Bazylika na Świętym Krzyżu

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przejdź do nawigacji Przejdź do wyszukiwania
Bazylika mniejsza Świętej Trójcy na Świętym Krzyżu
Distinctive emblem for cultural property.svg A.440/1-4 z dnia 24.03.1947 i z 23.06.1967[1]
sanktuarium, bazylika mniejsza
Ilustracja
Bazylika od frontu
Państwo  Polska
Miejscowość Święty Krzyż[2]
Wyznanie katolickie
Kościół rzymskokatolicki
Parafia św. Wawrzyńca w Nowej Słupi
bazylika mniejsza
• nadający tytuł 		od 16 czerwca 2013
Papież Franciszek
Wezwanie Świętej Trójcy
Wspomnienie liturgiczne Uroczystość Trójcy Przenajświętszej (pierwsza niedziela po Zesłaniu Ducha Świętego)
Przedmioty szczególnego kultu
Relikwie Krzyża Świętego
Położenie na mapie Nowej Słupi
Mapa konturowa Nowej Słupi, blisko centrum na lewo znajduje się punkt z opisem „Bazylika mniejsza Świętej Trójcy na Świętym Krzyżu”
Położenie na mapie Polski
Mapa konturowa Polski, blisko centrum po prawej na dole znajduje się punkt z opisem „Bazylika mniejsza Świętej Trójcy na Świętym Krzyżu”
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego
Mapa konturowa województwa świętokrzyskiego, blisko centrum na prawo znajduje się punkt z opisem „Bazylika mniejsza Świętej Trójcy na Świętym Krzyżu”
Położenie na mapie powiatu kieleckiego
Mapa konturowa powiatu kieleckiego, po prawej nieco u góry znajduje się punkt z opisem „Bazylika mniejsza Świętej Trójcy na Świętym Krzyżu”
Położenie na mapie gminy Nowa Słupia
Mapa konturowa gminy Nowa Słupia, w centrum znajduje się punkt z opisem „Bazylika mniejsza Świętej Trójcy na Świętym Krzyżu”
Ziemia50°51′32,923″N 21°03′11,368″E/50,859145 21,053158
Multimedia w Wikimedia Commons
Strona internetowa

Bazylika mniejsza pw. Trójcy Świętej i sanktuarium Relikwii Drzewa Krzyża Świętego – kościół świętokrzyskiego opactwa i sanktuarium znajdujące się na Świętym Krzyżu (Łysej Górze) w Górach Świętokrzyskich, na terenie diecezji sandomierskiej w parafii Nowa Słupia. Święty Krzyż jest integralną częścią miasta Nowa Słupia. Najstarsze polskie sanktuarium, miejsce szczególnego kultu w wieku XV.

Historia[edytuj | edytuj kod]

Pierwszy kościół w stylu romańskim został ufundowany przez między 1102-1138 przez Bolesława Krzywoustego[3]. Początkowo świątynia była dedykowana Świętej Trójcy, ale od XIV wieku dodano wezwanie Świętego Krzyża po tym, gdy w 1306 książę Władysław Łokietek przekazał łysogórskim benedyktynom relikwie drzewa Krzyża Świętego[4][5] (przechowywane od XVIII wieku w kaplicy Oleśnickich i wg legendy podarowane przez Emeryka, królewicza z Węgier).

W połowie XV wieku opat Michał z Lipia przy finansowym wsparciu króla Kazimierza Jagiellończyka rozbudował romański kościół o gotyckie prezbiterium i zakrystię oraz o nową część od zachodu, a kardynał Zbigniew Oleśnicki sfinansował budowę nowego chóru, ołtarza głównego oraz nawy, które poświęcono 12 marca 1455 r.

W okresie panowania dynastii Jagiellonów, opactwo było najważniejszym sanktuarium religijnym w Królestwie Polskim. Siedmiokrotnie odwiedzał je Władysław Jagiełło (m.in. w drodze na koronację w Krakowie oraz w drodze pod Grunwald), dziesięciokrotnie przebywał w klasztorze król Kazimierz Jagiellończyk, sześciokrotnie król Zygmunt Stary, trzykrotnie król Zygmunt August.

W 1643 roku opat Stanisław Sierakowski rozpoczął przebudowę kościoła dodając do fasady gotyckiego korpusu dwie barokowe wieże, wczesnobarokową kamieniarkę odrzwi i okien o wysokim poziomie artystycznym[6] i od południa kaplicę Matki Boskiej Bolesnej[3]. W 1655 roku kościół złupili Szwedzi, którzy wymordowali część zakonników. Dnia 22 marca 1661 roku, jak podawała najstarsza polska gazeta „Merkuriusz Polski Ordynaryjny”, król polski Jan II Kazimierz Waza wraz z małżonką oraz dworem zmierzając do Warszawy wstąpił do sanktuarium[7].

W październiku 1777 roku gotycko-barokowy kościół i klasztor spłonęły w pożarze. Wkrótce przystąpiono do budowy trzeciego kościoła w stylu barokowo-klasycystycznym, który wybudowano w latach 1781–1789 i konsekrowano w 1806 r.

