Aleksander Rypiński

Z Wikipedii, wolnej encyklopedii
Aleksander Rypiński
Aleksander Radwan Rypiński
Ilustracja
Aleksander Rypiński, autoportret z roku 1853.
Data i miejsce urodzenia

10 września 1809
Stajki k. Witebska

Data i miejsce śmierci

8 listopada 1886
Strohany, gub. witebska

Zawód, zajęcie

żołnierz, etnograf, poeta

Multimedia w Wikimedia Commons
Teksty w Wikiźródłach

Aleksander Radwan Rypiński (ur. 10 września 1809[1][2] w majątku Stajki k. Witebska[3], zm. 8 listopada 1886 w Strohanach w gub. witebskiej[4]) – powstaniec listopadowy, działacz emigracyjny, pamiętnikarz[5], wolnomularz, dwujęzyczny poeta polsko-białoruski[6][7], tłumacz, etnograf[8], towiańczyk.

Młodość i powstanie listopadowe[edytuj | edytuj kod]

Aleksander Rypiński w dobie powstania listopadowego.
Aleksander Rypiński w roku 1863.

Urodził się w majątku Stajki k. Witebska, jako syn Feliksa Rypińskiego[9] i Elżbiety Zbrożek[10]. Nauki pobierał w Witebsku.

29 grudnia 1828 wstąpił w szeregi armii rosyjskiej, w której służył jako podchorąży 7 Rewelskiego Pułku Piechoty. Od 15 stycznia 1829 był uczniem szkoły w podchorążych w Dyneburgu. Brał udział w powstaniu listopadowym, w którym służył w 7 Pułku Piechoty Liniowej w stopniu podporucznika[11] (od 15 VI). Wspólnie z Emilią Plater, Lucjanem Platerem i innymi podchorążymi z Dyneburga opracowywał (niezrealizowane) plany ataku na tamtejszą twierdzę[12]. 13 lipca przeszedł wraz z gen. Antonim Giełgudem do Prus, gdzie został internowany[10].

Na emigracji[edytuj | edytuj kod]

Po upadku powstania listopadowego udał się wraz z tysiącami rodaków na emigrację do Europy zachodniej, m.in. do Francji i Anglii. W Paryżu pracował m.in. jako rysownik[10]. Tu też spisał pamiętniki, wydane częściowo przez F. Wrotnowskiego. W roku 1838 przekazał nowo powstałej Bibliotece Polskiej w Paryżu 28 portretów ze swojej prywatnej kolekcji[13].

Organ Towarzystwa Demokratycznego Polskiego – „Demokrata Polski” – w wydaniu z 9 VI 1842 wymienia Rypińskiego jako jednego z „celniejszych uczniów” Andrzeja Towiańskiego. Podpis Rypińskiego figuruje pod listem otwartym towiańczyków do ministra spraw wewnętrznych Francji - Tanneguya Duchâtela[14]. W piśmie tym członkowie Koła Sprawy Bożej wyrażali ubolewanie z powodu wydalenia z Francji ich przywódcy – Andrzeja Towiańskiego.

W 1846 przeniósł się do Londynu[10], gdzie pracował jako nauczyciel rysunku, języków obcych i matematyki. Uprawiał także fotografię (Robert Bielecki zalicza Rypińskiego do grona jednego z pierwszych polskich fotografów[10]). Był jednym ze współzałożycieli organizacji wolnomularskiej działającej w Londynie - Polish National Lodge[15]. W 1850 wstąpił do Grona Historycznego Polskiego. W dzielnicy Tottenham, przy 5 Grove Place[16], Rypiński założył drukarnię[17], w której drukował m.in. własne utwory (Poezje Aleksandra Rypińskiego pisane na pielgrzymstwie[6] - jeden z egzemplarzy Rypiński ofiarował, z dedykacją, Adamowi Mickiewiczowi[18]), a także 6 wydań „Demokraty Polskiego” (październik-grudzień 1852)[19]. Zerwał współpracę z TDP na skutek zabiegów Towarzystwa Literackiego Przyjaciół Polski w Londynie[20]. W 1857 sprzedał drukarnię Zenonowi Świętosławskiemu[10]. Pod koniec życia skorzystał z amnestii carskiej, powrócił w rodzinne strony; zamieszkał i zmarł w Strohanach, w powiecie witebskim.

