Żołna

Żołna
	Merops apiaster
	Linnaeus, 1758
	Systematyka
Domena	eukarionty
Królestwo	zwierzęta
Typ	strunowce
Podtyp	kręgowce
Gromada	ptaki
Podgromada	Neornithes
Infragromada	ptaki neognatyczne
Rząd	kraskowe
Rodzina	żołny
Rodzaj	Merops
Gatunek	żołna
	Kategoria zagrożenia (CKGZ)
	; najmniejszej troski
	Zasięg występowania
	Systematyka w Wikispecies
	Multimedia w Wikimedia Commons

Żołna^[3], żołna pospolita^[4], żołna pszczołojad^[5]^[6] (Merops apiaster) – gatunek średniego ptaka wędrownego z rodziny żołn (Meropidae). Nie wyróżnia się podgatunków^[7]. Nie jest zagrożony.

Zasięg występowania

Żołna zamieszkuje południową i wschodnią Europę, tylko lokalnie na północ od Alp i Karpat, a także zachodnią i środkową Azję i lokalnie Afrykę – północno-zachodnią i południową. Wędrówki głównie w V i VIII. Zimuje w Afryce na południe od Sahary; sporadycznie na południu Indii i w Sri Lance^[8]^[9].

W Polsce najwcześniejsze wzmianki o lęgach pochodzą z XVIII i XIX w. (w 1792 r. pod Oławą i w 1887 r. pod Nidzicą)^[10]. W latach 80. XX wieku liczebność krajowej populacji szacowano na zaledwie 10–30 par^[11]. Dawniej stanowiska lęgowe znajdowały w południowo-wschodniej Polsce (na Ziemi Przemyskiej i Zamojszczyźnie), tylko sporadycznie gniazdowała w innych rejonach kraju^[11]. Od lat 90. XX wieku obserwuje się ekspansję tego gatunku w Polsce^[11], np. od początku XXI wieku gnieździ się na Dolnym Śląsku^[12], a najliczniejsza populacja zamieszkuje obecnie Kielecczyznę^[11]. Lęgi stwierdzano też na Górnym Śląsku, Mazowszu, Podlasiu, w Małopolsce, Wielkopolsce, na ziemi lubuskiej oraz Pomorzu^[11].

Morfologia

Krótki film

Wygląd: Słabo zaznaczony dymorfizm płciowy. Czoło białe, wierzch głowy i kark rdzawobrązowy, czarna pręga przez oko. Gardło żółtawe, oddzielone czarną przepaską od błękitnego spodu. Barki, grzbiet i kuper złotooliwkowe (samica ma grzbiet oliwkowozielony, a pozostałe barwy mniej kontrastowe), skrzydła błękitno-zielone, pokrywy skrzydłowe i lotki drugorzędowe brązowe. Oliwkowozielony ogon, a środkowa para sterówek dłuższa od pozostałych o około 3 cm. Ptaki młode mają zielonkawy wierzch^[13].
Wymiary średnie^[14]: długość ciała ok. 23–25 cm
rozpiętość skrzydeł ok. 43–48 cm
masa ciała ok. 45–55 g

Ekologia

Głosy wydawane przez żołnę

Biotop: Wysokie, piaszczyste urwiska, zarówno naturalne, jak i sztuczne. Również skarpy (wąwozy) lessowe^[15].
Gniazdo: Długa (do 2 m), samodzielnie wygrzebana nora w urwisku.
Jaja: W ciągu roku wyprowadza jeden lęg, składając w połowie czerwca (w Afryce Południowej od października do maja^[16]) najczęściej 5 do 6 jaj.
Wysiadywanie, pisklęta: Jaja wysiadywane przez okres około 20 dni przez obydwoje rodziców, choć udział samca jest ograniczony. Pisklęta opuszczają gniazdo po 30 dniach.
Pożywienie: Chwytane w locie owady, głównie błonkówki, chrząszcze, ważki, motyle, muchówki i prostoskrzydłe. Żądłówki miażdży końcem dzioba, aby uniknąć użądlenia. Jednak historie o niszczeniu rodzin pszczelich (nazwa gat. apiaster) są nieprawdziwe – z żądłówek chwyta przede wszystkim osy.

