Złotogonek
| Chrysuronia oenone[1] | |||
| (Lesson, 1832) | |||
_(8680333367).jpg) Samiec | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Infragromada | |||
| Rząd | |||
| Rodzina | |||
| Podrodzina | |||
| Plemię | |||
| Rodzaj | |||
| Gatunek |
złotogonek | ||
| Synonimy | |||
| |||
| Podgatunki | |||
|
| |||
| Kategoria zagrożenia (CKGZ)[2] | |||
 | |||
| Zasięg występowania | |||
| |||
Złotogonek[3] (Chrysuronia oenone) – gatunek małego ptaka z rodziny kolibrowatych (Trochilidae). Występuje w tropikalnych lasach deszczowych Ameryki Południowej. Nie jest zagrożony wyginięciem.
Taksonomia[edytuj | edytuj kod]
Po raz pierwszy gatunek opisał w 1832 roku René Lesson w swym dziele Histoire Naturelle des Colibris, nadając mu nazwę Ornismya oenone. Holotyp według autora pochodził z Trynidadu[4], choć prawdopodobnie zebrano go w północno-wschodniej Wenezueli[5]. Osiemnaście lat później (1850) Karol Lucjan Bonaparte w pracy Conspectus generum avium umieścił ten gatunek w nowo stworzonym rodzaju Chrysuronia, w którym według większości opracowań jest klasyfikowany do dziś[1][3][6]. Inne umieszczają go natomiast w rodzaju Amazilia[2].
Nazwa rodzajowa Chrysuronia pochodzi z greckiego χρυσος khrusos „złoto”; ουρα oura „ogon”[7] i została zaadaptowana również do polskiej nazwy zwyczajowej tego gatunku. Epitet gatunkowy pochodzi natomiast od zlatynizowanej wersji imienia nimfy Ojnone, gr. Οἰνώνη, Oinṓnē[8], które z kolei pochodzi od słowa οἶνος, oînos – „wino”[9].
Podgatunki[edytuj | edytuj kod]
Międzynarodowy Komitet Ornitologiczny (IOC) wyróżnia następujące podgatunki:
- C. o. oenone (Lesson, 1832) – złotogonek modrogardły[3] – podgatunek nominatywny
- C. o. josephinae (Bourcier & Mulsant, 1848) – złotogonek zielonogardły[3]
Proponowany podgatunek C. o. alleni (Elliot, 1888), opisany z północnej Boliwii[5], został przez IOC zsynonimizowany z C. o. josephinae[6], ale niektórzy autorzy nadal ten podgatunek uznają[10][11]. Opisano też kilka innych, nieuznawanych obecnie podgatunków: longirostris, azurea, peruviana i intermedia[5].
.jpg)
.jpg)
Zasięg występowania[edytuj | edytuj kod]
Występuje na rozległych obszarach Ameryki Południowej od północnych i północno-zachodnich, podgórskich obszarów Wenezueli, dalej na południe wzdłuż wschodnich stoków Andów: w środkowej Kolumbii, wschodnim Ekwadorze, wschodnim i centralnym Peru oraz graniczących z Peru zachodnich krańcach Brazylii, aż po środkową Boliwię. Choć jako miejsce typowe został podany Trynidad[4], a w niektórych źródłach wyspa ta nadal podawana jest jako miejsce występowania tego gatunku[12], to od 1900 roku złotogonek nie był wspominany w żadnej publikacji dotyczącej ptaków Trynidadu[11], nie jest też wymieniany na oficjalnej liście ptaków Trynidadu i Tobago[13].
Zasięg występowania poszczególnych podgatunków[6][5]:
- C. o. oenone – występuje w Wenezueli, Kolumbii, Ekwadorze, Peru i przyległym obszarze skrajnie zachodniej Brazylii.
- C. o. josephinae – występuje w południowej części zasięgu: w większości wschodniej części Peru oraz w północnej Boliwii.
Morfologia[edytuj | edytuj kod]
Długość ciała wynosi ok. 10 cm[14], masa średnio 5,3 grama u samców i 4,8 grama u samic[12]. W upierzeniu występuje dymorfizm płciowy, choć obydwie płcie mają podobny układ barw. Samce mają żywsze kolory, opalizujące całą gamą barw – od granatowej na głowie (u podgatunku C. o. josephinae nawet fioletowej), przez błękitną na karku i grzbiecie, zieloną u nasady skrzydeł i na piersi po żółtą na brzuchu i bliżej ogona, gdzie barwa przechodzi w złotoczerwoną. Sterówki ogona opalizująco miedziane, lotki mniej błyszczące, szaro-fioletowe. U samicy kolory z wierzchniej strony ciała występują podobnie, choć są bledsze, natomiast brak kolorów od strony brzusznej, gdzie dominuje matowa biel zakłócana od boków obszarem zielonych plamek[8]. Skrzydła szare, matowe, na głowie brak fioletowo-granatowych piór. Dziób długi i dość prosty, tylko delikatnie zakrzywiony ku dołowi, u obu płci ciemny, górna część czarna, dolna lekko czerwonawa. Nogi krótkie i czarne[potrzebny przypis].
