Przejdź do zawartości

Kołomyja

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Ten artykuł dotyczy miasta na Ukrainie. Zobacz też: Kołomyja.
Kołomyja
Коломия
Ilustracja
Rynek z ratuszem
Herb Flaga
Herb Flaga
Państwo

 Ukraina

Obwód

 iwanofrankiwski

Prawa miejskie

1366-1370

Burmistrz

Bogdan Stanislawski

Powierzchnia

41 km²

Populacja (2019)
• liczba ludności
• gęstość


61 347[1]
1496 os./km²

Nr kierunkowy

03433

Kod pocztowy

78203, 78206, 78208

Położenie na mapie obwodu iwanofrankiwskiego
Mapa konturowa obwodu iwanofrankiwskiego, po prawej znajduje się punkt z opisem „Kołomyja”
Położenie na mapie Ukrainy
Mapa konturowa Ukrainy, po lewej znajduje się punkt z opisem „Kołomyja”
Ziemia48°31′N 25°02′E/48,516667 25,033333
Multimedia w Wikimedia Commons
Hasło w Wikisłowniku
Informacje w Wikipodróżach
Strona internetowa

Kołomyja (ukr. Коломия) – miasto na zachodniej Ukrainie, w obwodzie iwanofrankiwskim, nad Prutem, siedziba rejonu kołomyjskiego. W mieście rozwinął się przemysł maszynowy, odzieżowy, obuwniczy, metalowy, spożywczy, drzewny oraz papierniczy[2]. Miasto jest centrum huculskiej sztuki ludowej, znajduje się tu m.in. muzeum etnograficzne i muzeum pisanek[3].

Miasto królewskie lokowane pomiędzy 1366 i 1370 rokiem położone było w XVI wieku w województwie ruskim[4]. Kołomyja uzyskała prawo składu w 1456 roku[5]. Jako powiat był jednostką administracyjną w okresie I Rzeczypospolitej, ziemia halicka, województwo ruskie od 1569 do 1772. Od 1772 do 1914 w zaborze austriackim, pod nazwą Kolomea. W latach 1919–1939 miasto powiatowe, największe (1921) w woj. stanisławowskim, do agresji ZSRR na Polskę.

Historia

[edytuj | edytuj kod]

XIII – XVIII wiek

[edytuj | edytuj kod]

Nazwa Kołomyi ma związek z założycielem miasta królem halickim Kolomanem. Miejscowość była wzmiankowana w 1240 roku i należała do księstwa halicko-wołyńskiego. W połowie XIV wieku została włączona do Polski.

Miasto królewskie zostało założone przez Kazimierza III Wielkiego na prawie magdeburskim pomiędzy 1366 a 1370 rokiem[6]. W XV w. była miejscem sądu grodzkiego[7], a w okresie od XV w. do 1567 także sądu ziemskiego, który następnie przeniesiono do Halicza[8].

W 1413 r. król Władysław II Jagiełło ufundował w Kołomyi dominikański klasztor Najświętszej Maryi Panny. Była to dla zakonników placówka „etapowa” na drodze stałych wędrówek misyjnych przez Mołdawię na wybrzeża czarnomorskie i dalej na Bliski Wschód[9].

W 1459 hospodar mołdawski Stefan III Wielki złożył tutaj hołd Kazimierzowi Jagiellończykowi. Doszło wtedy do upokorzenia hospodara: w momencie składania przez niego hołdu lennego rozwarły się ściany namiotu i wojsko polskie oraz wojsko mołdawskie zobaczyło Stefana klęczącego przed królem. 15 września 1485 Stefan złożył w Kołomyi ponownie hołd Kazimierzowi Jagiellończykowi. W XVI i XVII wieku Kołomyja była ośrodkiem wydobycia cennej wtedy soli. W pierwszej połowie XVII wieku z powodu zalewania miasta przez rzekę Prut przeniesiono miasto na nowe miejsce. W XVIII wieku w mieście wśród miejscowych Żydów bardzo rozwinął się chasydyzm.