Status i ochrona

Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) uznaje żołnę za gatunek najmniejszej troski (LC – Least Concern) nieprzerwanie od 1988 roku. Liczebność światowej populacji, obliczona w oparciu o szacunki organizacji BirdLife International dla Europy z 2015 roku, mieści się w przedziale 14–26 milionów dorosłych osobników. Globalny trend liczebności populacji uznawany jest za stabilny^[2].

W Polsce żołna jest objęta ścisłą ochroną gatunkową, wymaga ochrony czynnej^[17]. Na Czerwonej liście ptaków Polski została sklasyfikowana jako gatunek najmniejszej troski (LC)^[18]. Liczebność krajowej populacji lęgowej w latach 2013–2018 szacowano na 200–300 par, a trend liczebności, zarówno krótkoterminowy (2008–2018), jak i długoterminowy (1980–2018), uznano za wzrostowy^[19].

Filatelistyka

Poczta Polska wyemitowała 31 lipca 2014 r. znaczek pocztowy przedstawiający żołnę o nominale 5,50 zł. Autorem projektu znaczka była Marzanna Dąbrowska. Znaczek wydrukowano techniką offsetową, na papierze fluorescencyjnym, w nakładzie 200 000 sztuk^[20]^[21].

Zobacz też

ptaki Polski

Przypisy

↑ Merops apiaster, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).
↑ ^a ^b BirdLife International, Merops apiaster, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2016-1 [dostęp 2017-01-25] (ang.).
↑ Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Meropidae Rafinesque, 1815 – żołny – Bee-eaters (wersja: 2019-10-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-06-06].
↑ Albin Łącki: Wśród zwierząt – ptaki. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1988, s. 156. ISBN 83-09-01320-5.
↑ Żołna pszczołojad. [w:] Encyklopedia WIEM [on-line]. Onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-15)].
↑ Jan Hanzák: Wielki atlas ptaków. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1981.
↑ F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Todies, motmots, bee-eaters. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-06-06]. (ang.).
↑ N. Bouglouan: European Bee-eater. [w:] oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2021-06-04]. (ang.).
↑ European Bee-eater. [w:] Bird Count India [on-line]. [dostęp 2021-06-04]. (ang.).
↑ Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP „pro Natura”, 2003, s. 497. ISBN 83-919626-1-X.
↑ ^a ^b ^c ^d ^e Dariusz Szyra, Agata Szyra. Nowe stanowisko lęgowe żołny Merops apiaster na Górnym Śląsku. „Przegląd Przyrodniczy”. XXX (3), s. 106–110, 2019.
↑ Dobrowolska, K., 2010: Żołna – najbardziej egzotyczny ptak Sudetów. „Sudety”, nr 3.
↑ Lars Svensson, Mullarney Killian, Zetterström Dan: Ptaki. Przewodnik Colinsa. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Multico, 2021. ISBN 978-83-7763-530-8.
↑ Wrzosowiska i lasy mieszane. Warszawa: Świat Książki, 1999, s. 58. ISBN 83-7175-212-1.
↑ Uwaga na żołny (wywiad z ornitologiem Bogusławem Sępiołem). Rzeczpospolita, 2011-04-19. [dostęp 2012-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-01)].
↑ Merops apiaster (European bee-eater). [w:] Biodiversity Explorer [on-line]. Iziko museums of South Africa. [dostęp 2021-06-04]. (ang.).
↑ Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).
↑ Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.
↑ Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.
↑ Marek Jedziniak: Polskie ptaki. www.kzp.pl. [dostęp 2018-06-02]. (pol.).
↑ Polskie ptaki. www.kzp.pl, 2014-07-22. [dostęp 2018-06-02]. (pol.).

Bibliografia

Andrzej G. Kruszewicz: Ptaki Polski. Encyklopedia ilustrowana. Warszawa: MULTICO, 2007, s. 169. ISBN 978-83-7073-474-9.

Linki zewnętrzne

Zdjęcia, nagrania głosów i krótkie filmy. [w:] eBird [on-line]. Cornell Lab of Ornithology. (ang.).

[itis-1] Merops apiaster, [w:] Integrated Taxonomic Information System (ang.).

