Ukraińska Armia Narodowa

Ukraińska Armia Narodowa
Українська Національна Армія
	UNA
	; Tarcza Ukraińskiej Armii Narodowej
Państwo	III Rzesza
	Historia
Data sformowania	15 kwietnia 1945
Data rozformowania	7 maja 1945
Pierwszy dowódca	Pawło Szandruk
Święto	28 kwietnia
	Dane podstawowe
Podporządkowanie	Ukraiński Komitet Narodowy
Liczebność	50 000
	Multimedia w Wikimedia Commons

Pomnik poległych żołnierzy UNA^[1], dywizji SS-Galizien^[2] na cmentarzu Łyczakowskim we Lwowie

Ukraińska Armia Narodowa (UAN, UNA, niem. Ukrainische Nationalarmee, ukr. Українська Національна Армія) – ukraińska formacja wojskowa utworzona 17 marca 1945 z inicjatywy III Rzeszy i ukraińskich stronnictw emigracyjnych, podporządkowana utworzonemu na żądanie Pawło Szandruka 17 marca 1945 Ukraińskiemu Komitetowi Narodowemu^[3], dowodzona przez generała porucznika Pawło Szandruka.

Historia

Celem powstania UAN było skupienie wszystkich żołnierzy ukraińskich walczących po stronie Niemiec. W jej skład weszły resztki 14 Dywizji Grenadierów SS pozostałe po rozbiciu w bitwie pod Brodami i wcielony w jej skład w lutym 1945 Ukraiński Legion Samoobrony (biorący w drugiej połowie września 1944 udział w tłumieniu powstania warszawskiego na Czerniakowie i w walkach w Puszczy Kampinoskiej). Utworzono z nich 1 Dywizję UAN. 2 Dywizja powstała z ośrodków zapasowych (Brygada Przeciwpancerna Wolna Ukraina, Brygada Spadochronowa Gruppe B, Ukraińska Armia Wyzwoleńcza (część) i inne mniejsze oddziały ukraińskie). Ogółem w roku 1945 UNA liczyło blisko 50 tys. żołnierzy^[4]. W UAN poza Szandrukiem znaleźli się m.in. Taras Boroweć, Mychajło Omelianowicz-Pawlenko, Iwan Omelianowicz-Pawlenko, Mychajło Krat i Petro Diaczenko.

Po opuszczeniu frontu wschodniego w Czechach i Austrii zwarte oddziały UAN poddały się 7 maja 1945 wojskom brytyjskim i amerykańskim.

Po kapitulacji generał Pawło Szandruk zażądał spotkania w cztery oczy z gen. Władysławem Andersem, które mu umożliwiono. Po osobistej interwencji Andersa u władz brytyjskich, żołnierzy Ukraińskiej Armii Narodowej nie wydano (pomimo nacisków sowieckich) przymusowo ZSRR (przymusową deportację wszystkich obywateli ZSRR przewidywały porozumienia jałtańskie), uznając ich za obywateli polskich^[5]^[6]. Umożliwiono im również legalną imigrację do Wielkiej Brytanii i krajów Imperium Brytyjskiego (Kanady, Australii i Afryki Południowej). Decyzję Winstona Churchilla w tej sprawie potwierdził również jego następca Clement Attlee, z ramienia Labour Party. Żołnierze UAN po pobycie w obozach internowania w północnych Włoszech (na terenie operacyjnym 2 Korpusu Polskiego), wyjechali w roku 1947 do Wielkiej Brytanii. Jak twierdził sam Szandruk UAN powstała w celu uratowania jak największej liczby żołnierzy ukraińskich przed niewolą radziecką i łagrami^[7]. Wśród żołnierzy UAN znaleźli jednak schronienie również indywidualni przestępcy wojenni.

Organizacje weteranów

Od roku 1950 działa legalnie na emigracji w Niemczech oraz Kanadzie Bractwo Byłych Żołnierzy 1 Ukraińskiej Dywizji UNA – UNA (ukr. Братство Колишніх Вояків І-ої. УД УНА). Główną siedzibą tej organizacji jest Toronto, przewodniczącym – Michajło Romaniuk (ukr. Михайло Романюк)^[8]. Oddziały Bractwa znajdują się również w USA, Argentynie i Austrii.

W roku 1992 w niepodległej Ukrainie we Lwowie została utworzona organizacja pn. Galicyjskie Bractwo Byłych Żołnierzy UD „Hałyczyna” (UNA). W Anglii funkcjonuje osobne koło weteranów skupione wokół Organizacji Byłych Żołnierzy Ukraińskich w Wielkiej Brytanii (skr. OBWU).

