Norma językowa: Różnice pomiędzy wersjami

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Przeglądaj historię interaktywnie
[wersja przejrzana][wersja nieprzejrzana]
← poprzednia edycjanastępna edycja →
Usunięta treść Dodana treść
WizualnieWikikod
drobne redakcyjne
drobne merytoryczne
Linia 5: Linia 5:
Historycznie najwcześniejsze formy kodyfikacji polegały właśnie na przytaczaniu przykładów form niepoprawnych. Również pierwsze gramatyki oraz gramatyki szkolne miały często charakter normatywny; do XIX w. wszystkie gramatyki były normatywne{{odn|Polański|1999|s=215}}.
Historycznie najwcześniejsze formy kodyfikacji polegały właśnie na przytaczaniu przykładów form niepoprawnych. Również pierwsze gramatyki oraz gramatyki szkolne miały często charakter normatywny; do XIX w. wszystkie gramatyki były normatywne{{odn|Polański|1999|s=215}}.


== Rodzaje norm językowych ==
== Podział norm językowych==
We współczesnym ujęciu preskryptywnym polszczyzny przyjmuje się dwa rodzaje normy językowej:
W odniesieniu do wielu języków wyróżnia się więcej niż jedną formę języka standardowego{{R|mpawlak}}. We współczesnym ujęciu preskryptywnym polszczyzny przyjmuje się dwupoziomowość kodyfikacji normy:
* '''Norma wzorcowa''' – zbiór elementów języka akceptowanych przez większość ogółu użytkowników danego języka, zwłaszcza przez osoby, które znajomość języka wyniosły z domu, mają co najmniej średnie wykształcenie i traktują język jako wartość. Akceptacja elementów normy wzorcowej jest uzależniona od znajomości historii języka przy dużym wpływie takich elementów jak tradycja językowa{{R|rjp}}.
* '''Norma wzorcowa''' – zbiór elementów języka akceptowanych przez większość ogółu użytkowników danego języka, zwłaszcza przez osoby, które znajomość języka wyniosły z domu, mają co najmniej średnie wykształcenie i traktują język jako wartość. Akceptacja elementów normy wzorcowej jest uzależniona od znajomości historii języka przy dużym wpływie takich elementów jak tradycja językowa{{R|rjp}}.
* '''Norma użytkowa''' – na którą składają się elementy mowy używane w kontaktach nieformalnych, niekoniecznie zgodne z tradycją bądź wzorcowym systemem językowym, a także najbardziej ekspresywne. Normy użytkowe wynikają ze stosowania języka jako wartości użytkowej: komunikacyjnej, perswazyjnej itp{{R|kultura}}.
* '''Norma użytkowa''' – na którą składają się elementy mowy używane w kontaktach nieformalnych, niekoniecznie zgodne z tradycją bądź wzorcowym systemem językowym, a także najbardziej ekspresywne. Normy użytkowe wynikają ze stosowania języka jako wartości użytkowej: komunikacyjnej, perswazyjnej itp{{R|kultura}}.
Linia 38: Linia 38:
<ref name="money">{{Cytuj książkę|autor=John Harold Cleek|tytuł=Money, Prestige and the Development of Standard German|rok=2002|wydawca=University of California|strony=15|miejsce=Berkeley|url=http://books.google.com/books?id=_U5OAQAAMAAJ|język=en}}</ref>
<ref name="money">{{Cytuj książkę|autor=John Harold Cleek|tytuł=Money, Prestige and the Development of Standard German|rok=2002|wydawca=University of California|strony=15|miejsce=Berkeley|url=http://books.google.com/books?id=_U5OAQAAMAAJ|język=en}}</ref>
<ref name="minorities">{{Cytuj książkę|autor=Jacquetta Megarry|autor2=Stanley Nisbet|autor3=Eric Hoyle|tytuł=World Yearbook of Education: Education of Minorities|rok=2005|wydawca=Taylor & Francis|isbn=0415392977|strony=45|url=http://books.google.com/books?id=wIErNLnCT1MC|język=en}}</ref>
<ref name="minorities">{{Cytuj książkę|autor=Jacquetta Megarry|autor2=Stanley Nisbet|autor3=Eric Hoyle|tytuł=World Yearbook of Education: Education of Minorities|rok=2005|wydawca=Taylor & Francis|isbn=0415392977|strony=45|url=http://books.google.com/books?id=wIErNLnCT1MC|język=en}}</ref>
<ref name="mpawlak">{{Cytuj książkę|autor=Mirosław Pawlak|autor2=Jakub Bielak|tytuł=New Perspectives in Language, Discourse and Translation Studies|rok=2011|wydawca=Springer Science & Business Media|isbn=9783642200830|strony=207|url=http://books.google.com/books?id=jcGwbd6_52MC|język=en}}</ref>
<ref name="rjp">{{Cytuj stronę | url = http://www.rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1354&Itemid=50 | tytuł = Norma wzorcowa | nazwisko = Markowski | imię = Andrzej | praca = Rada Języka Polskiego | data dostępu = 2018-01-10}}</ref>
<ref name="rjp">{{Cytuj stronę | url = http://www.rjp.pan.pl/index.php?option=com_content&view=article&id=1354&Itemid=50 | tytuł = Norma wzorcowa | nazwisko = Markowski | imię = Andrzej | praca = Rada Języka Polskiego | data dostępu = 2018-01-10}}</ref>
<ref name="kultura">{{Cytuj pismo | nazwisko = Hącia | imię = Agata | tytuł = Kultura języka w szkole: o typach i przyczynach błędów językowych | wydawca = Wojewódzki Ośrodek Metodyczny Gorzów Wielkopolski | data = 2010}}</ref>
<ref name="kultura">{{Cytuj pismo | nazwisko = Hącia | imię = Agata | tytuł = Kultura języka w szkole: o typach i przyczynach błędów językowych | wydawca = Wojewódzki Ośrodek Metodyczny Gorzów Wielkopolski | data = 2010}}</ref>