[iucn-2] BirdLife International, Merops apiaster, [w:] The IUCN Red List of Threatened Species 2017, wersja 2016-1 [dostęp 2017-01-25] (ang.).

[Mielczarek&Kuziemko-3] Systematyka i nazwy polskie za: P. Mielczarek & M. Kuziemko: Rodzina: Meropidae Rafinesque, 1815 – żołny – Bee-eaters (wersja: 2019-10-10). [w:] Kompletna lista ptaków świata [on-line]. Instytut Nauk o Środowisku Uniwersytetu Jagiellońskiego. [dostęp 2020-06-06].

[4] Albin Łącki: Wśród zwierząt – ptaki. Poznań: Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1988, s. 156. ISBN 83-09-01320-5.

[5] Żołna pszczołojad. [w:] Encyklopedia WIEM [on-line]. Onet.pl. [zarchiwizowane z tego adresu (2016-08-15)].

[6] Jan Hanzák: Wielki atlas ptaków. Państwowe Wydawnictwo Rolnicze i Leśne, 1981.

[ioc-7] F. Gill, D. Donsker & P. Rasmussen (red.): Todies, motmots, bee-eaters. IOC World Bird List (v10.1). [dostęp 2020-06-06]. (ang.).

[oiseaux-8] N. Bouglouan: European Bee-eater. [w:] oiseaux-birds.com [on-line]. [dostęp 2021-06-04]. (ang.).

[bci-9] European Bee-eater. [w:] Bird Count India [on-line]. [dostęp 2021-06-04]. (ang.).

[10] Ludwik Tomiałojć, Tadeusz Stawarczyk: Awifauna Polski. Rozmieszczenie, liczebność i zmiany. Wrocław: PTPP „pro Natura”, 2003, s. 497. ISBN 83-919626-1-X.

[szyra-11] Dariusz Szyra, Agata Szyra. Nowe stanowisko lęgowe żołny Merops apiaster na Górnym Śląsku. „Przegląd Przyrodniczy”. XXX (3), s. 106–110, 2019.

[12] Dobrowolska, K., 2010: Żołna – najbardziej egzotyczny ptak Sudetów. „Sudety”, nr 3.

[13] Lars Svensson, Mullarney Killian, Zetterström Dan: Ptaki. Przewodnik Colinsa. Warszawa: Oficyna Wydawnicza Multico, 2021. ISBN 978-83-7763-530-8.

[14] Wrzosowiska i lasy mieszane. Warszawa: Świat Książki, 1999, s. 58. ISBN 83-7175-212-1.

[rp-15] Uwaga na żołny (wywiad z ornitologiem Bogusławem Sępiołem). Rzeczpospolita, 2011-04-19. [dostęp 2012-11-01]. [zarchiwizowane z tego adresu (2015-05-01)].

[be-16] Merops apiaster (European bee-eater). [w:] Biodiversity Explorer [on-line]. Iziko museums of South Africa. [dostęp 2021-06-04]. (ang.).

[17] Rozporządzenie Ministra Środowiska z dnia 16 grudnia 2016 r. w sprawie ochrony gatunkowej zwierząt (Dz.U. z 2016 r. poz. 2183).

[clpp-18] Wilk T., Chodkiewicz T., Sikora A., Chylarecki P., Kuczyński L.: Czerwona lista ptaków Polski. OTOP, Marki, 2020.

[biuletyn2019-19] Chodkiewicz T., Chylarecki P., Sikora A., Wardecki Ł., Bobrek R., Neubauer G., Marchowski D., Dmoch A., Kuczyński L. Raport z wdrażania art. 12 Dyrektywy Ptasiej w Polsce w latach 2013–2018: stan, zmiany, zagrożenia. „Biuletyn Monitoringu Przyrody”. 20, s. 1–80, 2019.

[20] Marek Jedziniak: Polskie ptaki. www.kzp.pl. [dostęp 2018-06-02]. (pol.).

[21] Polskie ptaki. www.kzp.pl, 2014-07-22. [dostęp 2018-06-02]. (pol.).

[1]

[2]

[3]

[4]

[5]

[6]

[7]

[8]

[9]

[10]

[11]

[12]

[13]

[14]

[15]

[16]

[17]

[18]

[19]

[20]

[21]