Przez cały okres swojej historii miasto było nieustannie niszczone przez Tatarów, Kozaków oraz wojska mołdawskie.

W zaborze austriackim

[edytuj | edytuj kod]
Pierwsza wystawa etnograficzna (1880)
Miejscowość przed 1892

Od 1772 Kołomyja znajdowała się w zaborze austriackim.

W 1876 r. powstała w Kołomyi Szkoły Przemysłu Ceramicznego nazywanej też Krajową Szkołą Garncarstwa. Cieszyła się ona powodzeniem, co spowodowało, że wokół niej skupiła się znaczna grupa artystów ceramików (m.in. rodziny Nappów, Sławińskich i Sowickich)[10].

W 1879 w pobliżu miasta inżynier Stanisław Szczepanowski rozpoczął wydobycie ropy naftowej. W 1880 staraniem oddziału Towarzystwa Tatrzańskiego w Kołomyi odbyła się pierwsza wystawa etnograficzna, prezentująca dorobek kulturowy Pokucia, a wystawę odwiedził cesarz Franciszek Józef I. Współorganizatorem wystawy był Oskar Kolberg – etnograf, folklorysta i kompozytor. Wydarzenie to rozsławiło Karpaty Wschodnie w całej Europie. Za miastem znajdował się również pomnik upamiętniający hołd, jaki złożył hospodar mołdawski Stefan III Wielki Kazimierzowi Jagiellończykowi. W latach 1886–1945 w Kołomyi funkcjonowały tramwaje parowe. W 1913 liczyło 45 000 mieszkańców, w tym 15 000 Polaków, 20 000 Żydów, 9000 Rusinów, 1000 Niemców i innych. Sporych zniszczeń miasto doznało też w czasie I wojny światowej. W 1915 w Kołomyi została powołana słynna II Brygada Legionów, nazywana też Żelazną lub Karpacką.

Pod koniec XIX wieku do Kołomyi włączono kolonię niemiecką Mariahilf (Маріагільф).

Okres międzywojenny

[edytuj | edytuj kod]
Herb miasta za czasów II RP
 Osobny artykuł: Obóz internowanych i jeńców polskich w Kosaczowie.

W czasie wojny polsko-ukraińskiej w Kosaczowie stanowiącym dziś część Kołomyi istniał obóz, w którym przetrzymywano kilka tysięcy polskich działaczy niepodległościowych i społecznych. Po wyzwoleniu Kołomyi 24 maja 1919 przez sprzymierzone z Polską wojska rumuńskie stwierdzono, że ponad 1000 więźniów zginęło z powodu chorób, zimna, głodu lub zostało zamordowanych[11]. W okresie dwudziestolecia międzywojennego miasto znajdowało się na terenie II Rzeczypospolitej i wtedy też otwarto w nim Muzeum Pokuckie z bogatym zbiorem rękodzieła huculskiego, istniejące do dziś jako muzeum etnograficzne. Miasto rozwinęło się też w tym czasie jako kurort. W 1929 roku odsłonięto w Kołomyi pomnik Józefa Piłsudskiego[12].

W Kołomyi stacjonował 49 Huculski Pułk Strzelców z 11 Karpackiej Dywizji Piechoty[13]. Na wiosnę 1939 r. sformowano tu Bataliony ON „Huculski I” i „Huculski II”, wchodzące w skład Karpackiej Półbrygady Obrony Narodowej[14]. W czasie kampanii wrześniowej stacjonowała tu także 16 eskadra towarzysząca[15].

II wojna światowa

[edytuj | edytuj kod]

W dniach 15-17 września 1939 r. w Kołomyi swoją siedzibę miał Naczelny Wódz marsz. Edward Rydz-Śmigły[16].

Rosjanie miejscowych Polaków w większości[potrzebny przypis] deportowali na wschód w latach 1939–1941.

