Uchwała lustracyjna

Dodaj linki
Z Wikipedii, wolnej encyklopedii

Uchwała lustracyjna – uchwała Sejmu przyjęta 28 maja 1992, zobowiązująca ówczesnego ministra spraw wewnętrznych Antoniego Macierewicza do ujawnienienia nazwisk posłów, senatorów, ministrów, wojewodów, sędziów i prokuratorów będących tajnymi współpracownikami Urzędu Bezpieczeństwa i Służby Bezpieczeństwa w latach 1945–1990. Uchwała nie dotyczyła współpracowników Wojskowej Służby Wewnętrznej[1].

Sposób wykonania tej uchwały doprowadził do odwołania rządu Jana Olszewskiego (zob. noc teczek). Okoliczności odwołania rządu stały się przedmiotem konfliktu między zwolennikami rządu Olszewskiego a opozycją z prezydentem Lechem Wałęsą na czele. Opozycja oskarżyła Jana Olszewskiego i Antoniego Macierewicza o wykorzystywanie uchwały lustracyjnej Sejmu do ratowania mniejszościowego rządu, a zwolennicy rządu zarzucili opozycji i prezydentowi, że doprowadzili do odwołania rządu, gdyż ten chciał dokonać lustracji osób pełniących funkcje publiczne.

Okoliczności podjęcia uchwały lustracyjnej przez Sejm[edytuj | edytuj kod]

Janusz Korwin-Mikke, wnioskodawca projektu uchwały lustracyjnej

Rząd Jana Olszewskiego praktycznie od chwili swego powstania był rządem mniejszościowym (23 grudnia 1991, za powołaniem rządu głosowało 235 głosów, tj. nieznacznie powyżej 231 głosów; ten sukces rządu był możliwy dzięki głosom Polskiego Stronnictwa Ludowego, którego przedstawiciele nie weszli jednak do rządu i które nie było członkiem koalicji[2]).

Kilkumiesięczne rozmowy Jana Olszewskiego z Unia Demokratyczną w sprawie poszerzenia koalicji załamały się w pierwszej połowie maja 1992. Równocześnie w drugiej połowie tego miesiąca zaostrzył się konflikt na linii Lech Wałęsa (ówczesny prezydent RP) – Jan Olszewski. Kulminacja tego konfliktu nastąpiła 23 maja 1992, gdy Sejm odwołał z rządu ministra obrony narodowej Jana Parysa po jego ostrym konflikcie z prezydentem[3]. 24 maja 1992 Rada Unii Demokratycznej zwróciła się do klubu parlamentarnego tej partii, by wystąpił z wnioskiem o wotum nieufności dla rządu. 27 maja klub UD podjął w tej sprawie decyzję[4].

28 maja 1992 poseł Janusz Korwin-Mikke nieoczekiwanie zgłosił w Sejmie projekt uchwały lustracyjnej, która – na jego wniosek – została przyjęta w tym samym dniu. Za uchwałą głosowało 186 posłów (KPN, ZChN, PC, NSZZ „Solidarność”, PSL-PL, PChD, UPR), przeciw 15, a 32 wstrzymało się (głównie SLD). Posłowie UD bezskutecznie usiłowali nie dopuścić do podjęcia uchwały przez zerwanie kworum[5].

29 maja 1992 Jan Rokita w imieniu grupy 65 posłów Unii Demokratycznej, Kongresu Liberalno-Demokratycznego i Polskiego Programu Gospodarczego (tzw. mała koalicja) złożył w Sejmie wniosek o wotum nieufności dla gabinetu Jana Olszewskiego. Wnioskodawcy stawiali rządowi zarzuty dotyczące polityki gospodarczej. Głosowanie w sprawie odwołania rządu zaplanowano na 5 czerwca 1992[6].

29 maja 1992 eksperci sejmowi Zdzisław Galicki, Janusz Mordwiłko i Wojciech Sokolewicz wydali krytyczną opinię prawną nt. uchwały lustracyjnej z 28 maja 1992, stwierdzając, że została ona uchwalona sprzecznie z regulaminem Sejmu, zawiera nieprecyzyjne sformułowania oraz jest sprzeczna z prawem[7]. Krytykę tę ci sami eksperci rozwinęli w opinii uzupełniającej z 2 czerwca 1992[8].

1 czerwca 1992 doszło do spotkania Tadeusza Mazowieckiego i Waldemara Pawlaka. „Pawlak zobowiązał się wobec Mazowieckiego, że PSL będzie głosował za wotum nieufności i w zamian za to Unia będzie głosowała za powierzeniem Pawlakowi misji tworzenia rządu, jeśli prezydent go wskaże – ale bez zobowiązania, że UD do gabinetu wejdzie”[4]. Jednak „mała koalicja” nawet z posłami PSL i SLD miała za mało głosów do odwołania rządu. Decydująca była postawa KPN.

