Wrotycz maruna

Wrotycz maruna
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Podkrólestwo	rośliny zielone
Nadgromada	rośliny telomowe
Gromada	rośliny naczyniowe
Podgromada	rośliny nasienne
Nadklasa	okrytonasienne
Klasa	Magnoliopsida
Nadrząd	astropodobne
Rząd	astrowce
Rodzina	astrowate
Podrodzina	Asteroideae
Rodzaj	wrotycz
Gatunek	wrotycz maruna
	Nazwa systematyczna
	Tanacetum parthenium (L.) Sch.Bip.; Tanaceteen 55 (1844) 55 1844
Synonimy
	Chamaemelum parthenium (L.) E.H.L.Krause; Chrysanthemum parthenium (L.) Pers.; Chrysanthemum parthenium (L.) Bernh.; Chrysanthemum praealtum Vent.; Dendranthema parthenium (L.) Des Moul.; Leucanthemum odoratum Dulac; Leucanthemum parthenium (L.) Gren. & Godr.; Matricaria latifolia Gilib.; Matricaria parthenium L.; Parthenium matricaria Gueldenst.; Parthenium matricaria Gesn. ex Rupr.; Pontia matricaria Bubani; Pyrethrum buschianum Sosn.; Pyrethrum demetrii Manden.; Pyrethrum divaricatum (Sosn.) Sosn.; Pyrethrum glanduliferum Sommier & Levier; Pyrethrum grossheimii Sosn.; Pyrethrum matricaria gesn. ex Rupr.; Pyrethrum parthenium (L.) J. E. Smith; Pyrethrum parthenium (L.) Sm.; Pyrethrum sericeum var. divaricatum (Sosn.) Sosn.; Pyrethrum sevanense Sosn. ex Grossh.; Tanacetum grossheimii (Sosn.) Muradyan;
	Multimedia w Wikimedia Commons

Wrotycz maruna (Tanacetum parthenium (L.) Sch.Bip.) – gatunek rośliny z rodziny astrowatych. Występuje naturalnie we wschodniej części basenu Morza Śródziemnego, ale szeroko rozpowszechniony jako roślina uprawiana i dziczejąca – niemal w całej Europie, w Azji północnej, środkowej i na Dalekim Wschodzie, w Ameryce Północnej i w Chile. W Polsce jest gatunkiem pospolitym w uprawie i w wielu miejscach zdziczałym i zadomowionym^[4]. Rośnie w górskich zaroślach w miejscach kamienistych, nad strumieniami, a jako roślina dziczejąca zwykle na siedliskach ruderalnych: przydrożach, przypłociach, na nieużytkach^[5]^[4]. Roślina o silnej woni^[4] jest uprawiana jako ozdobna, poza tym wykorzystywana jest jako roślina lecznicza^[5].

Morfologia

Pokrój: Pęd rozgałęziony w górnej części, osiąga zwykle 30–60 cm wysokości, jest prawie nagi lub z rzadka pokryty prostymi włoskami. Łodyga bruzdowana, dołem często czerwono nabiegła. Korzeń dość krótki, wrzecionowaty, silnie rozgałęziony^[4].
Liście: Skrętoległe, o cienkiej blaszce do 10 cm długiej i zwykle do 3,5, czasem do 6 cm szerokiej. Liście w zarysie szeroko jajowate, podwójnie lub potrójnie pierzasto sieczne lub dzielne. Poszczególne odcinki eliptyczne do jajowatych, karbowane, z tępymi ząbkami. Dolne liście na ogonkach długości blaszki, im wyższe tym ogonek i rozmiary blaszki są mniejsze^[4].
Kwiaty: Zebrane w 5–20 koszyczków o średnicy 12–23 mm. Okrywa koszyczka talerzykowata, do 1 cm średnicy i do 3,5 mm wysokości. Brzeżne kwiaty języczkowate, białe, w jednym szeregu i w liczbie 5–15 (u odmian uprawnych może być ich znacznie więcej). Wewnętrzne kwiaty rurkowate, żółte^[4].
Owoce: Cylindryczne niełupki o długości 1,6 mm i szerokości 0,4 mm. Pokryte 8–10 podłużnymi, płytkimi żeberkami. Na szczycie z błoniastym rąbkiem stanowiącym pozostałość po kielichu o długości do 0,2 mm^[4].

Biologia i ekologia

Bylina kwitnąca w Europie Środkowej od czerwca do października^[4].

Zastosowanie

Meta-analiza wykazała, że skutecznie pomaga zapobiegać migrenom^[6].

Przypisy

↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-02-24] (ang.).
↑ ^a ^b Tanacetum parthenium (L.) Sch.Bip.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2017-02-24].
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Bogumił Pawłowski i Adam Jasiewicz (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XII. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 278-279.
↑ ^a ^b Beata Grabowska, Tomasz Kubala. Encyklopedia bylin, tom II. Poznań, Zysk i S-ka Wydawnictwo, s. 837, 2012.
↑ Angelo A.A.A. Izzo Angelo A.A.A. i inni, A Critical Approach to Evaluating Clinical Efficacy, Adverse Events and Drug Interactions of Herbal Remedies, „Phytotherapy Research”, 30 (5), 2016, s. 691–700, DOI: 10.1002/ptr.5591, ISSN 1099-1573 [dostęp 2022-01-29] (ang.).

[ruggiero-1] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[apweb-2] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2017-02-24] (ang.).

[tpl-3] Tanacetum parthenium (L.) Sch.Bip.. [w:] The Plant List. Version 1.1 [on-line]. [dostęp 2017-02-24].

[pawlowski-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h Bogumił Pawłowski i Adam Jasiewicz (red.): Flora polska. Rośliny naczyniowe Polski i ziem ościennych. T. XII. Warszawa, Kraków: PAN, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1971, s. 278-279.

[grabowska-5] Beata Grabowska, Tomasz Kubala. Encyklopedia bylin, tom II. Poznań, Zysk i S-ka Wydawnictwo, s. 837, 2012.

[6] Angelo A.A.A. Izzo Angelo A.A.A. i inni, A Critical Approach to Evaluating Clinical Efficacy, Adverse Events and Drug Interactions of Herbal Remedies, „Phytotherapy Research”, 30 (5), 2016, s. 691–700, DOI: 10.1002/ptr.5591, ISSN 1099-1573 [dostęp 2022-01-29] (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]