Po ataku III Rzeszy na ZSRR ostatnie oddziały Armii Czerwonej opuściły Kołomyję 1 lipca 1941 i władzę w mieście przejęli Ukraińcy[17], w tym ukraińska milicja[18]. 3 lipca miasto znalazło się w strefie okupacji węgierskiej. 4 lipca Ukraińcy zorganizowali pogrom, w czasie którego bito i poniżano Żydów. Musieli oni m.in. rozebrać pomnik Lenina na ulicy Piłsudskiego oraz pomniki Lenina i Stalina w parku. Doszło do próby egzekucji, której w ostatniej chwili zapobiegł ukraiński wiceburmistrz Kołomyi. 16 lipca do Kołomyi przybył ze Stanisławowa oddział niemieckiej Policji Bezpieczeństwa i aresztował 110 Żydów według listy ułożonej przez lokalnego przywódcę OUN Zenona Pryhrodskiego. Żydów wyprowadzono w kierunku wsi Korolówka, gdzie nakazano im wykopać sobie zbiorowy grób. Tym razem egzekucji zapobiegł komendant węgierskiego garnizonu. 1 sierpnia 1941 Kołomyja znalazła się pod niemiecką cywilną administracją (dystrykt Galicja Generalnego Gubernatorstwa) i od tego czasu rozpoczęła się eksterminacja żydowskiej ludności miasta liczącej około 25 tys. osób. Do pierwszej masowej egzekucji doszło w dniach 11-12 października 1941, kiedy Gestapo przy pomocy Ukraińskiej Policji Pomocniczej rozstrzelało 3 tys. Żydów w lesie pod Szeparowcami. Doszło wówczas także do spalenia Wielkiej Synagogi w Kołomyi. Od 23 marca 1942 do lutego 1943 r. funkcjonowało getto żydowskie. W dniach 3-6 kwietnia 1942 odbył się pierwszy transport Żydów z Kołomyi do obozu zagłady w Bełżcu. W sumie w czasie okupacji niemieckiej w mieście odbyło się 17-20 antyżydowskich "akcji", w czasie których mordowano Żydów na miejscu lub wywożono do Bełżca. Ostatnia z nich odbyła się 2 lutego 1943 (2200 osób zabitych w getcie), po której cały powiat został ogłoszony "wolnym od Żydów" (judenrein)[17].

Armia Czerwona zajęła ponownie miasto w marcu 1944[17].

ZSRR

[edytuj | edytuj kod]

Po wojnie Kołomyja weszła w struktury ZSRR, gdzie przyłączono do niej wieś Diatkowce.

Ludność polska została ekspatriowana. Wielu przedwojennych mieszkańców miasta zostało przesiedlonych do Kłodzka.[19]

Zabytki

[edytuj | edytuj kod]
Gimnazjum im. Króla Kazimierza Jagiellończyka (2009)
Zabytkowe kościoły i cerkwie
Kościół św. Ignacego Loyoli
Kościół Wniebowzięcia Najświętszej Marii Panny
Cerkiew gr.kat. pw. św. Michała Archanioła
Cerkiew Zwiastowania Bogurodzicy, najstarsza cerkiew w mieście
  • Kościół Wniebowzięcia NMP z lat 1762–1772, według projektu Bernarda Meretyna, obecnie cerkiew św. Jozafata, przebudowany, wraz z dzwonnicą z XVIII w., ul. Mazepy 2
  • Cerkiew św. Michała Archanioła z 1871, w miejscu katolickiego kościoła dominikanów
  • Kościół św. Ignacego Loyoli z 1896 według projektu inż. Dionizego Krzyczkowskiego[20], ceglany, dawny jezuitów z konwentem, obecnie szpital, ul. Iwana Franki 20
  • Cerkiew cmentarna Zwiastowania NMP, drewniana z 1587 r.
  • Wielka Synagoga z 1848.
  • Ratusz neorenesansowy z 1877; wieża przebudowana po 1948 ul. Gruszewskiego 1
  • Budynek szpitala (1860) dawne Starostwo Kołomyjskie, ul. W. Czornowola 32
  • I Państwowe Liceum i Gimnazjum im. Króla Kazimierza Jagiellończyka z 1875, wybudowane w miejscu zamku, ul. Mickiewicza 1
  • Dworzec kolejowy
  • Dawne gimnazjum ss. urszulanek
  • Muzeum Huculszczyzny i Pokucia, zbudowane w latach 1896–1902 jako Ukraiński Dom Ludowy, ul. Teatralna 25
  • Budynek Banku, z początku XX w., ul. Dragomanowa 1
  • Budynek Domu Kultury, z XIX w., ul. plac Biczowy 7
  • Budynek poczty, z początku XX w., W. Czornowola 47
  • Budynek Rady miejskiej z początku XX w., ul. Szuchewicza 80
  • Budynek dawnego Domu Oficerskiego, z XIX w.
  • Zamek[21]
  • polski cmentarz

