Tradycje związane z wyrobem malowanej ceramiki w Kosowie

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Tradycje związane z wyrobem malowanej ceramiki w Kosowie[a]
Obiekt z listy światowego dziedzictwa UNESCO
Ilustracja
Państwo

 Ukraina

Typ

niematerialne dziedzictwo kulturowe

Numer ref.

01456

Region[b]

Europa i Ameryka Północna

Historia wpisania na listę
Wpisanie na listę

2019
na 14. sesji

brak współrzędnych
Multimedia w Wikimedia Commons
  1. ↑ Oficjalna nazwa wpisana na listę UNESCO
  2. ↑ Oficjalny podział dokonany przez UNESCO

Tradycje związane z wyrobem malowanej ceramiki w Kosowie – tradycja wytwarzania ceramiki w Kosowie na Ukrainie wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa UNESCO w 2019 roku.

Okładka książki Wyroby gliniane włościan na Rusi: naczynia z Kossowa

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pod koniec XIX wieku w Kosowie działało około 20 garncarzy. Wykorzystywali oni znajdujące się w pobliżu bogate pokłady gliny garncarskiej oraz białego krzemionkowego piasku. Najwybitniejszym ich przedstawicielem był Aleksander Bachmiński żyjący w latach 1820–1882. Jego wyroby zostały zauważone już podczas wystawy krajowej we Lwowie w 1877 roku. Podczas wystawy etnograficznej w Kołomyi w 1880 roku, prezentowana przez niego ceramika zainteresowała cesarza Franciszka Józefa, który nie tylko kupił od niego piec kaflowy, ale także przekazał mu „znaczny datek pieniężny”[1].

Twórcą rywalizującym z Bachmińskim był Piotr Baranowski. Pozostali naśladowali styl prac Bachmińskiego lub Baranowskiego. Część garncarzy wytwarzała ceramikę niepolerowaną lub dekorowaną w proste geometryczne wzory[1].

Garncarze najpierw suszyli naczynia do momentu, gdy rylec zostawiał w nich wyraźne ślady. Następnie pokrywali je białą fajansową glinką i rylcem nanosili wzory. Na ozdabianą część nakładano podbiałkę, a miejsca, które miały mieć kolor brunatny, pokrywano za pomocą pędzla ochrą (glina zabarwiona niedokwasem żelaza). Po wysuszeniu naczynia wypalano. Po wypaleniu na zaznaczone rylcem miejsca nakładano kolory: żółty i zielony, a następnie polewę, po czym ponownie wypalano. Do wypalania służyły specjalne piece z kominem, które mogły być zrobione z cegły, ale najczęściej stawiano je z kamieni rzecznych wylepiając wnętrze gliną[1].

Pod koniec XIX wieku z inicjatywy Ludwika Wierzbickiego, który był współzałożycielem i wiceprezesem Muzeum Przemysłowego we Lwowie, instytucja ta wydała serię albumów zatytułowaną Wzory przemysłu domowego na Rusi. Jeden z nich, Wyroby gliniane włościan na Rusi - (naczynia z Kossowa), zawierał litografie pokazujące wyroby garncarzy z Kosowa. Pochodziły one zarówno z kolekcji Muzeum, jak i ze zbiorów Muzeum im. Dzieduszyckich. Albumy wydawano w nakładzie 300 egzemplarzy, z czego część rozsyłano do muzeów. Z Wzorów korzystały również galicyjskie szkoły przemysłowe, aby utrzymać i propagować zanikającą tradycję rękodzielniczą[2].

Badacze mieli i mają problem z określeniem przynależności narodowej kosowskich garncarzy. Podpisywali oni bowiem swoje wyroby zarówno po polsku jak i po rusku (w zależności od narodowości klienta). Sam Bachmiński był wyznania rzymskokatolickiego, ale w księgach parafialnych wpisano go pod nazwiskiem Bachmatnik, dopiero w księdze zmarłych użyto nazwiska Bachmiński. Kosów leżał na granicy Pokucia i Huculszczyzny, a na targi do miasta przyjeżdżali Huculi z okolicznych wiosek i sprzedawali tu swoje rękodzieło. Dlatego czasem ceramikę z Kosowa nazywano huculską[3] lub pokucką[4][5].