Twórczość[edytuj | edytuj kod]

Był autorem etnograficznego dziełka Białoruś (Paryż, 1940)[21], ballady białoruskiej Naczyścik i wielu innych utworów poetyckich. Jako pierwszy poświęcił się badaniom całokształtu białoruskiej poezji ludowej. Badał także folklor ukraiński. Ponadto pozostawił po sobie Krótki Rys Historyi Powstania Powiatu Dziśnieńskiego w Litwie, w Gubernii Mińskiej[11].

Poniższy wybór dzieł literackich Rypińskiego sporządzony został w oparciu o listę prof. Mikołaja Chaustowicza z Katedry Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego:

  • Białoruś[22] (Paryż, 1840)
  • Wiersz do jenerała Dembińskiego[23](Londyn, 1852)
  • Polska, poemat J.C. Fergusona.[24] Z angielskiego przełożył A. R. (Londyn, 1852)
  • Raj i Peri. Poemat wyjęty z Lalli-Ruk, pana T. Moore z jego popiersiem[25]. Z angielskiego przełożył Alexander Rypiński (Londyn, 1852)
  • Wiersz do Xięcia Adama Czartoryskiego[26] (Londyn, 1853)
  • Poezije Alexandra Rypińskiego, pisane na pielgrzymstwie[27][28]. (Z muzyką i rycinami) (Londyn, 1853)
  • Poezije Alexandra Rypińskiego, pisane na pielgrzymstwie. Związ IIgi. Ozdobiony Skałorytami. Londyn, 1853. Cisk i nakład autora.
  • Nasze więc górą! Śpiew historyczny[29] (Londyn, 1853)
  • Sierżant filozof. Lejenda. Albo sen o przechodzieniu dusz. (Pogańskie Metempsychosis). Zabytek z dawnej wojenki[30]. Napisał Alexander Rypiński. Wyjątek z drugiego sszytu jego Poezij. S popiersiem Autora (Londyn, 1854)
  • Niaczyścik, ballada białoruska[31]
  • Wiersz do pułkownika Krystyna Lacha Szyrmy[32] (Londyn, 1857)
  • Dwoje objawień. Poemat dziejowy (Londyn, 1857)
  • Kilka pieśni okolicznościowych[33] (Londyn, 1857)
  • Zakwefiony Prorok Korazanu. Poemat wyjęty z Lalli-Ruk. Z angielskiego na ojczasty język przełożył Alexander Rypiński, z rycinami. Londyn 1857(?)
  • The Sergeant Philosopher, a Legend, po angielsku
  • Tenże Sierżant w dwóch językach: polskim i angielskim
  • Lieut. A. Rypiński’s Three Short Polish Poems on the last war with Russia

Przypisy[edytuj | edytuj kod]

