Xiphidium

*Xiphidium*
	; Xiphidium caeruleum
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	rośliny
Klad	rośliny naczyniowe
Klad	Euphyllophyta
Klad	rośliny nasienne
Klasa	okrytonasienne
Klad	jednoliścienne
Rząd	komelinowce
Rodzina	hemodorowate
Rodzaj	Xiphidium
	Nazwa systematyczna
	Xiphidium Aublet; Hist. Pl. Guiane 1: 33 (1775)
	Typ nomenklatoryczny
	Xiphidium coeruleum Aubl.
Synonimy
	Tonduzia Boeckeler ex Tonduz; Durandia Boeckeler;
	Tonduzia Boeckeler ex Tonduz; Durandia Boeckeler;
	Homonimy
	Xiphidium Burmeister, 1838 (= Conocephalus)
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Xiphidium Aubl. – rodzaj roślin z rodziny hemodorowatych. Obejmuje dwa gatunki występujące w Ameryce, na obszarze od południowego Meksyku i Karaibów do północnego Peru i Boliwii^[3].

Nazwa naukowa rodzaju pochodzi od greckiego słowa ξίφος (xiphos – miecz)^[6].

Morfologia[edytuj | edytuj kod]

Pokrój: Wieloletnie rośliny zielne, o wysokości do 100 cm (X. caeruleum) lub 200 cm (X. pontederiiflorum)^[4].

Pędy: Długie, podziemne, płożące się kłącze, z zewnątrz brązowe do czerwonobrązowego, wewnątrz czerwonopomarańczowe do czerwonego. Pęd kwiatostanowy podnoszący się lub wzniesiony, włóknisty, nierozgałęziony, zielony, nagi do słabo owłosionego^[4].

Liście: Ulistnienie dwurzędowe, naprzemianległe, równomiernie położone na pędzie. Blaszki liściowe włókniste, unifacjalne, zielone, równowąsko-eliptyczne do wąsko eliptycznych, mieczowate, nagie (u X. pontederiiflorum wierzchołkowo orzęsione), u nasady tworzące pochwę liściową^[4].

Kwiaty: Wyrastają od kilku do kilkunastu w dwurzędkach zebranych od kilku do kilkudziesięciu w tyrs, wyrastający wierzchołkowo na pędzie kwiatostanowym. Szypułki biało owłosione. Okwiat dzwonkowaty, biały, kremowy, brzoskwiniowy do jasnopomarańczowego, u X. caeruleum promienisty, o listkach wewnętrznego okółka eliptycznych i zaostrzonych, u nasady zielonych, bez miodników i górnych listkach zrośniętych u nasady, u X. pontederiiflorum grzbiecisty, o listkach wewnętrznego okółka odwrotnie jajowatych i tępych lub zaokrąglonych, u nasady z trzema pomarańczowożółtymi miodnikami i górnych listkach zrośniętych do połowy ich długości. Trzy pręciki, boczne o nitkach prostych, środkowy ponad dwa razy dłuższy od nich, wygięty do góry. Główki szeroko podługowato-strzałkowate, żółte, skierowane do wewnątrz. Zalążnia szeroko elipsoidalna do kulistawej, trójkomorowa, gładka, ale gęsto owłosiona między komorami. Szyjka słupka wygięta do góry. Znamię słupka lejkowate^[4].

Owoce: Niepękające torebki, po dojrzeniu pomarańczowe do czerwonych lub ciemnoczerwone do winnych. Nasiona czarne, u X. pontederiiflorum czerwonawo zabarwione^[4].

Biologia i ekologia[edytuj | edytuj kod]

Rozwój: Geofity ryzomowe. X. caeruleum kwitną i owocują przez cały rok, X. pontederiiflorum od marca do sierpnia^[4]. Kwiaty zapylane są prawdopodobnie wibracyjnie, przez pszczoły długojęzyczkowate^[7].

Siedlisko: Lasy tropikalne, często wzdłuż cieków wodnych, rzadziej w miejscach suchych^[4].

Cechy fitochemiczne: W organach podziemnych X. caeruleum obecnych jest 15 fenylofenalenonów, w tym 6 glukozydów^[8]. W liściach roślin tego gatunku obecne są kwas galusowy, a także pewne ilości flawonoidów i fenoli, takich jak katechina, kwas kawowy, kwas ferulowy, glukozyd kemferolu, kwas cynamonowy i kwercetyna^[9]. Z kwiatów tych roślin wyizolowano trzy flawonoidy, dwa fenylofenalenony i 17 związków pochodnych fenylofenalenonu^[10].

Genetyka: Haploidalna liczba chromosomów n wynosi 19^[7].

Systematyka[edytuj | edytuj kod]

Pozycja systematyczna: Rodzaj z podrodziny Haemodoroideae w rodzinie hemodorowatych (Haemodoraceae) w rzędzie komelinowców (Commelinales)^[11].

Wykaz gatunków^[3]

Xiphidium caeruleum Aubl.
Xiphidium pontederiiflorum M.Pell., Hopper & Rhian J.Sm.

Zastosowanie użytkowe[edytuj | edytuj kod]

Na Kubie Xiphidium caeruleum jest tradycyjnie stosowany jako środek przeciwbólowy, przeciwzapalny, moczopędny i przeciwdziałający tworzeniu się kamieni nerkowych^[9]. Badania na szczurach działania moczopędnego ekstraktów wodnych z liści tej rośliny wykazały znaczny wzrost przepływu moczu, porównywalny z działaniem spironolaktonu i furosemidu^[9].