Wersja z 18:57, 7 paź 2018

Norma językowa – pojęcie z zakresu normatywistyki językowej. Norma opisuje preferowane elementy systemu językowego, uznawane w społeczeństwie za wzorcowe i „poprawne”[1], motywując to względami historycznymi, tradycją i kulturą językową, estetyką i uzusem (zwyczajem językowym). Sformułowanie jednolitego standardu preskryptywnego pozwala ułatwić komunikację na dużych obszarach geograficznych oraz umożliwia uzyskanie większej klarowności i jednoznaczności przekazu[2]. Powstanie normy językowej wymaga jej skodyfikowania i pojawia się w związku z powstaniem literatury piśmienniczej w danym języku. Norma językowa kodyfikuje przede wszystkim formę pisaną danego języka.

Kodyfikacja preskryptywna obejmuje unormalizowanie gramatyki, ortografii (zasad pisowni), ortofonii (zasad wymowy) oraz wydanie słowników normatywnych. Tylko na gruncie normy możliwe jest mówienie o błędzie językowym w ujęciu preskryptywistycznym, czyli odejściu od środków mowy sankcjonowanych normatywnie. Z punktu widzenia nauki forma języka promowana przez kodyfikatorów nie jest obiektywnie wyższa ani bardziej prawowita lingwistycznie od niestandardowych narzeczy[3][4], a norma preskryptywna i dyktowane przez nią pojęcie poprawności działają na mocy konwenansu społecznego[5][6].

Historycznie najwcześniejsze formy kodyfikacji polegały właśnie na przytaczaniu przykładów form niepoprawnych. Również pierwsze gramatyki oraz gramatyki szkolne miały często charakter normatywny; do XIX w. wszystkie gramatyki były normatywne[7].

Podział norm językowych

W odniesieniu do wielu języków wyróżnia się więcej niż jedną formę języka standardowego[8]. We współczesnym ujęciu preskryptywnym polszczyzny przyjmuje się dwupoziomowość kodyfikacji normy:

  • Norma wzorcowa – zbiór elementów języka akceptowanych przez większość ogółu użytkowników danego języka, zwłaszcza przez osoby, które znajomość języka wyniosły z domu, mają co najmniej średnie wykształcenie i traktują język jako wartość. Akceptacja elementów normy wzorcowej jest uzależniona od znajomości historii języka przy dużym wpływie takich elementów jak tradycja językowa[9].
  • Norma użytkowa – na którą składają się elementy mowy używane w kontaktach nieformalnych, niekoniecznie zgodne z tradycją bądź wzorcowym systemem językowym, a także najbardziej ekspresywne. Normy użytkowe wynikają ze stosowania języka jako wartości użytkowej: komunikacyjnej, perswazyjnej itp[10].