4 czerwca 1992 rano Antoni Macierewicz, sprawujący wówczas funkcję ministra spraw wewnętrznych, przedstawił w Sejmie tzw. listę Macierewicza z nazwiskami osób zarejestrowanych w archiwach po byłej SB jako tajni współpracownicy UB i SB. Wbrew brzmieniu uchwały lustracyjnej Macierewicz podkreślił, że nie są to nazwiska agentów, ale osób, które w archiwach SB zostały zarejestrowane jako agenci. Wbrew uchwale Sejmu lista nie obejmowała nazwisk wojewodów, sędziów i prokuratorów. Na liście były nazwiska ówczesnego prezydenta RP i ówczesnego Marszałka Sejmu, parlamentarzystów niemal ze wszystkich ugrupowań sejmowych, szefa doradców premiera, dwóch konstytucyjnych ministrów oraz 6 wiceministrów.

4 czerwca 1992 wieczorem Sejm podjął uchwałę o odwołaniu rządu Jana Olszewskiego[9]. O upadku rządu zdecydowało stanowisko posłów KPN, którzy – jak powiedział w wystąpieniu sejmowym Adam Słomka – głosowali przeciwko rządowi, gdyż ten wykorzystał uchwałę lustracyjną do próby rozbicia jego partii[10].

Uchwała lustracyjna w ocenie Trybunału Konstytucyjnego[edytuj | edytuj kod]

Trybunał Konstytucyjny w Orzeczeniu z dnia 19 czerwca 1992 r., sygn. akt U 6/92 (OTK 1992, poz. 13)[11] stwierdził niezgodność „uchwały lustracyjnej” z:

  • art. 1 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej z 1952 r. (w ujęciu z 1992 r.) przez naruszenie zasady demokratycznego państwa prawnego, a w szczególności przez niezapewnienie ochrony praw osoby ludzkiej i dopuszczenie do naruszenia jej godności, powodując tym samym niezgodność z art. 23 Ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 93) i art. 17 Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych, otwartego do podpisu w Nowym Jorku dnia 19 grudnia 1966 r. (Dz.U. z 1977 r. nr 38, poz. 167),
  • art. 1, art. 2 zdanie pierwsze oraz art. 23 ust. 4 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez naruszenie zasady demokratycznego państwa prawnego, i zasady demokracji przedstawicielskiej,
  • art. 3 Konstytucji Rzeczypospolitej Polskiej przez nałożenie na Ministra Spraw Wewnętrznych w drodze pozaustawowej obowiązku wkroczenia w sferę praw obywateli, a nadto przez nałożenie na Ministra Spraw Wewnętrznych obowiązku działania naruszającego obowiązujące ustawy,
  • art. 12 Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Urzędzie Ochrony Państwa (Dz.U. Nr 30, poz. 180) oraz art. 21 Ustawy z dnia 6 kwietnia 1990 r. o Policji (Dz.U. Nr 30, poz. 179) przez nałożenie na Ministra Spraw Wewnętrznych w drodze uchwały obowiązku udzielania informacji, o których mowa w tych przepisach,
  • art. 5 Ustawy z dnia 14 grudnia 1982 r. o ochronie tajemnicy państwowej i służbowej (Dz.U. Nr 40, poz. 271 z późn. zm.) przez stworzenie Ministrowi Spraw Wewnętrznych pozaustawowej podstawy kompetencyjnej zwalniającej go z obowiązku przestrzegania ustawy.

Stosowanie uchwały zawieszono na mocy Obwieszczenia Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z dnia 19 czerwca 1992 r. o zawieszeniu stosowania uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 maja 1992 r. (M.P. Nr 20, poz. 157) z dniem 19 czerwca 1992 r., zaś Obwieszczeniem Prezesa Trybunału Konstytucyjnego z dnia 20 października 1992 r. o utracie mocy obowiązującej uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 28 maja 1992 r. (M.P. Nr 34, poz. 245) uchylono ją 20 października 1992. Od orzeczenia zdanie odrębne zgłosił sędzia Wojciech Łączkowski.

Zobacz też[edytuj | edytuj kod]

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Uchwała Sejm RP z 28 maja 1992.
  2. ↑ Stenogram z posiedzenia Sejmu 23 grudnia 1991.
  3. ↑ Stenogram z posiedzenia Sejmu z 23 maja 1991.
  4. ↑ a b Waldemar Kuczyński: Fałszywy mit nocnej zmiany. [dostęp 2010-08-11]. [zarchiwizowane z tego adresu (2012-01-14)].
  5. ↑ Sejm Stenogram z posiedzenia Sejmu na którym przyjęto uchwałę.
  6. ↑ S. Cenckiewicz, P. Gontarczyk – „SB a Lech Wałęsa. Przyczynek do biografii”.
  7. ↑ Zdzisław Galicki, Janusz Mordwiłko, Wojciech Sokolewicz – Opinia prawna w sprawie uchwały Sejmu RP z 28 maja 1992; „Biuletyn Ekspertyzy i opinie prawne” 2/1992, s. 25 i nast ISSN 1230-3208.
  8. ↑ Op.cit. s. 28 i nast.
  9. ↑ Stenogram z posiedzenia Sejmu z 4 czerwca 1992.
  10. ↑ Wystąpienie Adama Słomki w Sejmie 4 czerwca 1992 w imieniu klubu parlamentarnego KPN.
  11. ↑ Sprawa U 6/92 [online], ipo.trybunal.gov.pl [dostęp 2018-10-08].
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Uchwała_lustracyjna&oldid=67336347”