Zobacz też

Przypisy

↑ Według napisu w języku ukraińskim na frontalnej stronie pomnika.
↑ Богдан Мацiв: «Звик волю шанувати...». „Deń”. (ukr.).
↑ Pawło Szandruk odmówił współpracy i podporządkowania Komitetowi Wyzwolenia Narodów Rosji (KONR) pod kierownictwem gen. Andrieja Własowa i od zgody Niemców na to żądanie uzależnił objęcie dowództwa nad UAN.
↑ Ostateczna liczba żołnierzy ukraińskich w służbie III Rzeszy w oddziałach podległych Oberkommando des Heeres, które miały stanowić bazę dla tworzenia UAN wynosiła 220 000 Ukraińców. Pomimo energicznych wysiłków sztabu UNA fakt, że formacja powołana została na niecałe dwa miesiące przed zakończeniem wojny spowodował, że wcielono w jej skład jedynie część pomocniczych oddziałów ukraińskich (zwłaszcza tzw. Ukraińskiej Armii Wyzwoleńczej) rozproszonych w jednostkach nie większych od batalionu zarówno na froncie wschodnim, jak i zachodnim.
↑ POLISH EXPRESS, Zapomniany bohater.
↑ Gen. Władysław Anders nigdy w żadnych dostępnych publikacjach nie wspominał ani o Szandruku ani dowodzonych przez tego człowieka jednostkach wojskowych, również ostatnio wznowiona książka autorstwa Władysława Andersa. „Bez ostatniego rozdziału. Wspomnienia z lat 1939–1946”. ISBN 978-83-11-10685-7. 2007 nie zawiera żadnych informacji o Szandruku.
↑ Los tysięcy obywateli ZSRR, którzy w czasie wojny znaleźli się poza zasięgiem władzy sowieckiej jako jeńcy wojenni, robotnicy przymusowi w Rzeszy, więźniowie obozów koncentracyjnych, a zwłaszcza żołnierze oddziałów antykomunistycznych (blisko milion ludzi), po zakończeniu wojny wywiezionych do syberyjskich łagrów doczekał się licznych wzmianek w pamiętnikach i literaturze przedmiotu. Por. zwłaszcza: Anne Applebaum, Gułag, Warszawa 2005, ISBN 83-7391-304-1, Gustaw Herling-Grudziński Inny Świat, wyd. IX polskie Warszawa 1996 ISBN 83-07-02576-1, Hans von Herwarth Między Hitlerem a Stalinem, wyd. polskie Warszawa 1992, ISBN 83-85249-11-7, ISBN 83-11-07990-0, Aleksandr Sołżenicyn Archipelag GUŁag, wyd. polskie Warszawa 1990, ISBN 83-85135-00-6, Stanisław Swianiewicz W cieniu Katynia, Warszawa 1990, ISBN 83-07-02093-X, Warłam Szałamow Opowiadania kołymskie, wyd. polskie (krajowe)Wrocław 1999, ISBN 83-7023-705-3, Nikolai Tolstoy Victims of Yalta. Revised edition London 1979. ISBN 0-552-11030-2 Józef Czapski Na nieludzkiej ziemi.
↑ W roku 2006 organizacja ta wspierała finansowo żyjących weteranów dywizji na Ukrainie, Kazachstanie i Rosji. Organizowała obozy turystyczne dla dzieci z Zaporoża oraz wspomagała stypendiami studentów. Większość środków finansowych przeznaczana jest jednak na pomoc muzeom oraz realizacji zamierzeń filmowych o dywizji. Organizacja wsparła finansowo w 2006 również budowę pomników w Baturynie i Mogile na Ukrainie, [w:] ЗВІТ СВІТОВОЇ РАДИ СУСПІЛЬНОЇ СЛУЖБИ СКУ за 2006 рік.