Charakter normy językowej

Norma językowa i związane z nią pojęcie poprawności językowej mają charakter umowny i arbitralny[11][12][13]. Językoznawstwo nie uznaje obiektywnej wyższości żadnej formy języka; nie jest bowiem możliwe wyznaczenie ścisłego kryterium naukowego, które pozwoliłoby określić dane środki językowe jako jednoznacznie złe lub dobre[14][15]. Języki są systemami adaptacyjnymi, które w toku ewolucji przechodzą przez liczne procesy przemian, częstokroć prowadzące do powstania pewnych nieregularności, niespójności i wariantywności form[16]. W ogień krytyki normatywistów trafia stosunkowo mała część innowacji, jakie zdążyły się wykształcić w danej odmianie języka. Krytyka danego środka językowego nierzadko jest uwarunkowana przyczynami pozalingwistycznymi, np. jego słabym ugruntowaniem w tekstach literackich bądź powiązaniem z niższymi warstwami społeczeństwa[17].

We współczesnym językoznawstwie przeważa pogląd, że wszystkie odmiany języka są z gruntu równoprawne, zarówno standardy literackie, dialekty wernakularne, jak i formy mowy bliskie jakiemuś standardowi, ale zawierające pewne nienormatywne użycia (w terminologii preskryptywistycznej określane często jako „błędy językowe”)[4][18]. Z punktu widzenia lingwistycznego standard literacki może być co najwyżej postrzegany jako bardziej odpowiedni do pewnych kontekstów społecznych[19][20]. Percepcje te nie wynikają jednak z wrodzonej wyższości elementów języka standardowego – związane są tylko z przypisywanym im prestiżem socjolingwistycznym i samym faktem uwzględnienia ich w procesie kodyfikacji preskryptywnej, co zwykle jest podyktowane przypadkiem historycznym[21][22].

W niektórych społeczeństwach ugruntowane jest jednak przeświadczenie, jakoby normatywna odmiana języka była z natury wyższa bądź bardziej „poprawna”. Poglądy takie są szczególnie powszechne w krajach Europy Wschodniej, gdzie wpływów ideologii języka standardowego można doszukać się nawet wśród kręgów językoznawczych[23].

Norma a język mówiony

Stosunek skodyfikowanej normy do faktycznie używanego języka może być różny. Współczesny język polski jest przykładem dużej zgodności między językiem pisanym, językiem mówionym, a językiem potocznym. Różnice między kodyfikacją normy wzorcowej, normy użytkowej a faktycznie używanym językiem potocznym można określić jako niewielkie. Taka sytuacja jest raczej wyjątkiem niż zasadą. W Polsce związana jest ze szczególnym rozwojem polszczyzny po II wojnie światowej. Według Mirosława Bańko istnieją trzy podejścia do normy językowej: pierwsze bezwzględne, nieuznające kompromisów, następnie stopniujące błędy językowe, które w pewnych okolicznościach mogą być tolerowane, wreszcie liberalne, które gotowe są uznać daną formę za niewłaściwą tylko w konkretnych okolicznościach[24].

W odniesieniu do wielu języków skodyfikowana norma językowa obejmuje praktycznie tylko język pisany. Faktycznie używana forma języka mówionego odbiega znacznie od formy pisanej i nie są to tylko różnice będące wynikiem odmienności języka mówionego, potocznego. Bywa, że język pisany jest w ogóle synonimem języka literackiego, np. forma pisana języka czeskiego spisovná čeština (język czeski pisany) jako język potoczny praktycznie nie funkcjonuje. W Czechach (kraina geograficzna) de facto standardem języka potocznego jest obecná čeština (dosłownie język ogólny, powszechny) różniąca się od języka pisanego na płaszczyźnie fleksji, morfologii i syntaktyki. Z jeszcze bardziej drastycznym przykładem spotykamy się w przypadku języka niemieckiego w Szwajcarii. Norma pisana różni się tylko w szczegółach od standardowej niemczyzny używanej w Niemczech, Austrii i używana jest głównie w formie pisanej, zaś formy ustnej używa się w szkolnictwie (jednak zajęcia np. z matematyki odbywają się bardzo często w dialekcie), w radiu i telewizji (obok dialektu) i w kontaktach z obcokrajowcami. Język ten nie funkcjonuje (w przeciwieństwie np. do Niemiec) jako język potoczny. Do codziennej komunikacji używany jest schwyzerdütsch (dialekt szwajcarski, należący do dialektów alemańskich). Dialekt używany jest jednak także w sytuacjach oficjalnych (np. w parlamencie).

Norma pisowni

Normatyzowaniem pisowni zajmuje się ortografia. W językach posługujących się alfabetami rzadko się zdarza, aby norma ortograficzna dopuszczała kilka form pisowni danego słowa. Sytuacja taka dotyczy głównie wyrazów obcych.