W 1819 roku na mocy bulli Piusa VII klasztor skasowano[8]. Posługę pełnili tu jeszcze przez pewien czas benedyktyni, a następnie kler diecezjalny. W latach 1852–1865 mieścił się tu dom poprawczy dla tzw. księży zdrożnych. W 1914 roku Austriacy wysadzili wieżę kościelną. Od 1936 świątynia stała się kościołem klasztornym misjonarzy oblatów Maryi Niepokalanej.

16 czerwca 2013 sanktuarium podniesiono do godności bazyliki mniejszej[9]. W 2014 roku ukończono rekonstrukcję kościelnej wieży autorstwa architekta Władysława Markulisa.

Architektura[edytuj | edytuj kod]

Obecna późnobarokowa świątynia została zbudowana w latach 1781–1789 wg projektu Józefa Karsznickiego w miejscu dwóch wcześniejszych kościołów. W 1914 roku Austriacy zburzyli wieżę, którą zrekonstruowano w 2014 roku. W niszach znajdują się rzeźby z XVII wieku, pochodzące prawdopodobnie z wcześniejszego kościoła. Wnętrze kościoła ma charakter klasycystyczny:

Do bazyliki przylega Kaplica Oleśnickich (zwana także Kaplicą Relikwii Krzyża Świętego) powstała w latach 1614–1620 z funduszy Mikołaja Oleśnickiego. Znajdują się w niej od 1723 roku relikwie Krzyża Świętego.

Bazylika i cały kompleks opactwa wpisana jest do rejestru zabytków nieruchomych (nr rej.: A.440/1–4 z 24.03.1947 i z 23.06.1967)[1].

Odpusty[edytuj | edytuj kod]

W sanktuarium obchodzi się uroczyście dwa odpusty:

  • odpust Podwyższenia Krzyża Świętego (14 września)
  • odpust Najdroższej Krwi Pana Jezusa (pierwsza niedziela lipca).

Galeria[edytuj | edytuj kod]

  • Bazylika przed odbudową wieży

  • Ołtarz główny

  • Kaplica Oleśnickich

  • Relikwiarz Krzyża Świętego w Kaplicy Oleśnickich

  • Kaplica Oleśnickich – polichromia z XVIII w.

  • Portal barokowy do Zakrystii

  • Nagrobek Oleśnickich z XVII w.

  • Krypta grobowa kaplicy Oleśnickich – domniemane zwłoki księcia Jeremiego Wiśniowieckiego

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ a b Narodowy Instytut Dziedzictwa: Rejestr zabytków nieruchomych – województwo świętokrzyskie. 2020-09-30. s. 29. [dostęp 2015-11-12].
  2. ↑ Święty Krzyż w rejestrze Teryt.
  3. ↑ a b Dariusz Kalina, Na Łysej Górze, Wrota Świętokrzyskie [zarchiwizowane z adresu 2018-11-19].
  4. ↑ Sanktuarium Św. Krzyża na Łysej Górze. [dostęp 2015-03-25]. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-10-21)].
  5. ↑ Anna Zajchowska w „List – Miesięcznik katolicki”: Relikwie, cuda i odpusty. deon.pl, 2011-07-07. [dostęp 2014-01-11].Sprawdź autora:1.
  6. ↑ Adam Miłobędzki. Architektura polska XVII wieku, PWN, Warszawa 1980, s. 343.
  7. ↑ „Merkuriusz Polski Ordynaryjny”, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa 1978.
  8. ↑ Gacki ↓, s. 331–334.
  9. ↑ Uroczystość nadania tytułu i godności bazyliki mniejszej. [dostęp 2013-06-19].

Bibliografia[edytuj | edytuj kod]

  • Sulimierska-Laube, Maria: Benedyktyński Klasztor Świętego Krzyża na Łyścu w okresie gotyckim (pow. i woj.kieleckie) – (Rozprawy). Il./„Biuletyn Historii Sztuki”. R. 25 (1963), nr 3, s. 183–201
  • Derwich, Marek. Świętokrzyskie Opactwo i jego relikwia. W: „Kalendarz Świętokrzyski” 2005, koncepcja, red. i oprac. edytorskie Jerzy Daniel. Kielce, 2004. S. 118–127
  • Szkice architektoniczne krajowych dzieł sztuki. Zebrał i wydał Jan Hinz. T. 1. Warszawa, 1888. S. 43–45 : B. klasztor Ś-go Krzyża na Łysej Górze: tab. LVI–LVIII
  • Klasztor na Świętym Krzyżu w polskiej kulturze narodowej, pod red. Daniela Olszewskiego i Ryszarda Gryza. Kielce, KTN, 2000
  • Józef Gacki: Benedyktyński klasztor na Łysej Górze. Wyd. Wydawnictwo Jedność. Kielce 2006: Benedyktyński klasztor na Łysej Górze. ISBN 83-7442-389-7.
  • Czesław Hadamik (red.) Sacrum pogańskie – Sacrum Chrześcijańskie. Kontynuacja miejsc kultu we wczesnośredniowiecznej Europie, wyd. DiG, 2010, ​ISBN 978-83-7181-618-5​.

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Bazyliki mniejsze w Polsce
Archikatedry
Katedry
Konkatedry
Kolegiaty
Klasztorne
Poklasztorne
Pozostałe
Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Bazylika_na_Świętym_Krzyżu&oldid=64546513”