Ochra
| ||
![]() | ||
Przybliżone współrzędne barw1 | ||
Hex (szesnastkowo) | #CC7722 | |
RGB [0-255] | (204, 119, 34) | |
CMYK [0–100%] | (0, 42%, 83%, 20%) | |
HSV [°, %, %] | (30°, 83%, 80%) | |
1dla większości barw są to tylko dane orientacyjne |
Ochra (stgr. ὤχρα ōchra, z ὠχρός ōchrós – żółty, blady) – rodzaj pelitycznej zwietrzeliny skał i iłów bogatych w związki żelaza, wykorzystywany jako naturalny, nieorganiczny pigment o barwie od żółtej do brązowej.
Występowanie[edytuj | edytuj kod]
Ochra powstaje przez zmieszanie glinokrzemianów i substancji barwnych, głównie tlenków żelaza. Ilość i rozdrobnienie tlenków żelaza, oraz tlenków i wodorotlenków manganu wpływa na barwę. Barwnik ten jest wykrywany makroskopowo, między innymi dzięki analizie fizyko-chemicznej.

Ochry powstają w strefie wietrzenia macierzystych minerałów. Można wyróżnić ochrę żelazistą, żółtą ochrę antymonową, kremowo-żółtą ochrę bizmutową, czarną ochrę molibdenową, cytrynowo-żółtą ochrę uranową. Obok metali, które mogą występować w postaci różnych związków chemicznych (tlenki, tlenowodorotlenki, krzemiany, siarczany), występują domieszki, przeważnie minerały ilaste, kwarc drobnoziarnisty, szczątki organiczne i inne substancje.
Kolor i odcień ochry może być modyfikowany przez obróbkę termiczną. Żółta ochra podgrzana do 200 °C zmienia kolor w kierunku pomarańczowo-czerwonym. Stosowanie wyższych temperatur pozwala uzyskać ciemniejsze odcienie, aż do ciemnowiśniowego i ciemnobrunatnego.
Historia i zastosowania[edytuj | edytuj kod]
Ochra towarzyszy ludzkości od początku naszego gatunku[1]. W wielu kulturach, szczególnie ochra czerwona miała i nadal ma znaczenie rytualne i obrzędowe.[2]
Ochra była używana przez społeczności paleolitu, mezolitu i neolitu do konserwacji i obróbki skór oraz jako barwnik wyrobów artystycznych.
Stosowana jest w przemyśle do produkcji farb, lakierów, zabarwiania wyrobów ceramicznych, materiałów budowlanych, także w przemyśle kosmetycznym.
W języku polskim funkcjonuje termin ugier, który odnosi się do ochry z skały ilasto-limonitowej, występuje w różnych odcieniach od jasno żółtego do brązowego.
Współcześnie słowem ochra, najczęściej określa się w farbach artystycznych, tlenki żelazowe żółte, numer indeksu kolorów PY42, w przeciwieństwie do ochr naturalnych, którym przypisany jest indeks PY43. Sjeną w takich farbach nazywana jest mieszanina syntetycznych tlenków żelaza, żółtego, czerwonego i czarnego. W farbach przemysłowych kolor nazywany ochrą lub sjeną, może być mieszaniną pigmentów, innych niż tlenki żelazowe.
Nomenklatura w malarstwie[edytuj | edytuj kod]
- umbry - różne odmiany brązowe, zielone itp, ochra brązowa - zawartość tlenku manganu od 5% do 20%, najczęściej pozyskiwana z gliny suszonej. Numer pigmentu PBr7, PBr8.
- ugry:
- ugier złoty, ugier żółty, ochra złota - pozyskiwany przez zmielenie skały np. limonitu, znikoma zawartość tlenku manganu. W oleju lnianym żółty pigment ciemnieje, najczęściej powstaje kolor żółto-brązowy, kolor ochry. Numer pigmentu w indeksie PY43.
- ugier ciemny, ochra ciemna, sjena, satynober - żółty lub żólto-brązowy pigment z zawartością mniej niż 5% tlenku manganu. Numer indeksu kolorów PY43.
- ugier czerwony, hematyt, ziemia czerwona, puzzola, ochra czerwona - różna zawartość tlenku manganu. Numer pigmentu PR102.
- ugier laserunkowy/transparentny - bardzo drobne cząsteczki pigmentu powstałe w procesie sedymentacji. W zależności od koloru pigment PY43, PR102.
Polska norma[edytuj | edytuj kod]
Polska norma BN-69/6046-08 rozróżnia ochry, według odcieni na:
- ochra jasna
- ochra złocista
- satynober średni
- ochra czerwona
Zobacz też[edytuj | edytuj kod]
- Roussillon – miejscowość we Francji
- ochronoza – genetycznie uwarunkowana choroba, z ochrowym zabarwieniem tkanki łącznej
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ Zestaw do produkcji ochry sprzed 100 tys. lat, Archeopasja, 16 października 2011 [dostęp 2020-11-15] (pol.).
- ↑ https://repozytorium.ukw.edu.pl/bitstream/handle/item/5871/%C5%9Arodowisko%20i%20wierzenia%20religijne.%20Czerwona%20ochra%20w%20rytua%C5%82ach%20kultur%20archaicznych.pdf?sequence=1&isAllowed=y
Bibliografia[edytuj | edytuj kod]
- W. Ryka , A. Maliszewska , Słownik petrograficzny, Warszawa: Wydawnictwa Geologiczne, 1982, ISBN 83-220-0150-9 .