Zobacz też

Przypisy

  1. ↑ Polański 1999 ↓, s. 398.
  2. ↑ Jeffrey Reaser, Carolyn Temple Adger, Walt Wolfram, Donna Christian: Dialects at School: Educating Linguistically Diverse Students. Taylor & Francis, 2017, s. 115. ISBN 1-317-67898-2. (ang.).
  3. ↑ Manchester Memoirs. , s. 107, 1984. The Society. (ang.). 
  4. ↑ a b Edwin Battistella: Bad Language: Are Some Words Better Than Others?. Oxford University Press, 2005, s. 126. ISBN 0-19-972141-6. (ang.).
  5. ↑ John Harold Cleek: Money, Prestige and the Development of Standard German. Berkeley: University of California, 2002, s. 15. (ang.).
  6. ↑ Jacquetta Megarry, Stanley Nisbet, Eric Hoyle: World Yearbook of Education: Education of Minorities. Taylor & Francis, 2005, s. 45. ISBN 0-415-39297-7. (ang.).
  7. ↑ Polański 1999 ↓, s. 215.
  8. ↑ Mirosław Pawlak, Jakub Bielak: New Perspectives in Language, Discourse and Translation Studies. Springer Science & Business Media, 2011, s. 207. ISBN 978-3-642-20083-0. (ang.).
  9. ↑ Andrzej Markowski: Norma wzorcowa. [w:] Rada Języka Polskiego [on-line]. [dostęp 2018-01-10].
  10. ↑ Agata Hącia. Kultura języka w szkole: o typach i przyczynach błędów językowych. , 2010. Wojewódzki Ośrodek Metodyczny Gorzów Wielkopolski. 
  11. ↑ The politics of language. W: Ralph Fasold: An Introduction to Language and Linguistics. Cambridge University Press, 2006, s. 371-400. ISBN 978-0-521-84768-1.
  12. ↑ O naruszaniu normy językowej w ogólnej polszczyźnie mówionej. W: Bogusław Dunaj, Maciej Rak: Polszczyzna mówiona ogólna i regionalna. Kraków: Księgarnia Akademicka, 2008, s. 377-378.
  13. ↑ Mirosława Siuciak: Wykorzystanie metod i wyników badań historycznojęzykowych w ustalaniu współczesnej normy językowej. Katowice: Uniwersytet Śląski, s. 133.
  14. ↑ Yasir Suleiman: A War of Words: Language and Conflict in the Middle East. Cambridge University Press, 2004, s. 60-62. ISBN 978-1-316-58299-2.
  15. ↑ Natalie Schilling: Sociolinguistic Fieldwork. Cambridge University Press, 2013, s. 269-270. ISBN 978-1-107-35454-8.
  16. ↑ Is language change good or bad?. W: Joan Bybee: Language Change. Cambridge University Press, 2015, s. 10-11.
  17. ↑ Louise Cummings: Working with English Grammar: An Introduction. Cambridge University Press, 2018, s. 4-11. ISBN 978-1-108-41577-4.
  18. ↑ Anne Lobeck, Kristin Denham: Navigating English Grammar: A Guide to Analyzing Real Language. John Wiley & Sons, 2013, s. 273. ISBN 978-1-118-34023-3. (ang.).
  19. ↑ Suzanne Eggins: Introduction to Systemic Functional Linguistics: 2nd Edition. A&C Black, 2004, s. 139. ISBN 0-8264-5787-8. (ang.).
  20. ↑ Robert Lawrence Trask: Key Concepts in Language and Linguistics. Routledge, 1999, s. 47-48. ISBN 978-0-415-15741-4. (ang.).
  21. ↑ Rajend Mesthrie, Standardisation and variation in South African English [online] [dostęp 2018-10-06].
  22. ↑ Dennis Freeborn: From Old English to Standard English: A Coursebook in Language Variation Across Time. Palgrave Macmillan, 2006, s. 234-235. ISBN 978-0-230-20768-4. (ang.).
  23. ↑ Loreta Vaicekauskienė: 'Good Language' and Insecure Speakers. W: Nicole Nau: Multiple Perspectives in Linguistic Research on Baltic Languages. Cambridge Scholars Publishing, 2012, s. 78-80. (ang.).
  24. ↑ Beata Grochala. Norma wzorcowa vs norma użytkowa a glottodydaktyka. „Acta Universitatis Lodzensis”. 25, s. 87-98, 2015. 

Bibliografia

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Norma_językowa&oldid=54650276”