Roślina ta tradycyjnie stosowana była też jako lek na ukąszenia węży oraz na dolegliwości kobiece. Liśćmi tej rośliny nacierano stopy i kolana dziecka uczącego się chodzić^[6].

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

↑ Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2023-03-19] (ang.).
↑ Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).
↑ ^a ^b ^c Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2023-03-19]. (ang.).
↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Marco O. O. Pellegrini, Ellen J. Hickman, Jorge E. Guttiérrez, Rhian J. Smith i inni. Revisiting the taxonomy of the Neotropical Haemodoraceae (Commelinales). „PhytoKeys”. 169, s. 1–59, 2020-12-04. DOI: 10.3897/phytokeys.169.57996.
↑ Global Biodiversity Information Facility (GBIF) Backbone Taxonomy. GBIF Secretariat. [dostęp 2023-09-13]. (ang.).
↑ ^a ^b Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants: Common Names, Scientific Names, Eponyms, Synonyms, and Etymology. CRC Press, 2012, s. 3966. ISBN 978-1-4822-5064-0. (ang.).
↑ ^a ^b M.G. Simpson: Haemodoraceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 4: Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 220. DOI: 10.1007/978-3-662-03531-3. ISBN 978-3-662-03531-3. (ang.).
↑ Yu Chen, Christian Paetz, Riya C. Menezes, Bernd Schneider. Cultured roots of Xiphidium caeruleum: Phenylphenalenones and their biosynthetic and extractant-dependent conversion. „Phytochemistry”. 133, s. 15–25, 2017-01. DOI: 10.1016/j.phytochem.2016.10.011.
↑ ^a ^b ^c Yamilet I. (i inni) Gutiérrez Gaitén. Pharmacognostic Study, Diuretic Activity and Acute Oral Toxicity of the Leaves of Xiphidium caeruleum Aubl. Collected in Two Different Phenological Stages. „Plants”. 12 (6), s. 1268, 2023-03-10. DOI: 10.3390/plants12061268.
↑ Jingjing Fang, Dirk Hölscher, Bernd Schneider. Co-occurrence of phenylphenalenones and flavonoids in Xiphidium caeruleum Aubl. flowers. „Phytochemistry”. 82, s. 143–148, 2012-10. DOI: 10.1016/j.phytochem.2012.07.005.
↑ USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2023-03-27]. (ang.).

[apweb-1] Peter F.P.F. Stevens Peter F.P.F., Angiosperm Phylogeny Website, Missouri Botanical Garden, 2001– [dostęp 2023-03-19] (ang.).

[ruggiero-2] Michael A.M.A. Ruggiero Michael A.M.A. i inni, A Higher Level Classification of All Living Organisms, „PLOS One”, 10 (4), 2015, art. nr e0119248, DOI: 10.1371/journal.pone.0119248, PMID: 25923521, PMCID: PMC4418965 [dostęp 2020-02-20] (ang.).

[kew-3] Plants of the World Online. The Royal Botanic Gardens, Kew, 2019. [dostęp 2023-03-19]. (ang.).

[rev-4] ↑ ^a ^b ^c ^d ^e ^f ^g ^h ⁱ Marco O. O. Pellegrini, Ellen J. Hickman, Jorge E. Guttiérrez, Rhian J. Smith i inni. Revisiting the taxonomy of the Neotropical Haemodoraceae (Commelinales). „PhytoKeys”. 169, s. 1–59, 2020-12-04. DOI: 10.3897/phytokeys.169.57996.

[gbif-5] Global Biodiversity Information Facility (GBIF) Backbone Taxonomy. GBIF Secretariat. [dostęp 2023-09-13]. (ang.).

[crc-6] Umberto Quattrocchi: CRC World Dictionary of Medicinal and Poisonous Plants: Common Names, Scientific Names, Eponyms, Synonyms, and Etymology. CRC Press, 2012, s. 3966. ISBN 978-1-4822-5064-0. (ang.).

[kub-7] M.G. Simpson: Haemodoraceae. W: Klaus Kubitzki: The Families and Genera of Vascular Plants. T. 4: Flowering Plants. Monocotyledons: Alismatanae and Commelinanae (except Gramineae). Berlin Heidelberg: Springer-Verlag, 1998, s. 220. DOI: 10.1007/978-3-662-03531-3. ISBN 978-3-662-03531-3. (ang.).

[chem-8] Yu Chen, Christian Paetz, Riya C. Menezes, Bernd Schneider. Cultured roots of Xiphidium caeruleum: Phenylphenalenones and their biosynthetic and extractant-dependent conversion. „Phytochemistry”. 133, s. 15–25, 2017-01. DOI: 10.1016/j.phytochem.2016.10.011.

[med-9] Yamilet I. (i inni) Gutiérrez Gaitén. Pharmacognostic Study, Diuretic Activity and Acute Oral Toxicity of the Leaves of Xiphidium caeruleum Aubl. Collected in Two Different Phenological Stages. „Plants”. 12 (6), s. 1268, 2023-03-10. DOI: 10.3390/plants12061268.

[chem2-10] Jingjing Fang, Dirk Hölscher, Bernd Schneider. Co-occurrence of phenylphenalenones and flavonoids in Xiphidium caeruleum Aubl. flowers. „Phytochemistry”. 82, s. 143–148, 2012-10. DOI: 10.1016/j.phytochem.2012.07.005.

[grin-11] USDA, Agricultural Research Service, National Plant Germplasm System. 2020. Germplasm Resources Information Network (GRIN-Taxonomy). National Germplasm Resources Laboratory, Beltsville, Maryland. [dostęp 2023-03-27]. (ang.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]