Więzienie Ciężkie na Świętym Krzyżu
Więzienie na Świętym Krzyżu w czasie buntu więźniów, 1925 | |
Państwo | |
---|---|
Miejscowość | |
Przeznaczenie |
dla skazanych z wieloletnimi wyrokami i dożywociem |
Kierownictwo jednostki |
1918–1939: Mieczysław Butwiłowicz |
Data powstania |
1886 |
Data likwidacji |
po zakończeniu II wojny światowej |
Położenie na mapie Polski w 1939 | |
50°51′32″N 21°03′11″E/50,858889 21,053056 |
Więzienie Ciężkie na Świętym Krzyżu – więzienie znajdujące się na Łysej Górze (nazywana również Świętym Krzyżem. Funkcjonują również inne nazwy) w Świętym Krzyżu (część miasta Nowa Słupia.
Początki
[edytuj | edytuj kod]W 1819 roku w ramach kasaty klasztorów w Królestwie Polskim skasowany został klasztor benedyktynów na Świętym Krzyżu. W 1852 roku ulokowano w budynkach poklasztornych Instytut Księży Zdrożnych, a od 1886 do 1914 roku więzienie carskie zwane „Polskim Sachalinem”. Ze względu na warunki atmosferyczne był to najsurowszy zakład karny w Polsce. Na klimat skarżyli się już przetrzymywani w pobenedyktyńskim klasztorze od 1852 roku księża zdrożni[1].
W początkowych latach istnienia nosiło nazwę Opatowskiego Więzienia Karnego, a później nazwane zostało Kieleckim Więzieniem Poprawczym.
Lata międzywojenne
[edytuj | edytuj kod]W 1918 roku decyzją nowych władz Polski utworzono Więzienie Ciężkie na Świętym Krzyżu. Naczelnikiem mianowano Mieczysława Butwiłowicza, który swą funkcję pełnił do 1939 roku. To dzięki niemu w zniszczonych budynkach powstało więzienie na wysokim poziomie. Udało mu się znacznie ograniczyć śmiertelność i choroby wśród więźniów. Utworzył także orkiestrę, w skład której wchodzili pracownicy Straży Więziennej.
Więzienie na Świętym Krzyżu przeznaczone było dla skazanych z wieloletnimi wyrokami i dożywociem. Swoją karę odsiadywali tu pospolici bandyci, ale trzymano w nim też więźniów politycznych: komunistów, podejrzanych o szpiegostwo i członków Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów. Jednymi z najbardziej znanych więźniów byli Sergiusz Piasecki (autor powstałej na Świętym Krzyżu powieści „Kochanek Wielkiej Niedźwiedzicy”)[1] oraz przywódca OUN Stefan Bandera[2].
Więźniowie pracowali w warsztatach tkackich, ślusarskich, kuźni i piekarni. Od 1924 roku w więzieniu funkcjonowała szkoła i biblioteka[1].
W czasach II RP minister sprawiedliwości Stanisław Car nazwał zakład na Łysej Górze najcięższym więzieniem w Polsce w typie „dawnej katorgi rosyjskiej”.
Bunt 20 września 1925 roku
[edytuj | edytuj kod]20 września 1925 roku w więzieniu wybuchł bunt. Na czele buntu stanął były żołnierz Jan Kowalski. Więźniowie zdobyli broń przechowywaną w kancelarii zakładu. Próbowali wydostać się poza mury więzienia. Próba ta zakończyła się niepowodzeniem. Zatrzymali ich okoliczni mieszkańcy i strażacy z Nowej Słupi, uzbrojeni w broń z prywatnej kolekcji naczelnika Butwiłowicza. Ponieważ tego dnia odbywały się uroczystości z okazji święta policji, posiłki z Kielc przybyły z opóźnieniem. Na czele wyprawy liczącej 30 policjantów i 7 samochodów stanął wojewoda Ignacy Manteuffel. Akcją dowodził komendant Kieleckiego Okręgu Policji Państwowej inspektor Jarosław Barwicz i nadkomisarz Józef Kamala (Powiatowy Komendant Policji Państwowej w Kielcach). Akcja pacyfikacyjna rozpoczęła się o 17.00 po przybyciu policji z Iłży, Buska i Opatowa. Kiedy od kuli zginął Kowalski, wśród buntowników zapanował chaos. Również braki w amunicji przyspieszyły stłumienie rebelii. W wyniku buntu śmierć poniosło dwóch dozorców, zastrzelono też pięciu uciekinierów[3].