Demografia

[edytuj | edytuj kod]

Edukacja

[edytuj | edytuj kod]

W Kołomyi działa szereg szkół średniego stopnia, m.in. liceum ekonomiczne, technikum i liceum pedagogiczne oraz Instytut Przyrodniczy w ramach Uniwersytetu KROK.

Kultura

[edytuj | edytuj kod]

Muzeum Pisanek posiada bogate zbiory pisanek z całego świata. Prezentuje pisanki z wielu krajów, m.in. Chin, Izraela, Egiptu, Cejlonu, z Kenii. Polskie pisanki pochodzą z regionu łowickiego. W ekspozycji zaprezentowano pisanki robione różnymi technikami: malowane, wydrapywane, wyklejane, obszywane, haftowane, oblepiane. Materiałem na pisanki może być wypreparowane jajo kurze, przepiórcze, gęsie, kacze, strusie, orle, a także obrobiony do owalnego kształtu kamień, drewno i szkło. Na terenie muzeum znajduje się kilkunastometrowa pisanka z drewna, w której wnętrzu mieści się część ekspozycji[22].

Muzeum Huculszczyzny i Pokucia mieszczące się w zabytkowej kamienicy z końca XIX w. gromadzi zbiory w działach: artystycznej obróbki drewna (rzeźba, inkrustacja, wypalanie), obróbki metalu i skóry, garncarstwa, tkaniny dekoracyjnej, kilimiarstwa, hafciarstwa i odzieży[23].

Sport

[edytuj | edytuj kod]

Przed II wojną światową w Kołomyi działał polski klub piłkarski Pokucie Kołomyja. Współcześnie w mieście funkcjonują ukraińskie kluby piłkarskie Pokuttia Kołomyja i Karpaty Kołomyja.

Ludzie związani z miastem

[edytuj | edytuj kod]
Tablica Stanisława Vincenza na Gimnazjum Króla Kazimierza Jagiellończyka (2009)
 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie związani z Kołomyją.
Honorowi obywatele
Sprawiedliwi wśród Narodów Świata ratujący Żydów w Kołomyi
Na polskiej liście Sprawiedliwych:
  • Wanda Czabaj[29]
  • Maria Kruszelnicka i jej syn Czesław Kruszelnicki[30]
  • rodzina Strzelbickich (Włodzimierz i Katarzyna oraz ich dzieci Napoleon, Dionizy i Teresa)[31]
  • Helena Śledzińska i jej syn Leopold Śledziński[32]
  • Andrzej Śliwiak – ukrywał 10 Żydów[33]
  • Albin Tyll[34]
  • Teresa Wilczkiewicz (secundo voto Burza)[35]
  • Florian i Maria Wojnerowscy[36]
Na ukraińskiej liście Sprawiedliwych:
  • Wasyl i Kateryna Marczukowie i ich córka Ahafja (po mężu Prokopczuk)[37]
  • Basylian Petrowski[38][39].
  • Dominika Stefaniw oraz jej córki Myrosława i Oksana (po mężu Petrenko)[40]

Urodzeni w Kołomyi

[edytuj | edytuj kod]
 Z tym tematem związana jest kategoria: Ludzie urodzeni w Kołomyi.

