Terenc Toçi
.jpg)
| |
| Data i miejsce urodzenia | |
|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |
| Minister gospodarki narodowej | |
| Okres |
od 23 marca 1937 |
| Poprzednik | |
| Następca | |
| Przewodniczący Najwyższej Faszystowskiej Rady Korporacyjnej | |
| Okres |
od 9 kwietnia 1940 |
| Następca | |
.svg)
| |
Terenc Toçi też jako: Terenzio Tocci (ur. 9 marca 1880 w San Cosmo Albanese, zm. 14 kwietnia 1945 w Tiranie[1]) – albański prawnik, dziennikarz, działacz narodowy i polityk, minister gospodarki w latach 1937–1938.
Wczesne lata[edytuj | edytuj kod]
Syn Paolo i Anny Marii[2]. W latach 1894–1899 uczył się w kolegium św. Adriana w San Demetrio Corone w Kalabrii, specjalizując się w prawie[2]. W młodości pracował jako dziennikarz i wiele podróżował. W latach 1908–1909 odbył podróż z Buenos Aires, przez Montevideo do Nowego Jorku i Filadelfii[3]. W czasie podróży spotykał się z lokalnymi społecznościami Albańczyków, przekonując ich do poparcia idei niepodległości Albanii[3].
Działalność niepodległościowa[edytuj | edytuj kod]
W 1910 uzyskał poparcie Rady Albańczyków we Włoszech, aby wyjechać do Albanii i przygotowywać tam powstanie zbrojne. 26 kwietnia 1911 zebrał w Oroshu przywódców Mirdytów i proklamował niepodległość ziem albańskich[3]. Na maszt została wciągnięta flaga rodu Kastriotów, a kilka dni później powstał pierwszy rząd tymczasowy, na czele którego stanął Toçi[4]. Nadzieje na to, że z pomocą Albańczykom przybędą oddziały włoskie, dowodzone przez gen. Ricciotti Garibaldiego (spokrewnionego z Toçim) pozostały niezrealizowane i po kilku dniach krainę Mirdytów opanowały jednostki osmańskie. W 1911 Toçi powrócił do Włoch, gdzie zajął się wydawaniem czasopisma La Rivista dei Balcani[3]. W marcu 1913 zorganizował kongres albańskich działaczy narodowych w Trieście, a wkrótce po nim dotarł do Szkodry, gdzie wydawał czasopismo Taraboshi, w języku albańskim i włoskim[1]. Z uwagi na radykalizm polityczny wydawanie pisma zablokowała Międzynarodowa Komisja Kontroli, sprawująca nadzór nad Albanią, a Toçiego jako obywatela Włoch wydalono z kraju[1]. Po przybyciu do Włoch został internowany w Cosenzy.
Kariera polityczna[edytuj | edytuj kod]
Powrócił do Albanii w 1920 i wkrótce uzyskał obywatelstwo albańskie[5]. Pracował początkowo w zawodzie prokuratora, a w 1921 objął stanowisko prefekta Korczy[5]. W tym czasie odegrał istotną rolę w promowaniu idei albańskiego kościoła autokefalicznego, zwalczając oponentów tego projektu. Od 1922 kierował biurem prasowym ministerstwa spraw wewnętrznych. W latach 1925–1927 kierował Sądem Apelacyjnym, zaś w 1937 stanął na czele resortu gospodarki narodowej[1]. W latach 1923–1925 i 1937–1939 zasiadał w parlamencie. Po agresji Włoch na Albanię był zwolennikiem bliskiej współpracy Włochów i Albańczyków. W latach 1940–1942 pełnił funkcję przewodniczącego Najwyższej Faszystowskiej Rady Korporacyjnej (Këshilli i Epërm Korporativ Fashist). Zrezygnował z tej funkcji po nieudanej próbie zamachu na jego życie i wycofał się z życia politycznego. Przetłumaczył na język albański przemówienia Benito Mussoliniego.
Proces i śmierć[edytuj | edytuj kod]
W listopadzie 1944 został aresztowany i oskarżony o współpracę z okupantem[5]. 14 kwietnia 1945 Sąd Specjalny w Tiranie w procesie pokazowym, któremu przewodniczył Koçi Xoxe skazał go na karę śmierci jako zbrodniarza wojennego[6]. Dzień później siedemnaście osób skazanych na procesie zostało wywiezionych na przedmieścia Tirany (Kodra e Priftit) i tam rozstrzelanych. Miejsce pochówku Tociego pozostaje nieznane.
Życie prywatne[edytuj | edytuj kod]
Był żonaty (żona Klementina z d. Romano)[7], miał córkę Ritę. W czasie pobytu w Albanii zgromadził imponujących rozmiarów prywatne zbiory biblioteczne, które po jego śmierci uległy rozproszeniu lub zniszczeniu[1].
Pamięć[edytuj | edytuj kod]
Imię Toçiego nosi jedna z ulic we wschodniej części Tirany, a także skwer w Rzymie. W 2017 w miejscowości Fan, w okręgu Mirdita odsłonięto popiersie Toçiego[8]. Spuścizna po Terencu Toçim znajduje się w zbiorach Archiwum Państwowego w Tiranie[9].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b c d e Kastriot Dervishi: Kryeministrat dhe ministrat e shtetit shqiptar në 100 vjet : anëtarët e Këshillit të Ministrave në vitet 1912-2012, jetëshkrimet e tyre dhe veprimtaria e ekzekutivit shqiptar. Tirana: Shtepia Botuese 55, 2012, s. 237.
- ↑ a b Biografia di Terenzio Tocci = 2018-06-24 [online], osservatoriobalcani.org [zarchiwizowane z adresu 2018-06-24] (wł.).
- ↑ a b c d Robert Elsie: A Biographical Dictionary of Albanian History. New York: I.B. Tauris, 2012, s. 442-443. ISBN 978-1-78076-431-3.
- ↑ Ndue Gjon Marku: Mirdita House of Gjomarku Kanun. Bianca Gjomarkaj, 2016, s. 69. ISBN 978-1-365-69816-3.
- ↑ a b c Terenc Toçi, Tiranë 1945, pushkatimi i një arbëreshi. = 2021-07-08 [online], gazetadielli.com (alb.).
- ↑ 13 Prill 1945 – Gjyqi i parë special i Tiranës. = 2018-06-25 [online], voal.ch, 2015 (alb.).
- ↑ Stephen Taylor: Who's who in Central and East-Europe 1933/1934. Zurich: The Central European Times Publishing, 1935, s. 995.
- ↑ Përurohet në Romë një shesh me emrin e Heroit Arbëresh “Terenzio Tocci”. Shfaqet dokumentar kushtuar jetës së tij dhe bëmave në Shqipëri. = 2018-06-25 [online], ambasadat.gov.al (alb.).
- ↑ Jeta Shyle, Terenc Toçi, një jetë për Shqipërinë! [online], telegrafi.com, 2014 (alb.).
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- Kastriot Dervishi: Kryeministrat dhe ministrat e shtetit shqiptar në 100 vjet : anëtarët e Këshillit të Ministrave në vitet 1912-2012, jetëshkrimet e tyre dhe veprimtaria e ekzekutivit shqiptar. Tirana: Shtepia Botuese 55, 2012, s. 237.
- Rita Tocci: Terenzio Tocci babai im: mendime e kujtime. Tirana: Toena, 1996.
- Terenzio D'Alena, Terenc Toçi - a life for Albania = 2022-09-13 [online], memorie.al (alb.).