Zacnik czarny

Zacnik czarny
	Gnorimus variabilis
	(Linnaeus, 1758)
	; Imago
	; Larwa
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	stawonogi
Gromada	owady
Rząd	chrząszcze
Rodzina	poświętnikowate
Podrodzina	kruszczycowate
Plemię	Trichiini
Podplemię	Trichiina
Rodzaj	zacnik
Gatunek	zacnik czarny
Synonimy
	Scarabaeus variabilis Linnaeus, 1758; Scarabaeus albopunctatus De Geer, 1774; Scarabaeus cursor Voet, 1769; Cetonia octopunctata Fabricius, 1775; Gnorimus octopunctatus (Fabricius, 1775); Cetonia cordata Fabricius, 1787; Cetonia spuntiata Fabricius, 1775; Trichius decempunctatus Schrank von Paula, 1798; Trichius punctatus Kugelann, 1792; Gnorimus ambiguus Mulsant, 1842; Gnorimus angularis Mulsant, 1842; Gnorimus flavopilosus Devecis, 1992; Gnorimus heydeni Beckers, 1888; Gnorimus hyperalbus Devecis, 1992; Gnorimus juvencus Mulsant, 1842; Gnorimus nigricollis Mulsant, 1842; Gnorimus seminiger Pic, 1915;
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Zacnik czarny^[1], zacnik kropkowany^[2] (Gnorimus variabilis) – gatunek chrząszcza z rodziny poświętnikowatych i podrodziny kruszczycowatych. Zamieszkuje Europę i Azję Mniejszą. Gatunek saproksyliczny; pędraki rozwijają się w butwiejących pniach i pniakach. W skali całej Europy narażony na wymarcie.

Taksonomia

Gatunek ten opisany został po raz pierwszy w 1758 roku przez Karola Linneusza na łamach dziesiątego wydania Systema Naturae pod nazwą Scarabaeus variabilis^[3].

Morfologia

Owad dorosły

Chrząszcz o ciele długości od 17 do 22 mm, słabo wypukłym, ubarwiony matowo czarno, zwykle z niewielkimi, aksamitnymi plamkami białej lub żółtawej barwy na przedpleczu, pokrywach i pygidium; nie występuje połysk metaliczny. Na głowie i przedpleczu obecne są silne, dołkowate punkty, przy czym punktowanie głowy u samca jest słabsze niż u samicy. Na pokrywach oprócz silnego punktowania występuje marszczenie. Pygidium w przypadku samicy jest szersze i o silniej zaznaczonych dwóch guzkach przedwierzchołkowych niż w przypadku samca. Rzędy są słabo zaznaczone, w liczbie dwóch lub trzech na każdej pokrywie. Odnóża przedniej pary u samicy mają szersze golenie i pozbawione owłosienia stopy, u samca zaś węższe golenie i kępy długich, jasnych włosków na spodzie stóp. Środkowa para odnóży ma u samicy golenie niezmodyfikowane, u samca zaś wygięte i rozszerzone ku wierzchołkom. Odwłok ma sternity gęsto porośnięte długimi włoskami u samca i rzadko porośnięte krótkimi włoskami u samicy^[4].

Stadia rozwojowe

Jaja są prawie kulistawe, wysokości 2 mm i szerokości 1,8 mm, ubarwione żółtawobrązowo^[5].

Larwa osiąga do około 23 mm długości ciała w ostatnim stadium. Ubarwienie jest białe z błyszcząco rudą głową i dwoma rudobrązowymi kropkami na przedtułowiu. Poza głową oskórek jest pomarszczony i opatrzony dość regularnie rozmieszczonymi poprzecznymi szeregami bardzo krótkich, spiczastych, rudych włosków. Czułki buduje pięć członów, z których pierwszy jest krótszy i grubszy niż pozostałe, czwarty jest u szczytu wyciągnięty w tępą ostrogę, a ostatni jest najdłuższy i piłkowany po stronie wewnętrznej. Aparat gębowy ma czworokątny, szerszy niż dłuższy nadustek, półokrągłą wargę górną, długie, silne, słabo zakrzywione żuwaczki z trzema coraz mniejszymi ku podstawie ząbkami, szerokie i krótkie szczęki, czteroczłonowe głaszczki szczękowe z członem pierwszym bardzo krótkim i członem drugim nieco krótszym od trzeciego, który to jest tak samo długi jak czwarty oraz krótką wargę dolną z dwiema sztywnymi szczecinkami między dwuczłonowymi głaszczkami wargowymi. Odnóża są czteroczłonowe, owłosione. Podkowiaste przetchlinki leżą przy przedniej krawędzi przedpiersia oraz przednich brzegach segmentów odwłoka od pierwszego do ósmego^[6].

