Przejdź do zawartości

Szelężnik

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Szelężnik
Ilustracja
Morfologia (szelężnik większy)
Systematyka[1][2]
Domena

eukarionty

Królestwo

rośliny

Podkrólestwo

rośliny zielone

Nadgromada

rośliny telomowe

Gromada

rośliny naczyniowe

Podgromada

rośliny nasienne

Nadklasa

okrytonasienne

Klasa

Magnoliopsida

Nadrząd

astropodobne

Rząd

jasnotowce

Rodzina

zarazowate

Rodzaj

szelężnik

Nazwa systematyczna
Rhinanthus L.
Sp. Pl. 603. 1753
Typ nomenklatoryczny

Rhinanthus crista-galli L.[3]

Synonimy
  • Alectorolophus Zinn
  • Fistularia O. Kuntze
  • Mimulus Adanson[3]
Kwiatostan szelężnika mniejszego

Szelężnik (Rhinanthus L.) – rodzaj roślin zielnych z rodziny zarazowatych (Orobanchaceae). Obejmuje według różnych źródeł od ok. 35[4] do ok. 45[5][6], czy nawet 50 gatunków[7]. Taksonomia rodzaju i oznaczanie gatunków jest trudne ze względu na polimorfizm tych roślin (występowanie licznych ekotypów[5]) – często inaczej wyglądających w różnych porach roku i na różnych siedliskach (np. w górach i na niżu)[6].

Występują one w strefie klimatu umiarkowanego na półkuli północnej. W Polsce rodzaj reprezentowany jest przez 4 gatunki. Rośliny te rosną na łąkach i w murawach i są półpasożytami traw[5][6]. Ograniczając rozwój traw, pozwalają utrzymać różnorodność składu runi łąkowej i dlatego są cenionymi gatunkami w ogrodach łąkowych (na łąkach kwiatowych)[6].

Rozmieszczenie geograficzne

[edytuj | edytuj kod]

Zasięg rodzaju obejmuje niemal całą Europę (bez jej południowych krańców), umiarkowaną strefę Azji (na południe po Turcję, Iran, Tadżykistan i północne Chiny) oraz północną część Ameryki Północnej (Kanada oraz północnozachodnia i północnowschodnia część Stanów Zjednoczonych)[4]. Centrum zróżnicowania stanowi Europa, gdzie rośnie 25 gatunków z tego rodzaju[5]. W Polsce występują 4 gatunki i wszystkie mają status rodzimych, aczkolwiek introdukowane i zadomowione zostały dwa obce podgatunki szelężnika włochatego i większego[8]. Na liście gatunków krajowych ujmowany jest także piąty gatunek – szelężnik wysokogórski, zwany też nadobnym Rhinanthus alpinus, który jednakże stanowi nazwę synonimiczną bartsji alpejskiej Bartsia alpina (także ujętej na liście)[8].

Gatunki flory Polski[8]

Pierwsza nazwa naukowa według listy krajowej[8], druga – obowiązująca według bazy taksonomicznej Plants of the World online (jeśli jest inna)[4]

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Szelężnik włochaty
Pokrój
Rośliny jednoroczne o pędach osiągających do 0,5 m wysokości, z łodygami cienkimi i sztywnymi[6].
Liście
Naprzeciwległe, ząbkowane[6].
Kwiaty
Żółte, grzbieciste, dwuwargowe[6], zebrane w szczytowe grono[4]. Kielich tworzą cztery zrastające się w dwie wargi działki. Górna warga kielicha jest rozcięta głębiej (do ok. połowy), dolna płyciej[7]. Płatków korony jest pięć i wszystkie one są zrośnięte, tworząc w dolnej części korony rurkę. Górne dwa płatki zrastają się w wysklepioną wargę górną, często z dwoma dzióbkami (karbami). Pręciki są cztery, w dwóch parach, z nitkami owłosionymi, nie wystają poza koronę[7][6]. Zalążnia jest górna, dwukomorowa, z licznymi zalążkami. Szyjka słupka pojedyncza na końcu ze znamieniem rozwidlonym, spłaszczonym lub zgrubiałym[6].
Owoce
Torebki z kilkoma oskrzydlonymi nasionami, zamknięte w powiększającym się w czasie owocowania kielichu[6].

Systematyka

[edytuj | edytuj kod]

Rodzaj tradycyjnie zaliczany był do rodziny trędownikowatych Scrophulariaceae[6]. W systemach klasyfikacyjnych XXI wieku włączany wraz z plemieniem Rhinantheae do rodziny zarazowatych Orobanchaceae[5][2].

Wykaz gatunków[4]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. Michael A. Ruggiero i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI10.1371/journal.pone.0119248, PMID25923521, PMCIDPMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
  2. a b Peter F. Stevens, Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2019-03-05] (ang.).
  3. a b Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-02-25].
  4. a b c d e Rhinanthus L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2023-01-06].
  5. a b c d e David J. Mabberley, Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 791, DOI10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200.
  6. a b c d e f g h i j k Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 2. Perennials and annuals. London: Macmillan, 2002, s. 277. ISBN 0-333-74890-5.
  7. a b c Rhinanthus Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2023-01-06].
  8. a b c d Zbigniew Mirek i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 53, ISBN 978-83-62975-45-7.