Tradycje wytwarzania ceramiki w Kosowie są przekazywane z pokolenia na pokolenie. Do najbardziej znanych rodów garncarzy należą Dileta-Kozacy, Trociowie i Hrywińscy. We miejscowości są organizowane dwie imprezy: Malowany Dzban oraz Ludyne-Fest[3].

Rzemieślnicy swoje wyroby sprzedają w małych sklepikach, a same pracownie powstają w dawnych budynkach gospodarskich[3].

W 2019 roku w Kosowie było około 70 garncarzy. Wielu z nich ukończyło naukę w Instytucie Sztuki Dekoracyjnej i Użytkowej, który jest filią lwowskiej Akademii Sztuk Pięknych. Większość z nich pracuje we własnych warsztatach, a część (około 20 osób) w warsztacie ceramicznym kosowskiego oddziału Narodowego Związku Artystów Ukrainy. Niewielką grupę osób stanowią amatorzy. Osobną grupą są rzemieślnicy wykonujący kafelki. Pracują oni ze swoimi rodzinami lub grupami w warsztatach rzemieślniczych[6].

Dwojaki kosowskie

Muzeum Sztuki Ludowej Huculszczyzny[edytuj | edytuj kod]

Muzeum Sztuki Ludowej Huculszczyzny w Kosowie jest oddziałem działającego w Kołomyi Muzeum Sztuki Ludowej Huculszczyzny i Pokucia im. J. Kobrynskiego. Powstało w 1969 roku. Zbiory muzeum liczą około pięciu tysięcy eksponatów: rzeźby, ceramiki, skóry i metalu, odzieży i haftu huculskiego[7][8].

W 2020 roku Muzeum wygrało konkurs, w ramach którego został zrealizowany projekt Muzeum interaktywne – popularyzacja tradycji ceramiki kosowskiej poprzez modernizację części ekspozycji Kosowskiego Muzeum Sztuki Ludowej Huculszczyzny[9][10]. Ekspozycja została otwarta w 2022 roku[11].

Malowany Dzban[edytuj | edytuj kod]

We wrześniu 2021 roku festiwal ceramiki, rękodzieła i folkloru „Malowany dzban" został zorganizowany po raz ósmy[12]. Od 2016 roku festiwal jest dofinansowywany przez radę rejonową i obwodową[6].

Podczas 8. edycji zaplanowano prezentację malowanych wyrobów ceramicznych, prezentację huculskich strojów i konkursy, pokazy pracy rzemieślników, którzy malowali kafle do pieca huculskiego dla skansenu przy Centrum kulturalno-artystyczne „Dzban". W tworzeniu 100 kafli uczestniczyło 30-35 rzemieślników. Chętni mogli przy okazji zaszczepić się przeciwko COVID-19[12].

Wpis na listę UNESCO[edytuj | edytuj kod]

Ukraina dopiero w 2008 roku[13] przystąpiła do Konwencji w sprawie ochrony niematerialnego dziedzictwa kulturowego, uchwalonej przez państwa członkowskie UNESCO w 2003 roku.

Ceramika z Kosowa została zgłoszona jako kandydat do wpisu w 2012 roku[14], jednak początkowo wpisu nie otrzymała[15]. W 2016 roku ceramika kosowska została wpisana na listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego Ukrainy[16].

Dopiero 12 grudnia 2019 roku, podczas 14. sesji Międzyrządowego Komitetu Ochrony Niematerialnego Dziedzictwa Kulturowego w Bogocie (Kolumbia), podjęto decyzję o wpisie. Na sesji Ukrainę reprezentowali: ambasador Ukrainy w Peru Ihor Tumasow, konsul honorowy Ukrainy w Kolumbii Luis Bernardo Ramírez Brand, zasłużona artystka Ukrainy Marija Hryniuk oraz sekretarz rady miejskiej Kosowa Roman Peczyża[17].

