Tawuła

Tawuła
	; Tawuła wierzbolistna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	różopodobne
Rząd	różowce
Rodzina	różowate
Podrodzina	tawułowe
Rodzaj	tawuła
	Nazwa systematyczna
	Spiraea L.; Sp. Pl. 489. 1753
	Typ nomenklatoryczny
	Spiraea salcifolia L.
Synonimy
	Awayus Raf.; Chamedrys Raf.; Drimopogon (Raf.) B.D.Jacks.; Eleiosina Raf.; Rhodalix Raf.; Spiraia Raf.; Spirea Pall.;
	Awayus Raf.; Chamedrys Raf.; Drimopogon (Raf.) B.D.Jacks.; Eleiosina Raf.; Rhodalix Raf.; Spiraia Raf.; Spirea Pall.;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Tawuła (Spiraea L.) – rodzaj krzewów z rodziny różowatych. W jego skład wchodzi ok. 80–100 gatunków^[5], według niektórych źródeł do ok. 120^[6]. Rośliny te występują na półkuli północnej w strefie chłodnej i umiarkowanej, na południe sięgając Meksyku^[7], południowej Europy, Pakistanu, Mjanmy i Wietnamu^[4]. Najbardziej zróżnicowane są w Azji, gdzie tylko w samych Himalajach rośnie ok. 30 gatunków^[8], a w Chinach – 70^[5]. W Ameryce Północnej rośnie 14 gatunków, w Europie – 8^[8]. W Polsce dwa gatunki występują jako rodzime – tawuła wierzbolistna S. salicifolia i tawuła średnia S. media^[9]. Bardzo liczne gatunki i mieszańce między nimi są szeroko rozpowszechnione w uprawie jako rośliny ozdobne^[7]. Wiele z nich dziczeje – w Polsce zadomowione są jako zdziczałe: tawuła biała S. alba, tawuła ożankolistna S. chamaedryfolia, tawuła nibywierzbolistna S. ×pseudosalicifolia, tawuła kutnerowata S. tomentosa^[9].

Tawuły zasiedlają rozmaite siedliska, od skalistych w górach po mokradła śródleśne na nizinach^[7].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Krzewy o sezonowym ulistnieniu. Osiągają wysokość do 3^[7], czasem 4 m wysokości^[6]. Pędy zwykle liczne, prosto wzniesione, podnoszące się, łukowato przewisające lub płożące się. Występują długopędy i krótkopędy, młode są owłosione lub nagie. Pod ziemią rośliny te często tworzą rozłogi za pomocą których się rozrastają^[6].
Liście: Skrętoległe, bez przylistków^[7], zwykle krótkoogonkowe, pojedyncze^[5]. Blaszka od 1 do 10 cm długości, cienka lub skórzasta, całobrzega (rzadko), ząbkowana, piłkowana lub wcinana, czasem klapowana, w zarysie o zróżnicowanym kształcie od zaokrąglonego po równowąski, często owalna, jajowata, rombowata do lancetowatej. Użyłkowania zwykle pierzaste, czasem u nasady blaszki żyłki rozdzielają się na 3–5 głównych, dłoniasto rozchodzących się wiązek. Liście często są odmienne na długo- i krótkopędach^[6]^[5].
Kwiaty: Niewielkie (o średnicy 2–15 mm), zebrane zwykle w wielokwiatowe baldachy, baldachogrona i wiechy. Podsadki i przysadki u części gatunków obecne, u innych nie. Kieliszek składa się z 1–2 listków. Hypancjum zwykle dzwonkowate lub półkuliste o średnicy do 2 mm, nagie lub owłosione. Działek kielicha jest 5 wzniesionych, odstających lub odgiętych, kształtu trójkątnego lub jajowatego. Płatków korony także jest 5, są one białe, zielonkawe, różowe do fioletowych, okrągłe, jajowate do eliptycznych. Pręcików jest 10–50 o długości krótszej lub dłuższej od płatków^[6]. Zalążnia dolna^[7] złożona zwykle z 4–5 wolnych owocolistków, w każdym rozwijają się zwykle dwa zalążki^[6].
Owoce: Mieszki gęsto skupione w trwałym hypancjum, czasem zwieńczonym też trwałymi działkami. Owoce zawierają po 2–4 nasiona^[6].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna według Angiosperm Phylogeny Website (2001...)^[2]

Rodzaj tawuła należy do podrodziny tawułowatych Spiraeoideae, rodziny różowatych (Rosaceae), zaliczanej do obszernego rzędu różowców (Rosales) i wraz z nim do kladu różowych w obrębie okrytonasiennych.

