Ameryki Północnej[5]. Rośliny te rosną na łąkach i w murawach i są półpasożytami traw[4][5]. Ograniczając rozwój traw pozwalają utrzymać różnorodność składu runi łąkowej i dlatego są cenionymi gatunkami w ogrodach łąkowych (na łąkach kwiatowych)[5]. Taksonomia rodzaju i oznaczanie gatunków jest trudne ze względu na polimorfizm tych roślin (występowanie licznych ekotypów[4]) – często inaczej wyglądających w różnych porach roku i na różnych siedliskach (np. w górach i na niżu)[5].
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
- Pokrój
- Rośliny jednoroczne o pędach osiągających do 0,5 m wysokości, z łodygami cienkimi i sztywnymi[5].
- Liście
- Naprzeciwległe, ząbkowane[5].
- Kwiaty
- Żółte, grzbieciste, dwuwargowe. Kielich tworzą cztery zrastające się działki. Płatków korony jest pięć i wszystkie one są zrośnięte tworząc w dolnej części korony rurkę. Górne dwa płatki zrastają się w wysklepioną wargę górną. Pręciki są cztery, w dwóch parach, z nitkami owłosionymi. Zalążnia jest górna, dwukomorowa, z licznymi zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza na końcu ze znamieniem rozwidlonym, spłaszczonym lub zgrubiałym[5].
- Owoce
- Torebki z kilkoma oskrzydlonymi nasionami, zamknięte w powiększającym się w czasie owocowania kielichu[5].
Systematyka[edytuj | edytuj kod]
Rodzaj tradycyjnie zaliczany był do rodziny trędownikowatych Scrophulariaceae[5]. We systemach klasyfikacyjnych XXI wieku włączany wraz z plemieniem Rhinantheae do rodziny zarazowatych Orobanchaceae[4][2].
- Gatunki flory Polski[6]
- szelężnik Borbasa (Rhinanthus borbasii (Dörfl.) Soó)
- szelężnik mniejszy (Rhinanthus minor L.)
- szelężnik większy (Rhinanthus serotinus (Schönh.) Oborny)
- szelężnik wysokogórski, sz. nadobny (Rhinanthus alpinus Baumg.; syn. Rhinanthus riphaeus Krock., Rhinanthus pulcher subsp. alpinus (Walp.) Rauschert)
- szelężnik włochaty (Rhinanthus alectorolophus (Scop.) Pollich)
- Wykaz gatunków
Wybrane taksony o nazwach zweryfikowanych według The Plant List[7]:
- Rhinanthus alectorolophus (Scop.) Pollich – szelężnik włochaty
- Rhinanthus antiquus (Sterneck) Schinz & Thell.
- Rhinanthus arcticus (Sterneck) Pennell
- Rhinanthus aristatus Čelak.
- Rhinanthus asperulus (Murb.) Soó
- Rhinanthus borbasii (Dörfl.) Soó – szelężnik Borbasa
- Rhinanthus burnatii (Chabert) Soó
- Rhinanthus carinthiacus Widder
- Rhinanthus cretaceus Vassilcz.
- Rhinanthus crista-galli L.
- Rhinanthus dinaricus Murb.
- Rhinanthus freynii (A.Kern. ex Sterneck) Fiori
- Rhinanthus glaber Lam.
- Rhinanthus glacialis Personnat
- Rhinanthus gracilis Schur
- Rhinanthus groenlandicus Chabert
- Rhinanthus halophilus U.Schneid.
- Rhinanthus javorkae Soó
- Rhinanthus major L.
- Rhinanthus mediterraneus (Sterneck) Adamović
- Rhinanthus melampyroides Soó
- Rhinanthus minor L. – szelężnik mniejszy
- Rhinanthus ovifugus Chabert
- Rhinanthus pindicus (Sterneck) Soó
- Rhinanthus pubescens (Sterneck) Boiss. & Heldr. ex Soó
- Rhinanthus pulcher Gunther & Schummel ex Opiz
- Rhinanthus riphaeus Krock.
- Rhinanthus rumelicus Velen.
- Rhinanthus serotinus (Schönh.) Oborny – szelężnik większy
- Rhinanthus sintenisii (Sterneck) Soó
- Rhinanthus songeonii Chabert
- Rhinanthus subulatus (Chabert) Soó
- Rhinanthus wagneri Degen
- Rhinanthus wettsteinii (Sterneck) Soó
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS ONE”, 10 (4), 2015, e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
- ↑ a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-03-05] (ang.).
- ↑ a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-25].
- ↑ a b c d David J. Mabberley: Mabberley's Plant-Book. Cambridge University Press, 2017, s. 791. ISBN 978-1-107-11502-6.
- ↑ a b c d e f g h i j Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 277. ISBN 0-333-74890-5.
- ↑ a b Zbigniew Mirek, Halina Piękoś-Mirkowa, Adam Zając, Maria Zając: Flowering plants and pteridophytes of Poland. A checklist. Krytyczna lista roślin naczyniowych Polski. Instytut Botaniki PAN im. Władysława Szafera w Krakowie, 2002. ISBN 83-85444-83-1.
- ↑ Rhinanthus. W: The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2019-03-05].