  1. ↑ Robert Bielecki, Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, t. III, 1998, s. 426.
  2. ↑ Pamiętniki i listy polskich autorów z Ziem Zabranych (Litwa, Białoruś, Ukraina) w latach 1795–1918. Materiały do katalogu, t. I, Pamiętniki rękopiśmienne i drukowane, Kielce: Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, 2017, s. 60.
  3. ↑ Aleksander Rypiński, Poezije Alexandra Rypińskiego, pisane na pielgrzymstwie. (Z muzyką i rycinami), związ I, Londyn 1853.
  4. ↑ Метрическая книга Витебского костела об умерших. 1874–1893 гг., НГАБ, ф. 1781, воп. 26, спр. 1262, арк. 107 адв.
  5. ↑ Henryk Żaliński, Kraj, Emigracja, Niepodległość, Kraków 2006, s. 68.
  6. ↑ a b Po Powstaniu Listopadowym [online], anglia.polskienoclegi.info [dostęp 2018-02-19] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-20] (pol.).
  7. ↑ Administrator, Jan Orłowski - Julian Laskowski i jego Białoruski bandurzysta [online], pisarze.pl [dostęp 2018-02-19] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-20] (pol.).
  8. ↑ Witebsk i Witebszczyzna, „Ziemia. Tygodnik krajoznawczy ilustrowany” (29), Rok III, 13 lipca 1912, s. 474.
  9. ↑ Mikołaj Chaustowicz, Szlakami ku białoruskości. Szkice, artykuły, eseje, Katedra Białorutenistyki Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2010, s. 281.
  10. ↑ a b c d e f Robert Bielecki, Słownik biograficzny oficerów powstania listopadowego, t. III, Warszawa 1998, s. 426.
  11. ↑ a b Pamiętniki i listy polskich autorów z Ziem Zabranych (Litwa, Białoruś, Ukraina) w latach 1795–1918. Materiały do katalogu, t. I, Pamiętniki rękopiśmienne i drukowane, Kielce: Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach, 2017, s. 395.
  12. ↑ Barbara Noworolska, Legenda i prawda o Emilii Plater, „Styk. Kultura i nie tylko” (10 (20)), Białystok, listopad 1993, s. 24.
  13. ↑ l (wyd.), „Konterfekty królewskie ze zbiorów Biblioteki Polskiej w Paryżu”, „www.gdansk.pl” [dostęp 2018-02-19] (pol.).
  14. ↑ Zofia Makowiecka, Kronika życia i twórczości Mickiewicza. Października 1840 - Maj 1844, 1968, s. 323.
  15. ↑ Maria Danilewicz, Anglo-Polish Masonica, „The Polish Review”, 15, No. 2, 1970, s. 28.
  16. ↑ PAKU & PLST, Nasze więc górą! : śpiew historyczny [Aleksander Rypiński] << KLIKAJ I CZYTAJ ONLINE [online], 4 czerwca 2015 [dostęp 2018-02-19].
  17. ↑ Ksenia Kostenicz, Kronika życia i twórczości Mickiewicza. Styczeń 1850 - 26 listopada 1855, 1978, s. 585.
  18. ↑ Ksenia Kostenicz, Kronika życia i twórczości Mickiewicza, 1978, s. 298.
  19. ↑ Bolesław Limanowski, Historia demokracji polskiej, t. II, 1946, s. 245.
  20. ↑ Alina Barszczewska-Krupa, Reforma czy rewolucja, 1979, s. 271.
  21. ↑ slownuk11 - 0403.htm [online], www.podole.republika.pl [dostęp 2018-02-19] [zarchiwizowane z adresu 2018-02-17].
  22. ↑ Aleksander Rypiński, Białoruś : kilka słów o poezji prostego ludu téj naszéj polskiéj prowincii; o jego muzyce, śpiéwie, tańcach, etc. [online], polona.pl [dostęp 2021-01-28].
  23. ↑ Aleksander Rypiński, Do jenerała Dembińskiego, przy obiedzie danym mu w Londynie w Cremornie-Garden, po jego powrocie z Węgier : improwizacija [online], polona.pl [dostęp 2021-01-28].
  24. ↑ Polska : poemat [online], polona.pl [dostęp 2021-01-28].
  25. ↑ Raj i Pery : poemat wyjęty z Lalli Ruk pana Tomasza Mora, z jego popiersiem [online], polona.pl [dostęp 2021-01-28].
  26. ↑ Aleksander Rypiński, Wiersz do xięcia Adama Czartoryskiego : przy uczcie danej mu w Londynie na St.-James's Street przez grono historyczne polskie dnia 11 lipca 1853 roku [online], polona.pl [dostęp 2021-01-28].
  27. ↑ Aleksander Rypiński, Poezije Alexandra Rypińskiego : pisane na pielgrzymstwie. Z. 1. [online], polona.pl [dostęp 2021-01-28].
  28. ↑ Aleksander Rypiński, Poezije Alexandra Rypińskiego : pisane na pielgrzymstwie. Z. 2. [online], polona.pl [dostęp 2021-01-28].
  29. ↑ Aleksander Rypiński, Nasze więc górą! : śpiew historyczny [online], polona.pl [dostęp 2021-01-28].
  30. ↑ Aleksander Rypiński, Sierżant filozof : lejenda albo Sen o przechodzeniu dusz : (pogańskie metempsychosis) : zabytek z dawnej wojenki [online], polona.pl [dostęp 2021-01-28].
  31. ↑ Aleksander Rypiński, Niaczyścik : ballada białoruska : (wyjątek z jego Poezij), wyd. [1853] [online], polona.pl [dostęp 2021-01-28].
  32. ↑ Aleksander Rypiński, Wiersz do pułkownika Krystyna Lacha Szyrmy, prezesa grona historycznego polskiego w Londynie, przy przyjacielskiej uczcie danej mu przez członków tegoż grona [online], polona.pl [dostęp 2021-01-28].
  33. ↑ Aleksander Rypiński, Kilka pieśni okolicznościowych [online], polona.pl [dostęp 2021-01-28].

Linki zewnętrzne[edytuj | edytuj kod]

Źródło: „https://pl.wikipedia.org/w/index.php?title=Aleksander_Rypiński&oldid=73160442”