Pozycja w systemie Reveala (1993–1999)

Gromada okrytonasienne (Magnoliophyta Cronquist), podgromada Magnoliophytina Frohne & U. Jensen ex Reveal, klasa Rosopsida Batsch, podklasa różowe (Rosidae Takht.), nadrząd Rosanae Takht., rząd różowce (Rosales Perleb), podrząd Rosineae Erchb., rodzina różowate (Rosaceae Juss.), podrodzina Spiraeoideae (Juss.) Arn., plemię Spiraeeae DC., podplemię Spiraeinae DC.) Griseb., rodzaj tawuła (Spiraea L.)^[10].

Wykaz gatunków^[4]^[11]

Spiraea adiantoides Businský
Spiraea affinis R.Parker
Spiraea alba Du Roi – tawuła biała
Spiraea alpina Pall.
Spiraea anomala Batalin
Spiraea ×arguta Zabel – tawuła wczesna, t. ostrolistna
Spiraea arcuata Hook.f.
Spiraea baldshuanica B.Fedtsch.
Spiraea bella Sims
Spiraea betulifolia Pall. – tawuła brzozolistna
Spiraea ×billardii – tawuła Billarda^[11], mieszaniec tawuły Douglasa S. douglasii i białej S. alba^[12]
Spiraea blumei G.Don
Spiraea brahuica Boiss.
Spiraea calcicola W.W.Sm.
Spiraea cana Waldst. & Kit.
Spiraea canescens D.Don
Spiraea cantoniensis Lour.
Spiraea cardotiana Businský
Spiraea chamaedryfolia L. – tawuła ożankolistna
Spiraea chinensis Maxim.
Spiraea ×cinerea – tawuła szara, t. norweska^[11]^[9], mieszaniec S. cana i tawuły dziurawcolistnej S. hypericifolia^[12]
Spiraea compsophylla Hand.-Mazz.
Spiraea corymbosa Raf.
Spiraea crenata L.
Spiraea cudidaghensis Firat & N.Aksoy
Spiraea dahurica (Rupr.) Maxim.
Spiraea daochengensis L.T.Lu
Spiraea dasyantha Bunge
Spiraea decumbens W.D.J.Koch – tawuła położona
Spiraea douglasii Hook. – tawuła Douglasa
Spiraea elegans Pojark.
Spiraea expansa Wall. ex K.Koch
Spiraea faurieana C.K.Schneid.
Spiraea fritschiana C.K.Schneid.
Spiraea gracilis Maxim.
Spiraea hailarensis Liou
Spiraea hayatana H.L.Li
Spiraea henryi Hemsl.
Spiraea hingshanensis T.T.Yu & L.T.Lu
Spiraea hirsuta (Hemsl.) C.K.Schneid.
Spiraea × hitchcockii W.J.Hess
Spiraea hypericifolia L. – tawuła dziurawcolistna
Spiraea hypoleuca Dunn
Spiraea insularis (Nakai) H.Shin, Y.D.Kim & S.H.Oh
Spiraea japonica L.f. – tawuła japońska, t. Bumalda, t. drobna
Spiraea kwangsiensis T.T.Yu
Spiraea kweichowensis T.T.Yu & L.T.Lu
Spiraea laeta Rehder
Spiraea lanatissima Businský
Spiraea lasiocarpa Kar. & Kir.
Spiraea lichiangensis W.W.Sm.
Spiraea lobulata T.T.Yu & L.T.Lu
Spiraea longigemmis Maxim.
Spiraea lucida Douglas ex Greene
Spiraea martini H.Lév.
Spiraea media Schmidt – tawuła średnia
Spiraea micrantha Hook.f.
Spiraea miyabei Koidz.
Spiraea mollifolia Rehder
Spiraea mongolica (Maxim.) Maxim.
Spiraea morrisonicola Hayata
Spiraea muliensis T.T.Yu & L.T.Lu
Spiraea myrtilloides Rehder
Spiraea nervosa Franch. & Sav.
Spiraea ningshiaensis T.T.Yu & L.T.Lu
Spiraea nipponica Maxim. – tawuła nippońska
Spiraea nishimurae Kitag.
Spiraea ouensanensis H.Lév.
Spiraea ovalis Rehder
Spiraea papillosa Rehder
Spiraea pilosa Franch.
Spiraea pjassetzkii Buzunova
Spiraea prunifolia Siebold & Zucc. – tawuła śliwolistna
Spiraea ×pseudosalicifolia Silverside – tawuła nibywierzbolistna^[11]^[9], mieszaniec tawuły Douglasa S. douglasii i wierzbolistnej S. salicifolia^[12]
Spiraea purpurea Hand.-Mazz.
Spiraea × pyramidata Greene
Spiraea robusta Hand.-Mazz.
Spiraea rosthornii E.Pritz.
Spiraea salicifolia L. – tawuła wierzbolistna, t. bawolina
Spiraea sargentiana Rehder
Spiraea schlothauerae Vorosch. & Ignatov
Spiraea schneideriana Rehder
Spiraea schochiana Rehder
Spiraea ×semperflorens – tawuła zawsze kwitnąca^[11], mieszaniec tawuły japońskiej S. japonica i wierzbolistnej S. salicifolia^[12]
Spiraea sericeoides Businský
Spiraea siccanea (W.W.Sm.) Rehder
Spiraea sozykinii Stepanov & Sonnikova
Spiraea splendens Baumann ex K.Koch
Spiraea stevenii (C.K.Schneid.) Rydb.
Spiraea ×subcanescens Rydb.
Spiraea subdioica K.M.Purohit & Panigrahi
Spiraea sublobata Hand.-Mazz.
Spiraea subrotundifolia Panigrahi & K.M.Purohit
Spiraea tarokoensis Hayata
Spiraea tatakaensis I.S.Chen
Spiraea thunbergii Siebold ex Blume – tawuła Thunberga
Spiraea tianschanica Pojark.
Spiraea tomentosa L. – tawuła kutnerowata
Spiraea × transhimalaica Businský
Spiraea trichocarpa Nakai
Spiraea trilobata L. – tawuła trójłatkowa
Spiraea uratensis Franch.
Spiraea vacciniifolia D.Don
Spiraea ×vanhouttei (Briot) Zabel – tawuła van Houtte’a^[11]^[9], mieszaniec S. cantoniensis i tawuły trójłatkowej S. trilobata^[12]
Spiraea veitchii Hemsl.
Spiraea velutina Franch.
Spiraea virginiana Britton
Spiraea wilsonii Duthie ex J.H.Veitch
Spiraea yunnanensis Franch.