Galeria[edytuj | edytuj kod]

  • Ceramika z Kosowa 1882
    Ceramika z Kosowa 1882
  • Ceramika z Kosowa 1882
    Ceramika z Kosowa 1882
  • Ceramika z Kosowa 1882
    Ceramika z Kosowa 1882
  • Współczesna ceramika z Kosowa
    Współczesna ceramika z Kosowa
  • Kumanec z Muzeum Huculskiej we wsi Wierchowina
    Kumanec z Muzeum Huculskiej we wsi Wierchowina

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b c Wyroby gliniane włościan na Rusi - (naczynia z Kossowa), Lwów: Muzeum Przemysłowe we Lwowie, 1882.
  2. ↑ Wzory Przemysłu Domowego Włościan na Rusi („Wzory”), Lwów 1880–1889 – visualheritage.eu [online] [dostęp 2023-03-21] (pol.).
  3. ↑ a b c Natalia Tarkowska, Ceramika Pokucka - ukraińskie dziedzictwo UNESCO z polskimi korzeniami, „Kurier Galicyjski”, 2019 [dostęp 2023-03-21].
  4. ↑ Суперечливі питання прізвищ Баранюків та Олекси Бахматюка у творах художньої кераміки Косова | Національний музей народного мистецтва Гуцульщини та Покуття | Коломия Івано-Франківська область Україна [online], hutsul.museum [dostęp 2023-03-26].
  5. ↑ Ceramika pokucka [online], www.muzeum.sanok.pl [dostęp 2023-03-26].
  6. ↑ a b Representative List. Nomination file No. 01456 for inscription in 2019 on the Representative List of the Intangible Cultural Heritage of Humanity [online] [dostęp 2023-03-22].
  7. ↑ Косівський музей народного мистецтва та побуту Гуцульщини [online], IF Tourism [dostęp 2023-03-21] (ang.).
  8. ↑ Косівський музей народного мистецтва та побуту Гуцульщини | Національний музей народного мистецтва Гуцульщини та Покуття | Коломия Івано-Франківська область Україна [online], hutsul.museum [dostęp 2023-03-21].
  9. ↑ У Косівському музеї експозицію кераміки доповнять інтерактивом. [online], Збруч, 2 września 2020 [dostęp 2023-03-21] (ukr.).
  10. ↑ У Косові стартує проєкт «Інтерактивний музей», присвячений місцевій кераміці [online], Галицький Кореспондент, 3 września 2020 [dostęp 2023-03-21] (ukr.).
  11. ↑ На Косівщині відкрили інтерактивний музей косівської кераміки [online], 8 lutego 2021 [dostęp 2023-03-21].
  12. ↑ a b У Косові на Франківщині відбудеться відкритий фестиваль кераміки "Мальований дзбаник" [online], 25 września 2021 [dostęp 2023-03-21].
  13. ↑ Постійне представництво України при ЮНЕСКО - Конвенція про охорону нематеріальної культурної спадщини [online], unesco.mfa.gov.ua [dostęp 2023-03-21].
  14. ↑ Марія Гринюк розповіла, як Косівську мальовану кераміку включили до культурної спадщини ЮНЕСКО. ФОТО+ВІДЕО | ВІКНА. Новини Калуша та Прикарпаття [online], Vikna [dostęp 2023-03-21] (ukr.).
  15. ↑ Виставка мальованої косівської кераміки відбудеться на Прикарпатті [online], 11 września 2015 [dostęp 2023-03-21].
  16. ↑ Не святі горшки ліплять – керамічні традиції українців [online], discover.ua, 15 lutego 2023 [dostęp 2023-03-21] (ukr.).
  17. ↑ Косівську кераміку включено до переліку нематеріальної культурної спадщини ЮНЕСКО [online], Новини України - #Букви, 14 grudnia 2019 [dostęp 2023-03-21].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Tradycje_związane_z_wyrobem_malowanej_ceramiki_w_Kosowie&oldid=70098412”