Przejdź do zawartości

Łysak plamistoblaszkowy

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Łysak plamistoblaszkowy
Ilustracja
Systematyka
Domena

eukarionty

Królestwo

grzyby

Typ

podstawczaki

Klasa

pieczarniaki

Rząd

pieczarkowce

Rodzina

podziemniczkowate

Rodzaj

łysak

Gatunek

łysak plamistoblaszkowy

Nazwa systematyczna
Gymnopilus penetrans (Fr.) Murrill
Mycologia 4(5): 254 (1912)
Przekrój kapelusza
Podczas wilgotnej pogody

Łysak plamistoblaszkowy (Gymnopilus penetrans (Fr.) Murrill) – gatunek grzybów należący do rodziny Hymenogastraceae[1].

Systematyka i nazewnictwo

[edytuj | edytuj kod]

Pozycja w klasyfikacji według Index Fungorum: Gymnopilus, Hymenogastraceae, Agaricales, Agaricomycetidae, Agaricomycetes, Agaricomycotina, Basidiomycota, Fungi[1].

Po raz pierwszy takson ten zdiagnozował w 1815 r. Elias Fries nadając mu nazwę Agaricus penetrans. Obecną, uznaną przez Index Fungorum nazwę nadał mu w 1912 r. William Alphonso Murrill, przenosząc go do rodzaju Gymnopilus[1].

Niektóre synonimy naukowe[2]:

  • Agaricus penetrans Fr. 1815
  • Dryophila penetrans (Fr.) Quél. 1886
  • Flammula croceolamellata Pilát 1939
  • Flammula penetrans (Fr.) Quél. 1886
  • Fulvidula penetrans (Fr.) Singer 1937
  • Naucoria penetrans (Fr.) Henn. 1898

Nazwę polską podał Władysław Wojewoda w 2003 r. W polskim piśmiennictwie mykologicznym gatunek ten opisywany był też jako płomiennica korzeniasta i ogniówka przenikająca[3].

Morfologia

[edytuj | edytuj kod]
Kapelusz

Średnica 2–9 cm. U młodych osobników jest półkulisty i na brzegu posiada resztki osłony, później staje się łukowaty, a na koniec spłaszczony. Brzeg kapelusza niepodwinięty. Często posiada tępy garb. Powierzchnia u młodych okazów delikatnie pilśniowa, później prawie naga, miejscami występują drobne cętki. Kolor pomarańczowordzawy, przy brzegu zwykle jaśniejszy (złotożółty), na środku ciemniejszy (brązowoczerwony). Jest higrofaniczny i podczas wilgotnej pogody śliski[4][5].

Blaszki

Przy trzonie wykrojone ząbkiem, szerokie. U młodych okazów żółte, później ciemniejsze; żółtordzawe lub pomarańczowobrązowe[4]. Wbrew polskiej nazwie gatunkowej na blaszkach nie zawsze występują plamki, szczególnie u młodych okazów[6].

Trzon

Wysokość 3–8 cm, grubość do 1,1 cm. Jest walcowaty, zwykle zakrzywiony, początkowo pełny, później rurkowaty. Pod samym kapeluszem żółty, poza tym brązowawy lub brązowoczerwony. U młodych okazów występuje włóknista strefa pierścieniowa, potem zanikająca[4]. Przy podstawie występuje biała grzybnia[7].

Miąższ

Barwa od bladej do czerwonożółtawej, a w podstawie trzonu brązowa. Smak mniej lub bardziej gorzki, zapach niewyraźny[6].

Wysyp zarodników

Rdzawobrązowy. Zarodniki elipsoidalne, brodawkowane, o rozmiarach 7–9 × 3,5–5 μm[8].

Występowanie i siedlisko

[edytuj | edytuj kod]

Występuje w Ameryce Północnej, Europie, Azji, Australii, a także w Maroku i na Wyspach Kanaryjskich[9]. W Europie Środkowej gatunek pospolity[6], w Polsce również[7].

Owocniki wyrastają w małych kępkach lub gromadnie na leżących na ziemi pniach i gałęziach drzew, na odpadach drzewnych, na korze i trocinach, zarówno w lasach, jak i na placach składowania drzew. Występuje głównie na drewnie drzew iglastych, rzadko tylko na liściastych. Preferuje gleby kwaśne[6]. Owocniki wyrastają od sierpnia do listopada[4].

Znaczenie

[edytuj | edytuj kod]

Grzyb niejadalny[4][5] lub lekko trujący[7]. Saprotrof[3].

Gatunki podobne

[edytuj | edytuj kod]

Według Jana Holca łysak plamistoblaszkowy G. sapineus (Fr.) Maire wykazuje duże podobieństwo do łysaka drobnołuskowego (G. penetrans (Fr.) Maire. W niektórych przypadkach gatunków tych nie można odróżnić makroskopowo i konieczna jest mikroskopowa analiza strzępek skórki kapelusza. U G. sapineus mają one przeważnie szerokość 8–16 µm, są grubo rdzawobrązowo inkrustowane i często składają się z rozdętych, krótkich komórek. U G. penetrans mają szerokość 3–10 (–12) µm, są słabiej inkrustowane i złożone z nierozdętych komórek cylindrycznych. Ponadto G. sapineus wytwarza owocniki latem (głównie od czerwca do sierpnia), podczas gdy G. penetrans jest głównie gatunkiem jesiennym (owocniki wytwarza szczególnie od września do listopada)[10].

Jest wiele podobnych gatunków rosnących na drewnie. Dla grzybiarzy niebezpieczne jest pomylenie z jadalnym łuszczakiem zmiennym (Kuehneromyces mutabilis). Na drewnie świerków rośnie łysak ciemnotrzonowy (Gymnopilus picreus). Jest mniejszy i bardziej jaskrawy[7].

Przypisy

[edytuj | edytuj kod]
  1. a b c Index Fungorum. [dostęp 2016-11-07]. (ang.).
  2. Species Fungorum. [dostęp 2013-09-20]. (ang.).
  3. a b Władysław Wojewoda: Checklist of Polish Larger Basidiomycetes. Krytyczna lista wielkoowocnikowych grzybów podstawkowych Polski. Kraków: W. Szafer Institute of Botany, Polish Academy of Sciences, 2003. ISBN 83-89648-09-1.
  4. a b c d e Pavol Škubla: Wielki atlas grzybów. Poznań: Elipsa, 2007. ISBN 978-83-245-9550-1.
  5. a b Till R. Lohmeyer, Ute Kũnkele: Grzyby. Rozpoznawanie i zbieranie. Warszawa: 2006. ISBN 978-1-40547-937-0.
  6. a b c d Andreas Gminder: Atlas grzybów. Jak bezbłędnie oznaczać 340 gatunków grzybów Europy Środkowej. 2008. ISBN 978-83-258-0588-3.
  7. a b c d Marek Snowarski: Grzyby. Warszawa: Multico Oficyna Wydawnicza, 2010. ISBN 978-83-7073-776-4.
  8. Łysak plamistoblaszkowy Gymnopilus penetrans. [dostęp 2013-03-08].
  9. Discover Life Maps. [dostęp 2016-01-10].
  10. Jan Holec, The genus Gymnopilus us (Fungi, Agaricale) in The Czech Republic with respect to collections from other European Countries, Acta Musei Nationalis Pragae, Series B, Historia Naturalis, 61 (1–2): 1–52, June 2005