Zastosowanie[edytuj | edytuj kod]

Krzewy tawuł sadzi się jako rośliny ozdobne w parkach i ogrodach. Są ozdobne ze względu na swoje kwiaty, wybarwione liście i ładny pokrój. Są łatwe w uprawie, nie wymagają specjalnej gleby i są mrozoodporne. Powinny być przycinane po przekwitnieniu.

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-20] (ang.).
↑ Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].
↑ ^a ^b ^c Spiraea L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-15].
↑ ^a ^b ^c ^d Lu Lingdi, Crinan Alexander: Spiraea Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-12-15].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Richard Lis: Spiraea Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-12-15].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 242. ISBN 0-333-73003-8.
↑ ^a ^b David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 857, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 171, ISBN 978-83-62975-45-7 .
↑ Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Spiaraea. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-03-09]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Szkółkarstwo. [dostęp 2009-03-20].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN), 2013. ISBN 978-83-01-14342-8.

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2010-01-20] (ang.).

[3] Index Nominum Genericorum. [dostęp 2009-03-09].

[powo-4] Spiraea L.. [w:] Plants of the World online [on-line]. Royal Botanic Gardens, Kew. [dostęp 2021-12-15].

[china-5] Lu Lingdi, Crinan Alexander: Spiraea Linnaeus. [w:] Flora of China [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-12-15].

[america-6] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g Richard Lis: Spiraea Linnaeus. [w:] Flora of North America [on-line]. eFloras.org. [dostęp 2021-12-15].

[philips-7] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Roger Philips, Martyn Rix: The Botanical Garden. Vol. 1. Trees and shrubs. London: Macmillan, 2002, s. 242. ISBN 0-333-73003-8.

[mabb-8] David J.D.J. Mabberley David J.D.J., Mabberley’s Plant-Book, Cambridge: Cambridge University Press, 2017, s. 857, DOI: 10.1017/9781316335581, ISBN 978-1-107-11502-6, OCLC 982092200 .

[checklist-9] ZbigniewZ. Mirek ZbigniewZ. i inni, Vascular plants of Poland. An annotated checklist, Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2020, s. 171, ISBN 978-83-62975-45-7 .

[10] Crescent Bloom: Systematyka rodzaju Spiaraea. The Compleat Botanica. [dostęp 2009-03-09]. (ang.).

[szkolk-11] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f Szkółkarstwo. [dostęp 2009-03-20].

[Rut13-12] Lucjan Rutkowski: Klucz do oznaczania roślin naczyniowych Polski niżowej. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe (PWN), 2013. ISBN 978-83-01-14342-8.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]