Ekologia i zachowanie[edytuj | edytuj kod]
Choć pierwotnym środowiskiem występowania złotogonków są tropikalne lasy deszczowe, spotykany jest również na plantacjach kawy czy kakao, w ogrodach czy nawet miastach, jeśli tylko znajdzie tam odpowiednie źródła pokarmu[2][12]. Chętnie korzysta z karmników dla kolibrów, w wielu miejscach jest ich najpospolitszym bywalcem. Zasięg jego występowania jest mocno skorelowany z geograficznym ułożeniem Andów – najchętniej zasiedla obszary u stóp gór lub na niższych ich stokach, by w czasie sezonu lęgowego przenosić się w nieco wyżej położone obszary[12]. Notowany zazwyczaj do ok. 1650 m n.p.m.[2]; w Wenezueli do 1500[12], w Peru do 1700 m n.p.m.[8] Lęgi odbywa w różnym czasie w zależności od regionu i rozkładu pory suchej/deszczowej. Samce są mocno terytorialne, bronią swoich ulubionych żerowisk przed innymi kolibrami[12].
Pożywienie[edytuj | edytuj kod]
Dietę stanowi nektar kwiatów różnego rodzaju roślin, które znajduje zarówno przy ziemi, jak i w koronach drzew. Wśród preferowanych gatunków roślin znajdują się drzewa i krzewy z rodzaju Palicourea, a w porze suchej Erythrina[12]. Dietę uzupełniają owady, które aktywnie łapie w locie.
Status[edytuj | edytuj kod]
IUCN uznaje złotogonka za gatunek najmniejszej troski (LC, Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku (stan w 2018). Bardzo rozległy zasięg występowania, dość duża liczebność i adaptacja gatunku do życia także na terenach przekształconych przez człowieka powodują, że złotogonek nie został zaliczony do zagrożonych gatunków, a liczebność populacji uznaje się za stabilną[2].
Przypisy[edytuj | edytuj kod]
- ↑ a b Chrysuronia oenone, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
- ↑ a b c d e Amazilia oenone, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species [dostęp 2021-08-25] (ang.).
- ↑ a b c d Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Plemię: Trochilini Vigors, 1825 (wersja: 2021-07-06). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2021-08-22].
- ↑ a b René Primevère Lesson: Histoire Naturelle des Colibris, suivie d’un supplement a l’histoire naturelles des Oiseaux-Mouches; Ouvrage orné de planches dessinées et gravées par les meilleurs artistes, et dédié à M. le Baron Cuvier. Paryż: Arthus-Bertrand, 1830-32, s. 157–158. [dostęp 2021-08-24]. (fr.).
- ↑ a b c d Golden-tailed Sapphire (Chrysuronia oenone). IBC: The Internet Bird Collection. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-03-15)]. (ang.).
- ↑ a b c Hummingbirds. IOC World Bird List v11.2. [dostęp 2021-08-22].
- ↑ Etymologia za: James A. Jobling: The Key to Scientific Names. [w:] Birds of the World [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2021. (ang.).
- ↑ a b c A. Begazo: Golden-tailed Sapphire (Chrysuronia oenone). Peru Aves. [dostęp 2021-08-22]. (ang.).
- ↑ Henry George Liddell, Robert Scott: A Greek-English Lexicon: οἶνος. perseus.tufts.edu. [dostęp 2021-08-22]. (ang.).
- ↑ Handbook of the Birds of the World and BirdLife International, Handbook of the Birds of the World and BirdLife International digital checklist of the birds of the world. Version 5 [online], BirdLife Data Zone, grudzień 2020, s. 82 [dostęp 2021-08-25].
- ↑ a b Stiles, F.G. & P. F. D. Boesman: Golden-tailed Sapphire (Chrysuronia oenone), version 1.0. [w:] Birds of the World (J. del Hoyo, A. Elliott, J. Sargatal, D. A. Christie & E. de Juana, Editors) [on-line]. Cornell Lab of Ornithology, Ithaca, NY, USA, 2020. [dostęp 2021-08-25]. (ang.).
- ↑ a b c d e f g Steven Leon Hilty, John A. Gwynne, Guy Tudor: Birds of Venezuela. Princeton: Princeton University Press, 2002, s. 414–415. ISBN 0-691-09250-8. [dostęp 2021-08-23]. (ang.).
- ↑ Official Checklist of Trinidad & Tobago. 2019-12-31. [dostęp 2021-08-25]. (ang.).
- ↑ Golden-tailed Sapphire. oiseaux.net, 2017. [dostęp 2021-08-23]. (ang.).
Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]
- Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).