Miasta partnerskie

[edytuj | edytuj kod]

Zobacz też

[edytuj | edytuj kod]

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. ↑ Чисельність населення (за оцінкою) на 1 вересня 2019 року // Головне управління статистики в Івано-Франківській області.
  2. ↑ Kołomyja, [w:] Encyklopedia PWN [online], Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-09-25].
  3. ↑ Jacek Wnuk: Pisanki w pisance. KarpatyWschodnie.pl, 12 kwietnia 2009. [dostęp 2011-05-03]. [zarchiwizowane z tego adresu (1 października 2011)].
  4. ↑ Zenon Guldon, Jacek Wijaczka, Skupiska i gminy żydowskie w Polsce do końca XVI wieku, w: Czasy Nowożytne, 21, 2008, s. 168.
  5. ↑ Stan Lewicki, Historja handlu w Polsce na tle przywilejów handlowych: (prawo składu), Warszawa 1920, s. 137.
  6. ↑ Anna Berdecka, Nowe lokacje miast królewskich w Małopolsce w latach 1333–1370 : chronologia i rozmieszczenie, w: „Przegląd Historyczny”, T. 65 (1974), z. 4, tabela 2 po s. 617.
  7. ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo grodzkie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
  8. ↑ M. Pawlikowski, Sądownictwo ziemskie w przedrozbiorowej Rzeczypospolitej, Strzałków 2012.
  9. ↑ O Kołomyi dawnej, wczorajszej i dzisiejszej (Płaj 29) | Karpaccy.pl [online], 26 marca 2006 [dostęp 2022-10-25] (pol.).
  10. ↑ Ceramika pokucka [online], Muzeum Polskie w Rapperswilu [dostęp 2022-10-25] (pol.).
  11. ↑ Tomasz J. Kopański, Wojna polsko-ukraińska 1918–1919 i jej bohaterowie, Warszawa 2013, s. 328.
  12. ↑ "Gazeta Lwowska", nr 243 z 22 października 1929, str. 1: "Odsłonięcie pomnika Marszałka Piłsudskiego".
  13. ↑ Patron  | Szkoła Podstawowa im 49 Pułku Piechoty w Szydłowie [online], spszydlowo.edupage.org [dostęp 2023-09-28].
  14. ↑ Batalion ON "Huculski I" - Obrona Narodowa II RP 1937–1939 [online], obronanarodowa1939.pl [dostęp 2023-09-28].
  15. ↑ Jerzy Pawlak: Polskie eskadry w wojnie obronnej 1939. Warszawa: Wydawnictwa Komunikacji i Łączności, 1991, s. 352. ISBN 83-206-0795-7.
  16. ↑ Polskie, 15 września 1939 (piątek) [online], Polskie miesiące [dostęp 2023-10-06] (pol.).
  17. ↑ a b c Martin Dean, Mel Hecker (red.), Encyclopedia of Camps and Ghettos, 1933–1945, tom II, cz. A, United States Holocaust Memorial Museum and Indiana University Press, Bloomington/Indianapolis 2012, ISBN 978-0-253-00202-0, s. 790-793
  18. ↑ Kai Struve, “Deutsche Herrschaft, ukrainischer Nationalismus, antijüdische Gewalt. Der Sommer 1941 in der Westukraine”, Walter de Gruyter GmbH, Berlin/Boston 2015, ISBN 978-3-11-035998-5, e-ISBN (PDF) 978-3-11-036022-6, s. 645
  19. ↑ KRESY WSCHODNIE - POUCZAJĄCA LEKCJA HISTORII - Aktualności - Bystrzyca Kłodzka - Oficjalny serwis Gminy Bystrzyca Kłodzka [online], www.bystrzycaklodzka.pl [dostęp 2025-04-10].
  20. ↑ Krzysztof Wojciechowski: W Kołomyi odsłonięto tablicę ks. Piotra Skargi. 2013-08-13. [dostęp 2015-04-15].
  21. ↑ Kołomyja. [dostęp 2013-08-20].