Bibliografia

Pawło Szandruk, Historyczna prawda o Ukraińskiej Armii Narodowej, Kultura, Paryż, nr 6, 1965
Pavlo Shandruk, Arms of Valor (SHANDRUK, Lt. General PAVLO Arms of Valor, Robert Speller & Sons Publishers, Inc.), New York 1959, wersja elektroniczna [1]
Nicholas Bethell, The Last Secret. Forcible Repatriation to Russia 1944- 1947, London 1974, ISBN 0-233-96619-6.
Jerzy Kulczycki, Dowódca SS – Galizien nie był kolaborantem, Gazeta Wyborcza 30 (3634), 5 lutego 2001, s. 12 (Świat)
Józef Mackiewicz, Kontra, Londyn 1984
Igor T. Miecik, Kręta droga do Ukrainy, Polityka (nr 20/2001), 19 maja 2001, s. 78, [2]
Grzegorz Motyka, Dywizja SS-Galizien [3]
Grzegorz Motyka, Słowiańscy wojownicy Hitlera, Wprost nr 946, 14 stycznia 2001, [4]
Ryszard Torzecki, Polacy i Ukraińcy: Sprawa ukraińska w czasie II wojny światowej na terenie II Rzeczypospolitej, PWN, Warszawa 1993
Ryszard Torzecki, Kwestia ukraińska w polityce III Rzeszy, 1933-1945, KiW, Warszawa 1972

[1] Według napisu w języku ukraińskim na frontalnej stronie pomnika.

[2] Богдан Мацiв: «Звик волю шанувати...». „Deń”. (ukr.).

[3] Pawło Szandruk odmówił współpracy i podporządkowania Komitetowi Wyzwolenia Narodów Rosji (KONR) pod kierownictwem gen. Andrieja Własowa i od zgody Niemców na to żądanie uzależnił objęcie dowództwa nad UAN.

[4] Ostateczna liczba żołnierzy ukraińskich w służbie III Rzeszy w oddziałach podległych Oberkommando des Heeres, które miały stanowić bazę dla tworzenia UAN wynosiła 220 000 Ukraińców. Pomimo energicznych wysiłków sztabu UNA fakt, że formacja powołana została na niecałe dwa miesiące przed zakończeniem wojny spowodował, że wcielono w jej skład jedynie część pomocniczych oddziałów ukraińskich (zwłaszcza tzw. Ukraińskiej Armii Wyzwoleńczej) rozproszonych w jednostkach nie większych od batalionu zarówno na froncie wschodnim, jak i zachodnim.

[5] POLISH EXPRESS, Zapomniany bohater.

[6] Gen. Władysław Anders nigdy w żadnych dostępnych publikacjach nie wspominał ani o Szandruku ani dowodzonych przez tego człowieka jednostkach wojskowych, również ostatnio wznowiona książka autorstwa Władysława Andersa. „Bez ostatniego rozdziału. Wspomnienia z lat 1939–1946”. ISBN 978-83-11-10685-7. 2007 nie zawiera żadnych informacji o Szandruku.

[7] Los tysięcy obywateli ZSRR, którzy w czasie wojny znaleźli się poza zasięgiem władzy sowieckiej jako jeńcy wojenni, robotnicy przymusowi w Rzeszy, więźniowie obozów koncentracyjnych, a zwłaszcza żołnierze oddziałów antykomunistycznych (blisko milion ludzi), po zakończeniu wojny wywiezionych do syberyjskich łagrów doczekał się licznych wzmianek w pamiętnikach i literaturze przedmiotu. Por. zwłaszcza: Anne Applebaum, Gułag, Warszawa 2005, ISBN 83-7391-304-1, Gustaw Herling-Grudziński Inny Świat, wyd. IX polskie Warszawa 1996 ISBN 83-07-02576-1, Hans von Herwarth Między Hitlerem a Stalinem, wyd. polskie Warszawa 1992, ISBN 83-85249-11-7, ISBN 83-11-07990-0, Aleksandr Sołżenicyn Archipelag GUŁag, wyd. polskie Warszawa 1990, ISBN 83-85135-00-6, Stanisław Swianiewicz W cieniu Katynia, Warszawa 1990, ISBN 83-07-02093-X, Warłam Szałamow Opowiadania kołymskie, wyd. polskie (krajowe)Wrocław 1999, ISBN 83-7023-705-3, Nikolai Tolstoy Victims of Yalta. Revised edition London 1979. ISBN 0-552-11030-2 Józef Czapski Na nieludzkiej ziemi.

[8] W roku 2006 organizacja ta wspierała finansowo żyjących weteranów dywizji na Ukrainie, Kazachstanie i Rosji. Organizowała obozy turystyczne dla dzieci z Zaporoża oraz wspomagała stypendiami studentów. Większość środków finansowych przeznaczana jest jednak na pomoc muzeom oraz realizacji zamierzeń filmowych o dywizji. Organizacja wsparła finansowo w 2006 również budowę pomników w Baturynie i Mogile na Ukrainie, [w:] ЗВІТ СВІТОВОЇ РАДИ СУСПІЛЬНОЇ СЛУЖБИ СКУ за 2006 рік.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]