Proces rebeliantów odbył się 3 listopada 1925 roku przed Sądem Okręgowym w Kielcach. Jeden z buntowników skazany został na karę śmierci (później został ułaskawiony)[4] a pozostali na dożywocie. Bunt i sam proces szeroko był komentowany w prasie. Zastanawiano się, kto pomagał z zewnątrz, dostarczając plany i informacje[3].
Druga wojna światowa
[edytuj | edytuj kod]W czasie okupacji niemieckiej Niemcy urządzili na Świętym Krzyżu obóz dla jeńców z Armii Czerwonej. Panujące tam warunki odzwierciedlały napisy głoszące, że kanibalizm będzie karany rozstrzelaniem. Na polanie Bielnik pochowano ok. 6 tys. ofiar[1].
Po drugiej wojnie światowej
[edytuj | edytuj kod]W pierwszych latach po zakończeniu II wojny światowej budynek przez krótki czas pełnił funkcję schroniska PTTK. Następnie obiekt przeszedł pod zarząd Lasów Państwowych, a w 1950 roku Świętokrzyskiego Parku Narodowego. Od 1972 roku placówka otwarta dla turystów. Obecnie siedziba Muzeum Przyrodniczego Świętokrzyskiego Parku Narodowego na Świętym Krzyżu.
Przypisy
[edytuj | edytuj kod]- ↑ a b c d Więzienie Ciężkie na Świętym Krzyżu [PRZEDWOJENNE ZDJĘCIA] [online], kielce.wyborcza.pl, 2019 [dostęp 2024-08-12] (pol.).
- ↑ Elenchus, Elenchus.pl: Stefan Bandera w Więzieniu na Św. Krzyżu – nowe fakty! [online], Elenchus.pl [dostęp 2017-04-17] .
- ↑ a b Piotr Bąblewski , Bunt w Więzieniu Ciężkim na Świętym Krzyżu, w: Zakazana Historia, nr 3 / listopad 2013, s. 22–26., 2013 .
- ↑ Elenchus, Elenchus.pl: Bunt w Więzieniu Ciężkim na Św. Krzyżu cz. 2 – Historia Władysława Poczty. [online], Elenchus.pl, 26 marca 2015 [dostęp 2017-04-17] .
Bibliografia
[edytuj | edytuj kod]- Piotr Bąblewski, Bunt w Więzieniu Ciężkim na Świętym Krzyżu, w: Zakazana Historia, nr 3 / listopad 2013, s. 22–26.
- B. G. Kułan, Bunt w więzieniu na Świętym Krzyżu w dniu 20 września 1925 roku, Toruń 2013
- Adam Massalski, Miejsce pokuty i poniżenia. Instytut Księży Zdrożnych (1853–1863) i więzienie rosyjskie (1886–1914) na Świętym Krzyżu, w: Klasztor na Świętym Krzyżu
- w polskiej kulturze narodowej, pod red. Gryza R. i ks. Olszewskiego J., Kielce 2000, s. 171–193.
- W. Matysiak, Historia więzienia na Świętym Krzyżu, Kielce 2006.
- B. Morąg, Historia więzienia na Świętym Krzyżu, Warszawa 1987.
- Z. Nosal, Piekło na świętej górze, Kielce 1989.
- Z. Nosal, Święty Krzyż, Łódź 1970.
- Marek Przeniosło, Więzienie na Świętym Krzyżu w latach 1918–1939, w: Klasztor na Świętym Krzyżu w polskiej kulturze narodowej, pod red. Gryza R. i Olszewskiego J., Kielce 2000, s. 205–225.
Linki zewnętrzne
[edytuj | edytuj kod]- Bunt w ciężkim więzieniu na Świętym Krzyżu
- Bandera w ciężkim więzieniu na Świętym Krzyżu
- Bunt w ciężkim więzieniu na Świętym Krzyżu cz.2 – Historia Władysława Poczty.
- Ciężkie więzienie na Świętym Krzyżu
- Więzienie Ciężkie na Świętym Krzyżu (PRZEDWOJENNE ZDJĘCIA)
- Muzeum Przyrodnicze Świętokrzyskiego Parku Narodowego na Świętym Krzyżu