Ekologia i występowanie

Owad ten zasiedla lasy liściaste i mieszane^[7]. Osobniki dorosłe latają od czerwca do sierpnia^[4]^[8]. Odwiedzają kwiaty, gdzie żerują na pyłku^[7]. Cykl życiowy jest dwuletni. Saproksylofagiczne pędraki przechodzą rozwój w wilgotnym, butwiejącym drewnie pni i pniaków drzew, głównie liściastych^[4]^[8].

Gatunek palearktyczny, znany z Portugalii, Hiszpanii, Wielkiej Brytanii (z południowej Anglii^[8]), Francji, Belgii, Holandii, Niemiec, Szwajcarii, Austrii, Włoch, Danii, Szwecji, Estonii, Łotwy, Litwy, Polski, Czech, Słowacji, Węgier, Białorusi, Ukrainy, Rumunii, Bułgarii, Słowenii, Chorwacji, Grecji i anatolijskiej części Turcji^[9]. Chrząszcz ten dawniej notowany był częściej, ale od XIX wieku znajduje się w zaniku i w większości zasięgu, w tym w Polsce, spotykany jest współcześnie rzadko i tylko lokalnie^[8]^[10]. Na Europejskiej czerwonej liście chrząszczy saproksylicznych, Czerwonej liście zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce oraz Czerwonej liście gatunków zagrożonych Republiki Czeskiej figuruje jako gatunek narażony na wymarcie (VU)^[11]^[12]^[13].

Przypisy

↑ RyszardR. Orzechowski RyszardR., Entomofauna województwa lubuskiego, [w:] SebastianS. Pilchowski (red.), Przyroda nie zna granic - ochrona przyrody polsko-nemieckiego pogranicza, Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski, s. 61-92, ISBN 978-83-66190-22-1 .
↑ Adrian Smolis, Wojciech T. Szczepański, Marcin Kadej, Wiesław Szczepański, Adam Malkiewicz, Krzysztof Zając, Lech Karpiński, Dariusz Tarnawski. Przyczynek do poznania rozsiedlenia wybranych gatunków sparoksylicznych chrząszczy (Insecta, Coleoptera) na Dolnym Śląsku. „Przyroda Sudetów”. 19, s. 87-114, 2016.
↑ C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 352. (łac.).
↑ ^a ^b ^c Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28b Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae pleurosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1978, s. 49.
↑ Viktor Konschegg. Über die Zucht von Gnorimus variabilis L. (Col.). „Wiener Entomologische Zeitung”. 47 (1), 1930.
↑ Édouard Perris: Histoire des insectes du Pin maritime 1. Band, Käfer. Paris: 1863, s. 140.
↑ ^a ^b Gnorimus variabilis – Zacnik czarny. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2024-05-07].
↑ ^a ^b ^c ^d B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. „Katalog Fauny Polski”. XXIII (9), 1983.
↑ IvanI. Löbl IvanI., AlešA. Smetana AlešA. (red.), Catalogue of Palaearctic Coleoptera. Volume 3. Scarabaeoidea – Scirtoidea – Dascilloidea – Buprestoidea – Byrrhoidea, Stenstrup: Apollo Books, 2006, s. 308-309, ISBN 87-88757-59-5 .
↑ Przemysłąw Szafrański. Gnorimus variabilis (L.) (Coleoptera, Scarabaeidae) w Puszczy Białowieskiej. „Wiadomości Entomologiczne”. 14 (2), s. 125, 1995. Polskie Towarzystwo Entomologiczne.
↑ Ana Nieto, Keith N.A. Alexander: European Red List of Saproxylic Beetles. Luxembourg: Publications Office of the European Union, International Union for Conservation of Nature, 2010.
↑ Jerzy Pawłowski, Daniel Kubisz, Mieczysław Mazur: Coleoptera. Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior (red.). Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (PAN), 2002, s. 88-110. ISBN 83-901236-8-1.
↑ Jan Farkač, David Král, Martin Škorupík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates.. Praha: Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, 2005. ISBN 80-86064-96-4.