  22. ↑ Muzeum Pisanki.
  23. ↑ Narodowe Muzeum Huculszczyzny i Pokucia. Ekspozycja.
  24. ↑ Wykaz Członków i Posłów Sejmu Krajowego Królewstwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkiem Księstwem Krakowskiem na IV-ą sesyę VII peryodu w roku 1898/9..
  25. ↑ Redakcja, Sławnych kołomyjan było co niemiara [online], Nasza Historia, 24 stycznia 2014 [dostęp 2023-10-06] (pol.).
  26. ↑ Szematyzm na rok 1895. Lwów: 1895.
  27. ↑ Szematyzm Królestwa Galicyi i Lodomeryi z Wielkim Księstwem Krakowskiem na rok 1911. Lwów: Prezydyum C.K. Namiestnictwa, 1911, s. 31.
  28. ↑ Bożena Krupska – Józef Skupniewicz – twórca świetności Gimnazjum w Kołomyi, Semper Fidelis s. 13-15, styczeń-marzec 1 (157) 2020, pismo Towarzystwa Miłośników Lwowa i Kresów Południowo-Wschodnich, Wrocław, ISSN 00866-9414
  29. ↑ Czabaj Wanda. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-07-11]. (ang.).
  30. ↑ Kruszelnicka Maria (Młynek); Son: Kruszelnicki Czesław. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-07-11]. (ang.).
  31. ↑ Strzelbicki Włodzimierz & Strzelbicka Katarzyna ; Son: Napoleon ; Son: Dionizy ; Daughter: Strzelbicka Teresa. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-07-11]. (ang.).
  32. ↑ Śledzińska Helena (Kulhanek); Son: Śledziński Leopold. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-07-11]. (ang.).
  33. ↑ Śliwiak Andrzej. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-07-11]. (ang.).
  34. ↑ Tyll Albin. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-07-12]. (ang.).
  35. ↑ Wilczkiewicz Teresa (Tekiela). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-07-11]. (ang.).
  36. ↑ Wojnerowski Florek & Maria. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-07-11]. (ang.).
  37. ↑ Marchuk Vasiliy & Katerina ; Daughter: Prokopchuk Agafia (Marchuk). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-07-11]. (ang.).
  38. ↑ Petrovski Basilian. collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-07-11]. (ang.).
  39. ↑ ПЕТРОВСЬКИЙ БАСИЛІАН. righteous.jew.org.ua. [dostęp 2024-07-11]. (ukr.).
  40. ↑ Stefaniv Dominika ; Daughter: Miroslava ; Daughter: Petrenko Oksana (Stefaniv). collections.yadvashem.org. [dostęp 2024-07-11]. (ang.).

Bibliografia

[edytuj | edytuj kod]

Linki zewnętrzne

[edytuj | edytuj kod]
Powiat kołomyjski (1920–39 i 1941–44) (► GG)
Przynależność wojewódzka
Miasta / Prawa miejskie (1920–34 →)
Miasteczka (1920–34)
Gminy miejskie (1920–39 →)
Gminy wiejskie zbiorowe
(1934–39)
Gminy (← 1941–44 →)
Miejskie[B]
Wiejskie[C][B]
  1. ↑ podczas wojny pozbawiony praw miejskich
  2. ↑ a b strzałki wsteczne dotyczą stanu z 1939
  3. ↑ kursywą opisano gminy utworzone przez władze hitlerowskie
Miasta obwodu iwanofrankiwskiego

Rejony obwodu iwanofrankiwskiego (do 2020)
Rejony
Wydzielone miasta

herb obwodu iwanofrankowskiego

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Kołomyja&oldid=76431152”