[Orzechowski-1] RyszardR. Orzechowski RyszardR., Entomofauna województwa lubuskiego, [w:] SebastianS. Pilchowski (red.), Przyroda nie zna granic - ochrona przyrody polsko-nemieckiego pogranicza, Zielona Góra: Uniwersytet Zielonogórski, s. 61-92, ISBN 978-83-66190-22-1 .

[Smolisetal-2] Adrian Smolis, Wojciech T. Szczepański, Marcin Kadej, Wiesław Szczepański, Adam Malkiewicz, Krzysztof Zając, Lech Karpiński, Dariusz Tarnawski. Przyczynek do poznania rozsiedlenia wybranych gatunków sparoksylicznych chrząszczy (Insecta, Coleoptera) na Dolnym Śląsku. „Przyroda Sudetów”. 19, s. 87-114, 2016.

[Linnaeus-3] C. Linnaeus: Systema naturae per regna tria naturae, secundum classes, ordines, genera, species, cum characteribus, differentiis, synonymis, locis. Wyd. 10. T. 1. Holmiae: Impensis Direct. Laurentii Salvii, 1758, s. 352. (łac.).

[Stebnicka-4] Zdzisława Stebnicka: Klucze do oznaczania owadów Polski Część XIX Chrząszcze – Coleoptera z. 28b Żukowate – Scarabaeidae grupa podrodzin: Scarabaeidae pleurosticti. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Polskie Towarzystwo Entomologiczne, 1978, s. 49.

[Konschegg-5] Viktor Konschegg. Über die Zucht von Gnorimus variabilis L. (Col.). „Wiener Entomologische Zeitung”. 47 (1), 1930.

[Perris-6] Édouard Perris: Histoire des insectes du Pin maritime 1. Band, Käfer. Paris: 1863, s. 140.

[insektarium-7] Gnorimus variabilis – Zacnik czarny. [w:] Insektarium.net [on-line]. [dostęp 2024-05-07].

[Burakowskietal-8] B. Burakowski, M. Mroczkowski, J. Stefańska. Chrząszcze – Coleoptera. Scarabaeoidea, Dascilloidea, Byrrhoidea i Parnoidea. „Katalog Fauny Polski”. XXIII (9), 1983.

[cpc-9] IvanI. Löbl IvanI., AlešA. Smetana AlešA. (red.), Catalogue of Palaearctic Coleoptera. Volume 3. Scarabaeoidea – Scirtoidea – Dascilloidea – Buprestoidea – Byrrhoidea, Stenstrup: Apollo Books, 2006, s. 308-309, ISBN 87-88757-59-5 .

[Szafrański-10] Przemysłąw Szafrański. Gnorimus variabilis (L.) (Coleoptera, Scarabaeidae) w Puszczy Białowieskiej. „Wiadomości Entomologiczne”. 14 (2), s. 125, 1995. Polskie Towarzystwo Entomologiczne.

[erl-11] Ana Nieto, Keith N.A. Alexander: European Red List of Saproxylic Beetles. Luxembourg: Publications Office of the European Union, International Union for Conservation of Nature, 2010.

[clz-12] Jerzy Pawłowski, Daniel Kubisz, Mieczysław Mazur: Coleoptera. Chrząszcze. W: Czerwona lista zwierząt ginących i zagrożonych w Polsce. Zbigniew Głowaciński, Małgorzata Makomaska-Juchiewicz, Grażyna Połczyńska-Konior (red.). Kraków: Instytut Ochrony Przyrody Polskiej Akademii Nauk (PAN), 2002, s. 88-110. ISBN 83-901236-8-1.

[Farkacetal-13] Jan Farkač, David Král, Martin Škorupík: Červený seznam ohrožených druhů České republiky. Bezobratlí. List of threatened species in the Czech Republic. Invertebrates.. Praha: Agentura ochrany přírody a krajiny ČR, 2005. ISBN 80-86064-96-4.

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]